4 - 12 - 2023
آشوراده در منطقه خطر
نادر نینوایی- در روزهای اخیر انتشار گسترده فیلم کوتاهی از مشاجره لفظی مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایعدستی استان گلستان با محیطبانان منطقه آشوراده در فضای مجازی و رسانههای داخلی و خارجی خبرساز شد. در این فیلم مدیرکل با مسوول پناهگاه حیاتوحش میانکاله که ماموریت حفاظت از منطقه آشوراده را نیز برعهده دارد، با فریاد و عصبانیت، مشاجره میکند.
این حادثه با حمایت قاطع مدیرکل حفاظت محیطزیست مازندران از محیطبانان و دلجویی از آنان همراه شد. در سوی مقابل، در کمتر از ۲۴ ساعت استاندار گلستان موضعگیری کرده و مدعی شد که اجازه نمیدهد دستور رییسجمهوری برای اجرای طرح گردشگری محقق نشود.
در روزهای اخیر مشخص شده که دولت برای تبدیل آشوراده به جزیرهای گردشگری عزمش را جزم کرده است. با وجود تمام مخالفتهای زیستمحیطی، اجرای طرح گردشگری در جزیره آشوراده با دستور سید ابراهیم رییسی-رییسجمهوری و با پیگیری مصرانه استاندار گلستان دنبال میشود.
پیش از این در اواخر دهه هفتاد هم یکبار دیگر بحث اجرای طرحهای گردشگری در آشوراده مطرح شد، اما پس از مخالفتهای فعالان محیطزیست و افکار عمومی و در نهایت با دستور دادستانی وقت اجرای پروژههای گردشگری در آشوراده متوقف شد. آنطور که یک کارشناس حوزه اکوتوریسم به «جهانصنعت» گفته استفاده محدود از بخش کوچکی از جزیره آشوراده برای گردشگری آن هم با مطالعات علمی میتواند مطلوب باشد،اما تکیه صرف بر ورود سرمایهگذار و ورود لجامگسیخته گردشگران و زیرساختهای گردشگری میتواند موجب از بین رفتن گونههای گیاهی کمیاب این جزیره و آسیب به محیطزیست آن شود.
جنجالهای اخیر بر سر آشوراده
با توجه به دستورات دولت و اقدامات اداره کل گردشگری استان برای ایجاد زیرساختهای گردشگری در آشوراده بار دیگر موجی از تنشها در خصوص این زیستگاه بااهمیت دریای خزر ایجاد شد. انتشار فیلمی از فریادهای مدیرکل میراث فرهنگی گلستان بر سر محیطبانانی که قصد حفاظت از منطقه آشوراده را داشتند حساسیتهای مردم و رسانهها را برانگیخته است.
در این خصوص عطاءالله کاویان مدیرکل حفاظت محیطزیست مازندران در دیدار با محمود تقیپور محیطبان و مسوول پناهگاه حیاتوحش میانکاله و مسعود راهدار محیطبان پناهگاه حیاتوحش میانکاله، ضمن حمایت قاطع و دلجویی از این دو محیطبان، به تشریح اتفاقات اخیر در منطقه آشوراده پرداخت و گفت: ساعت ۱۰ و ۳۰ دقیقه روز جمعه ۱۰ آذرماه سال جاری، مسوول پناهگاه حیاتوحش میانکاله بههمراه محیطبانان این پناهگاه، به هنگام گشت و کنترل منطقه مشاهده کردند که نمایندگان ادارات بنیاد مسکن، راهوشهرسازی و میراث فرهنگی و گردشگری استان گلستان بدون هماهنگی با ادارهکل حفاظت محیطزیست مازندران بهعنوان مدیریت یکپارچه پناهگاه حیاتوحش میانکاله، با وارد کردن ادوات و تجهیزات راهسازی به جزیره آشوراده، قصد آغاز عملیات عمرانی را دارند.
کاویان داد: محیطبانان محیطزیست نیز ضمن رعایت ادب، متانت و شئونات اداری و با معرفی خود از آنان درخواست کردند تا قبل از ورود به منطقه و عملیات عمرانی مجوزهای لازم را ارائه کنند که این درخواست قانونی محیطبانان منطقه، مورد پذیرش مدیرکل میراث فرهنگی و گردشگری استان گلستان قرار نگرفت و نامبرده با تعرض به دو نفر از ماموران و گرفتن لباس آنان، با داد و فریاد و توهین به محیطبانان، جو پرتنش و ملتهبی را ایجاد کرد.
وی، ضمن محکوم کردن این رفتار از سوی مدیرکل میراث فرهنگی و گردشگردی استان گلستان، افزود: در شرایط کنونی که کشور بیش از پیش نیاز به همدلی و همراهی تمامی ارکان خود، اعم از دولت و مردم دارد، انجام چنین واکنشهای منفی آن هم از سوی یک مقام رسمی دولتی، یقینا به جایگاه نظام لطمه میزند و موجب ایجاد تفرقه میان دو استان همجوار و همسایه میشود.
مدیرکل حفاظت محیطزیست مازندران در پایان تصریح کرد: قطعا ادارهکل حفاظت محیطزیست مازندران با جدیت، پیگیریهای لازم از مبادی ذیربط را برای حمایت از شأن، جایگاه و حقوق محیطبانان در دستور کار قرار داد.
از سوی مقابل، علیمحمد زنگانه استاندار گلستان با یادآوری تاکید رییسجمهوری برای احیای خلیج گرگان و اجرای طرح گردشگری در جزیره آشوراده گفت: اجازه نمیدهیم جلوی دستور رییسجمهوری برای اجرای این طرحها بهعنوان آرزوی دیرینه مردم استان گرفته شود. زنگانه اظهار کرد: برخیها به بهانه حفظ محیطزیست، مخالف اجرای این طرح هستند، اما نمیدانند که ما برخلاف آنها، نه فقط حفظ محیطزیست را مورد توجه جدی قرار میدهیم، بلکه چند گام جلوتر از آنان حرکت و در مسیر اجرای طرحها به تبعات اجتماعی و سلامت آن هم فکر و عمل میکنیم.
شایان ذکر است پیش از این تصمیم رییسجمهوری برای تبدیل جزیره آشوراده به جزیرهای گردشگری با مخالفت برخی فعالان محیطزیستی مواجه شده بود. خطر آسیب دیدن طبیعت، گونههای نادر گیاهی و محیطزیست منطقه از جمله دلایل مخالفت با راهاندازی پروژه گردشگری در این جزیره کوچک دریای خزر است.
فرازوفرودهای تحمیل گردشگری به آشوراده
از سال ۱۳۷۹ و در واپسین روزهای ریاست معصومه ابتکار بر سازمان حفاظت محیطزیست در دولت هشتم زمزمههای واگذاری جزیره آشوراده و همچنین اجرای طرح گردشگری در آن آغاز شد و ماجراهای بسیاری را رقم زد. تابستان ۱۳۹۹ پس از ۲۰ سال بلاتکلیفی و از سر گذراندن تصمیمات مختلف و متضاد بالاخره با حکم دادستانی کل کشور، دستور توقف واگذاری آشوراده و منتفی شدن اجرای پروژههای گردشگری در این جزیره صادر شد. در همین مقطع بعضی از کارشناسان محیطزیستی از منتفی شدن اجرای پروژههای گردشگری با نام حکم نجات و بقای آشوراده یاد کردند.
اواسط اسفند سال ۱۴۰۰ اما ابراهیم رییسی -رییسجمهوری- پس از بازدید از جزیره آشوراده برای حل موانع اجرای طرح طبیعتگردی در تنها جزیره ایرانی دریای خزر دستوراتی را صادر کرد تا بار دیگر این زخم قدیمی دهان باز کند.
در همین مقطع عزتالله ضرغامی وزیر گردشگری پس از پایان بازدید رییسجمهوری از جزیره آشوراده گفت: این جزیره یکی از ظرفیتهای بیبدیل گردشگری کشور است که به دلیل داشتن ساحل بکر و چشمانداز بدیع فرصت مناسبی برای توسعه گردشگری داخلی و خارجی دارد.
وی بیان کرد: ۷۰۰ هکتار از مساحت این جزیره از قابلیت راهاندازی تاسیسات گردشگردی برخوردار بوده، اما قوانین دستوپاگیر اداری مانع تحقق این هدف است. وزیر میراث فرهنگی، گردشگری و صنایعدستی ادامه داد: در جلسه دیروز با رییسجمهوری مشکلات مرتبط با توسعه گردشگری جزیره آشوراده برطرف شد.
ضرغامی گفت: در ۲۲ هکتار از این منطقه که در اختیار ما قرار داده شده، یک طرح مقدماتی پیشبینیشده و خدمات و سرویسهای مختلف گردشگری و تفریحی و اینترنتی در اختیار گردشگران قرار خواهد گرفت.
وی افزود: یکی از مشکلات گردشگری این جزیره محدودیتهای قانونی بود که رییسجمهوری دستورات اکید صادر کردند که اجرای آنها این جزیره را در موقعیت برتر جذب گردشگر قرار خواهد داد.
تلاشهای دولتی برای تبدیل آشوراده به جزیرهای گردشگرمحور در حالی در این دو ساله دنبال شده که نقدهای زیادی به این رویکرد دولت وارد است.
در همین زمینه علی ارواحی مشاور مدیریت زیستبومهای تالابی گفته: «متاسفانه این دید وجود دارد که آشوراده تبدیل به قطب گردشگری استان گلستان شود و چنین کاری با موازین طبیعتگردی اصولی همسو نیست.»
وی میگوید: حدود دو دهه است که موضوع گردشگری در آشوراده مطرح شده و فرازوفرودهای بسیاری داشته است. آشوراده در شبهجزیره میانکاله واقع شده و البته تنها جزیره ایرانی دریای خزر است. از سوی دیگر یونسکو این منطقه را بهعنوان ذخیرهگاه زیستکره معرفی کرده و علاوه بر اینها نام تالاب میانکاله در کنوانسیون رامسر بهثبت رسیده است و سازمان حفاظت محیطزیست نیز از آن بهعنوان پناهگاه حیاتوحش حفاظت میکند.
مجموعه این موارد حاوی این پیام است که تالاب میانکاله، خلیج گرگان و جزیره آشوراده ازنظر ارزشهای زیستی و تنوع زیستی نیازمند توجهی ویژه و رویکردی متفاوت است. ارواحی ضمن بیان این موارد اظهار میکند: براساس مصوبه سال ۱۳۹۴ شورای عالی معماری و شهرسازی، ایجاد مناطق نمونه گردشگری در محدوده مناطق چهارگانه محیطزیستی ممنوع است. علاوه بر این، براساس مصوبه دیگر این شورا که به سال ۱۳۹۷ بازمیگردد، ایجاد شهرکهای گردشگری در مناطق محیطزیستی امکانپذیر نیست.
باتوجه به دستور رییسجمهوری برای استفاده از ظرفیتهای گردشگری آشوراده، اما در عمل این قوانین بازدارندگی لازم را نخواهند داشت و باید در ماههای آتی منتظر ساختوساز در آشوراده و ورود گردشگران به تنها جزیره ایرانی دریای خزر بود.
لزوم توجه به الزامات زیستمحیطی در آشوراده
نگاهی به وضعیت کنونی مشخص میکند که از مدیرکل میراث فرهنگی گلستان و استاندار این استان گرفته تا رییسجمهوری و وزیر گردشگری، همه به دنبال تبدیل آشوراده به جزیرهای گردشگرمحور هستند. باید توجه داشت که پیش از باز کردن درهای گردشگری به روی آشوراده باید ملاحظات زیستمحیطی و تاثیرات و پیامدهای جانبی ورود گردشگران بهدرستی سنجیده شود. مطمئنا ورود گردشگر بیش از ظرفیت جزیره آشوراده میتواند مخاطراتی جدیای برای این جزیره ایرانی دریای خزر به دنبال داشته باشد.
رضا علیاصل کارشناس اکوتوریسم با تاکید بر ملاحظاتی که باید پیش از ورود جریان گردشگری به آشوراده طرف توجه قرار گیرد، به «جهانصنعت» گفت: بهطور کلی در اکوتوریسم میگوییم در هر منطقهای میتوان محدوده مشخصی برای گردشگری داشت، اما چگونگی این مساله است که اهمیت دارد. به نظرم باید ارزیابی مبتنی بر اصول اکوتوریسم پیش از آغاز طرح گردشگری در آشوراده داشت. یعنی پیش از اجرای طرح باید مطالعه کنیم که در آشوراده چه گونه گیاهی یا جانوری داریم. باید ببینیم در این منطقه چه گونههای اندمیکی وجود دارد، وضعیت منابع آبی جزیره به چه شکل است و اگر منابع آبی جاری وجود دارند، جهت آنها به چه سمتی است. همچنین وضعیت خاک منطقه، شیب آن، توپوگرافی منطقه و تنوع زیستی آن باید طرف توجه قرار گیرد. باید بدانیم چه گونههایی با خطر انقراض مواجهاند، نحوه تغذیه آنها به چه شکلی است. همچنین باید جزئیاتی نظیر ایام یخبندان، ایام گرم سال و بسیاری موارد دیگر از جمله عوامل تهدید محیطزیست و مسائل اجتماعی و فرهنگی جزیره را به صورت کامل استخراج کنیم.
وی افزود: پس از مشخص شدن این موارد میتوان شناخت دقیقی از منطقه پیدا کرده و آن زمان اقدام به تصمیمگیری برای جذب یا عدم جذب گردشگر کرد. پس از احصای این موارد میتوان تصمیم گرفت که چه میزان از مساحت جزیره توان استفاده برای گردشگری را دارد، اما قطعا نمیتوان همه جزیره را به گردشگری اختصاص داد.
علیاصل با ذکر مثالی ادامه داد: جزایر گالاپاگوس به عنوان یکی از ارزشمندترین مناطق طبیعی جهان به لحاظ تنوعزیستی مشهورند و حتی داروین هم از آنها بازدید کرده است، چیزی بین ۳ تا ۴ درصد ظرفیت آنها برای گردشگری استفاده میشود و تورهای گالاپاگوس نیز وجود دارد. همین الان هم در جزیره آشوراده گردشگر میرود و این امکان وجود دارد که در این جزیره گردشگری پایدار شکل گیرد. با وجود این، لازم است نگاه دولتی در برخورد با جزیره آشوراده به دیدگاه علمی و کارشناسی نزدیک شود. امروز هم دولت و هم کارشناسان از اکوتوریسم در جزیره آشوراده صحبت میکنند، اما حرف کارشناسان انجام مطالعات لازم پیش از هرگونه اقدام بوده و نگاه دولت بیشتر معطوف به جذب سرمایهگذار است یا دغدغه این را دارد که چه بخشی از جزیره را به رستوران تبدیل کرده و اسم گردشگری روی آن بگذارد. در واقع بین این دو دیدگاه فاصله زیادی وجود دارد.
این کارشناس اکوتوریسم افزود: براساس رفتار کلی دولتیها و دیدگاه آنها به مساله توسعه گردشگری میتوان گفت که غالبا بدون مطالعات قوی جلو میروند. معمولا مطالعاتی نیز که از سوی دولت انجام میشود در خدمت طرح است؛ یعنی یک طرح یا ایدهای دارند که کاری را انجام دهند و مطالعه صرفا برای این انجام میشود که به چه شکل این تصمیم اجرایی شود. میخواهم بگویم باید مطالعه مستقل بوده و با هدف حفاظت باشد و سپس دولت ببیند که چگونه میتواند پروژه خود را در حوزه گردشگری به انجام برساند.
این فعال حوزه گردشگری در خاتمه گفت: امکان برقراری گردشگری (به شکل محدود و مطالعهشده) در آشوراده وجود دارد و میتواند به جامعه محلی کمک کند. با وجود این، مشخص نیست چه طرحهای مطالعاتی برای ایجاد گردشگری در این جزیره انجام شده است و باید توجه داشت که ساختوساز در این منطقه باید بسیار محدود باشد و بیشتر بر بحث تربیت جامعه محلی برای اجرای برنامههای طبیعتگردی و حیاتوحش توجه داشت. به نظرم برای برگزاری جشنوارههای صنایعدستی هم باید به سواحل بندر ترکمن اکتفا کرد و از برگزاری این جشنوارهها در آشوراده اجتناب ورزید. در نهایت جزیره آشوراده باید شکل طبیعی خود را حفظ کرده و گردشگری در یک محدوده مشخص و در یک زمان مشخص از سال در این جزیره اتفاق بیفتد.
لطفاً براي ارسال دیدگاه، ابتدا وارد حساب كاربري خود بشويد