تراژدی تخریب خاموش خانه امین‌لشکر

نادر نینوایی- هر بار که در محله عودلاجان باران می‌گیرد، مردم محل و دوستداران میراث فرهنگی دل‌نگران می‌شوند که نکند این‌ بار باران آنچه از خانه تاریخی امین‌لشکر مانده را بشوید و با خود ببرد؛ خانه‌ای که چهار ستون بلند و استوارش با آن سر ستون‌های آذین‌بندی شده در مقابل تمام ناملایمات ایستاده‌اند. ستون‌های خانه امین‌لشکر با همه زخمی‌هایی که خورده‌اند، هنوز از پا نیفتاده و تکیه‌گاهی‌اند برای خانه‌ای که همین امسال در عین بی‌خیالی شهرداری منطقه‌۱۲ تهران که مالک نیمی از بناست، سردر آن فرو ریخت.
خانه امین‌لشکر در عهد ناصرالدین شاه قاجار و در سال‌۱۲۹۲ قمری متعلق به «میرزا قهرمان قمشه‌ای اصفهانی امین‌لشکر» وزیر گمرکات بوده و زمانی عمارت آجری و گچ‌بری‌های مجلل آن باعث می‌شد که عابران انگشت حیرت بر دهان بگزند. در وصف شکوه این بنا عبدالله مستوفی در کتاب «شرح زندگانی من» نوشته است: «او مبلغی به ناصرالدین‌شاه داد تا اجازه گشودن در به میدان و احداث سردر نمود و با گچ‌بری‌های تجملی و بنای زیبای خود بر شکوه میدان افزود اما وی که بسیار ولخرج بود سرانجام به واسطه همین اعمالش مجبور به فروش آن خانه مجلل شد که مدت‌ها محل استقرار بانک انگلیسی شاهی یا شاهنشاهی بود و پس از آن نیز بانک بازرگانی ایران در آنجا استقرار یافت.»
اهمیت تاریخی سازه‌، هنر گچ‌بری فاخر بنا و در نهایت الزام قانونی حفاظت از بناهای تاریخی هم نتوانسته باعث نجات خانه امین‌لشکر شود و حالا آنطور که یکی از فعالان میراث فرهنگی گفته این خانه دارد مثل شمع آب می‌شود و با هر بارانی که می‌زند بخشی از آن فرو می‌ریزد. شهرداری منطقه۱۲ به عنوان مالک سه دانگ بنا و نیز متولیان حفاظت از بناهای تاریخی هم گویا صرفا در حال نظاره تراژدی نابودی خانه تاریخی‌ امین‌لشکر هستند و فریاد خفته این خانه قاجاری را فریادرسی نیست.
وعده بی‌سرانجام
در حالی که خانه امین‌لشکر سال‌ها بود که به حال خود رها شده بود، شهریور‌ماه امسال مدیرکل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان تهران، از ثبت ۱۳ اثر فرهنگی-‌تاریخی از جمله خانه امین‌لشکر در تهران خبر داد تا امیدها برای نجات این خانه ارزشمند تاریخی بیشتر شود.
پرهام جانفشان، مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان تهران در این مقطع اعلام کرد: «بر اساس ابلاغیه‌های رسمی، این اقدامات با هماهنگی اداره ثبت و حریم آثار حفظ و احیای میراث معنوی و طبیعی کشور و با پیگیری‌های ویژه انجام شده و هم‌اکنون عملیات مرمت این بناها با استقرار کارگاه‌های فنی آغاز شده است. هدف از این مرمت‌ها، تثبیت و بازسازی بخش‌های آسیب‌دیده و همچنین حفظ اصالت معماری این بناهای ارزشمند تاریخی و فرهنگی است.»
باوجود این اظهارات مطرح‌شده اما تاکنون اقدام مرمتی موثر و نجات‌بخشی درخصوص خانه امین‌لشکر انجام نشده است و عکس‌هایی که پس از بارندگی‌های اخیر منتشر شده نشان می‌دهد که وضعیت این بنا به هیچ‌وجه مطلوب نیست.
گلایه یکی از فعالان میراث فرهنگی
وحیدرضا شهاب‌موحد، فعال میراث فرهنگی در مطلبی که اخیرا در صفحه شخصی خود در فضای مجازی منتشر کرده ضمن انتشار عکسی از خرابی‌های ایجاد شده در خانه امین‌لشکر نوشته: هر باری که باران می‌آید به خانه امین‌لشکر سر می‌زنم؛ این خانه مثل شمع در حال آب شدن است. شهرداری منطقه‌۱۲ تهران و اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان تهران هر دو از نظر من مقصر این وضعیت هستند. آخر چرا باید خانه‌ای که در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده و سه دانگ آن متعلق به شهرداری منطقه‌۱۲ است، حال و اوضاعش اینگونه باشد؟ آقای دکتر انارکی(شهردار منطقه ۱۲ تهران) چند روزی پیش از احیای خانه‌های تاریخی منطقه گفت اما هیچ‌کدام از این خانه‌ها تحت تملک شهرداری نبوده است و همه آنها متعلق به دولت یا بخش خصوصی بود در حالی که خانه امین‌لشکر برای خود منطقه است. واقعا تعامل و توافق با مالک دیگر و حل مشکل حقوقی آن اینقدر مشکل لاینحلی برای شهرداری است که نتیجه‌اش باید تخریب یک میراث ملی باشد؟
وی در ادامه نوشت: میراث فرهنگی چرا به وظیفه‌‌اش عمل نمی‌کند؟ چرا شهرداری منطقه‌۱۲ را بابت این بی‌اعتنایی بازخواست نمی‌کند؟ دقیقا مسوولیت ایجاد شده پس از ثبت اثر چیست و آیا نباید تعاملی با مالک داشته باشند تا بنا مرمت اضطراری شود؟
خانه امین‌لشکر نیازمند مرمت اضطراری
آنطور که از عکس‌های منتشر شده و صحبت‌ها و نقدهای فعالان میراث فرهنگی بر می‌آید، خانه امین‌لشکر نیاز به مرمت اضطراری دارد و در صورتی که این اقدام انجام نشود، تماشای دوباره ستون‌ها، گچ‌بری‌ها و سنتوری سر در بنا، تبدیل به آرزویی دست‌نیافتنی می‌شود.
محمد‌مهدی کلانتری، دبیر پویش ملی نجات بافت‌های تاریخی ایران پیشتر درخصوص وضعیت خانه امین‌لشکر به «جهان‌صنعت» گفت: درب خانه شکسته است و به سبب ریزش دیوار و طاق امکان ورود هرکسی به داخل آن وجود دارد. من سه بار از خانه امین‌لشکر بازدید داشته‌ام و هربار هم مشاهده کرده‌ام که این خانه تاریخی پر از معتاد و کارتن‌خواب بوده است. با استناد به عکسی که در فضای مجازی منتشر شده، مشخص است که تاج و سنتوری بالای در خانه ریخته است. آنچه مسلم است این بنای تاریخی به حال خود رها شده و به آن رسیدگی نمی‌شود و به همین دلیل نیز بوده که برخی تزئینات آن سرقت شده و پر از معتاد و کارتن‌خواب است.
این فعال میراث فرهنگی گفت: «‌در نظر داشته باشید که طبیعتا وقتی یک خانه تاریخی به حال خود رها شود، خواه‌ناخواه به مرور زمان تخریب می‌شود و این در حالی است که این بنا بسیار شاخص و واجد ارزش بوده و در نوع خود نظیر ندارد. چنانچه تصاویر پیش از ریزش تاج ورودی خانه را ببینید، متوجه زیبایی‌ها و اهمیت این اثر ارزشمند تاریخی خواهید شد.»
کاشی‌کاری‌های آبی رنگ حوض خانه امین‌لشکر و ماهیانی که به دنبال تکه نان‌ها در لابه‌لای هم گردش می‌کردند، حال دیگر تبدیل به خاطره‌ای دور شده و نمی‌توان تصویر واضحی از جلوه‌های گذشته‌های دور این خانه تاریخی فاخر و مجلل را دید.
با توجه به وضعیت نابسامان خانه امین‌لشکر و مرمت نشدن آن، بیم آن می‌رود که با ادامه روند کنونی، ثبت ملی شدن هم نتواند مانع تخریب این بنای ارزشمند شود و در سایه تداوم سکوت و کم‌توجهی مسوولان، سرانجام برفی یا بارانی آخرین نشانه‌های به جا مانده از خانه امین‌لشکر را شسته و برای همیشه محو کند.