17 - 03 - 2020
بورس در دوران بلوغ
امین بیگانی *- بورس میتازد اما سوال اساسی از اذهان سرمایهگذاران این است که این رشد تا کی ادامه دارد و پارامترهای مختلف اقتصادی، نقدینگی، ارزش دلاری، سودسازی و… با این رشد چقدر همخوانی دارد؟
سال ۹۸ برای بازار بورس ایران نه تنها یکی از بهترین سالها که در اصل بهترین سال آن بوده است. افزایش ضریب نفوذ کلمه بورس در بین آحاد مردم خود نشانهای از رشد برای این بازار است. بازاری که همین چند سال قبل یکی از مظلومترین و مغفولترین بازارهای سرمایهگذاری ایران به شمار میرفت حالا مورد توجه توده اجتماعی، اقتصادی و سیاسی قرار گرفته و تیم اقتصادی دولت روی آن حساب ویژهای باز کرده است. کدهای فعال در عرضههای اولیه از ۵۰ هزار کد در دو سال گذشته حالا به بالای یک میلیون و ششصد و پنجاه هزار کد رسیده است. یک رشد ۳۲۰۰ درصدی در استقبال از عرضه اولیه شرکتهای پذیرفته شده در بازار سرمایه که خود میتواند نشاندهنده رشد عجیب توجه به این بازار باشد. شاخص کل در سال ۹۸ ابتدا در محدوده حدودا ۱۷۹ هزاری کار خود را آغاز کرد و اسفند تا بالای ۵۵۲ هزار رشد کرد، یعنی رشدی بیش از ۲۰۸ درصد را شاخص کل بورس در سال ۹۸ به ثبت رساند، اما این رشد تا کجا ادامه خواهد داشت؟
P/E میانگین و ارزش دلاری بازار بورس
از پارامترهای مهم مورد بررسی تحلیلگران میتوان به مقایسه ارزش دلاری بازار و پی برای میانگین طی سالهای گذشته اشاره کرد. ارزش کل بازار بورس ایران با لحاظ کردن دلار ۱۵ هزار تومانی در حدود ۱۵۶ میلیارد دلار است. این رقم نسبت به میانههای سال ۹۸ حدودا ۵۰ میلیارد دلار رشد داشته، البته هنگامی که دلار در حوالی ۱۱ هزار تومان بود ارزش دلاری بازار تا رقمی نزدیک به ۱۷۲ میلیارد دلار نیز رشد کرد اما با رشد دلار به کانال ۱۵ هزار تومان عقبنشینی در رقم ارزش دلاری بازار آن اتفاق افتاد. ارزش دلاری بازار در دی ماه ۹۲ به رقم ۱۸۰ میلیارد دلار رسیده بود، یعنی عملا ما یک پیک قیمتی و مقاومت در محدوده ۱۸۰ میلیارد دلار داریم؛ مقاومتی که هنوز با الان فاصله ۲۴ میلیارد دلاری دارد؛ فاصلهای که هر چند وقت یکبار با رشد دوباره دلار بیشتر میشود و البته رشد بازار هم بخشی از آن را جبران میکند. البته مقایسه با سال ۹۲ در حالی صورت میگیرد که از آن موقع تا الان بسیاری از شرکتها در بازار بورس پذیرش شدهاند. نمودارها اما نشان میدهند که ارزش دلاری بازار در یک کانال صعودی در حال حرکت است که در بلندمدت میتواند آن را به سمت عدد محدوده ۲۵۰ میلیارد دلار سوق دهد.
نسبت پی بر ای (P/E) میانگین بازار که به نسبت قیمت به مقدار سود شرکتها اشاره دارد در سه دهه گذشته دستخوش تغییرات و نوسانات زیادی شده، اما همیشه چراغ راهنمایی برای اهالی بازار سرمایه بوده است. در بازار بورس ما تریدرها در اکثر اوقات آینده یک سهم را میخریم، یعنی با توجه به تغییرات احتمالی سودسازی شرکت طی چند ماه یا چند سال آینده روی آن سرمایهگذاری میکنیم که P/E احتمالی را با توجه به مفروضات اقتصادی، سیاسی و… محاسبه میکنیم. مسیر پرفرازونشیب P/E چراغ راهنمایی برای بلندمدت بازار است. روندها همیشه تکرار میشوند، جملهای که به زیبایی در بلندمدت بازارهای مالی به عینه دیده و لمس شده است. P/E میانگین بازار در اواسط سال ۸۲ و در اوج دولت خاتمی به محدوده بالای ۱۴ واحد رسید، خوشبینیها به وضعیت اقتصادی و سیاسی جامعه بالا رفته بود و شرکتها رونق تازهای گرفته بودند و هنوز اول آشنایی و ورود پول به بورس در حال اتفاق بود. این موج کوتاه را میتوان فصل اول ورود نقدینگی به بازار دانست. بعد از این رشد خیرهکننده که از محدوده چهار واحد شروع شده و تا محدوده ۱۴ واحد ادامه یافته بود با ریزش به محدودههای قبلی خود بازگشت. حالا این پارامتر در محدوده ۱۱ واحد ایستاده است P/E میانگین بازار در دی ماه ۹۲ و در اوج بازار به رقم ۵/۸ واحد رسیده بود. در مهرماه ۹۷ هم عددی در نزدیکی ۲/۱۰ واحد را لمس کرده بودیم.
نمودار نشان میدهد که به نظر P/E میانگین بازار در حال شکستن سقف کانال رو به بالاست و احتمال تکرار روند صعود تا محدوده ۱۴ واحد وجود دارد. البته در نظر داشته باشید با آمدن گزارشهای ۱۲ماهه تا پایان فروردین ۹۹ و افزایش سودسازی شرکتها شاهد اصلاح عددی در این پارامتر خواهیم بود. یعنی با رشد سودآوری شرکتها و ثبات احتمالی قیمتها این پارامتر عدد کمتری را ثبت مینماید. احتمال تکرار روند و صعود P/E میانگین بازار تا محدوده ۱۴ واحد در بلندمدت دور از انتظار نیست.
نمودار پی بر ای میانگین بازار سرمایه طی ۲۷ سال گذشته
ارزش معاملات، مانند خون در رگهای بازار
بورس در سال ۹۸ با ورود نقدینگی شدیدی مواجه شد. آمارها نشان میدهد سیر صعودی ورود نقدینگی و افزایش ارزش معاملات از دلایل اصلی رشد شاخص بورس طی یک سال گذشته بوده است. در فروردین میانگین ارزش معاملات روزانه در حدود هزار میلیارد تومان در روز بود. این عدد به مرور و با ورود نقدینگی توسط حقیقیها در مرداد ماه به نزدیکی ۲۵۰۰ میلیارد تومان در روز رسید و در هفته اول شهریور در نقطه اوج خود به عدد بالای ۳۲۰۰ میلیارد تومان دست یافت، اما بعد از کمی کاهش تا اواخر شهریور، شاهد رشد دوباره آن در مهرماه بودیم به طوری که رکورد ۴۵۰۰ میلیارد تومان ثبت شد. بعد از این نقطه پیک باز هم متعادل شدن ارزش معاملات در بازار در حوالی دو تا سه هزار میلیارد تومان ادامه یافت تا دوباره در آذرماه ورود نقدینگیهای جدید و رشد قیمتها در سهام و شاخص باعث شد ارزش معاملات به اعداد بالای پنج هزار میلیارد تومان برود و رکورد بیسابقه هشت هزار میلیارد تومان شکسته شود. حالا ارزش معاملات روزانه شش تا هفت هزار میلیارد تومانی برای بازار عادی شده است.
بیشترین ارزش معاملات ماهانه در اسفندماه رقم خورد و عددی بالاتر از ۱۱۸ هزار میلیارد تومان برای کل ماه ثبت شد. حقیقت این است که دلیل اصلی رشد قیمتها در بازار افزایش تقاضا یعنی افزایش ورود نقدینگی به بازار است. پول و ارزش معاملات مانند خون در رگهای بازار باعث ادامه حیات بازار سرمایه میشود و پویایی و شادابی بازار را حفظ میکند. پولهای بزرگ همیشه به سمت بازاری میروند که قدرت نقدشوندگی بالایی داشته باشد تا هم بتواند به راحتی ورود کند و هم راحت خروج داشته باشد. روند رو به رشد ارزش معاملات در چهار ماه پایانی سال شتاب بالایی گرفت به طوری که اسفندماه نسبت به آبانماه شاهد رشد ۳۴۵ درصدی ارزش معاملات بودیم.
ورود نقدینگی توسط کدهای حقیقی نیز طی ۱۲ ماه روندی صعودی داشت به طوری که در فروردین تنها ۸۶۵ میلیارد تومان ورود نقدینگی توسط کدهای حقیقی داشتیم اما این مقدار در شهریور به حدود ۲۲۵۰ میلیارد تومان رسید و در آبان با کاهش مواجه شد و به ۴۷۷ میلیارد تومان رسید و از آذر سیر صعودی شروع شد و در بهمنماه به ۷۳۶۰ میلیارد تومان افزایش پیدا کرد و در اسفند رکورد آن شکسته شد و به بالای ۱۰ هزار میلیارد تومان رسید یعنی یک رشد بالای ۹۰۰ درصدی نسبت به شروع سال ۹۸ در فروردین ماه، اتفاق افتاد.
بورس بالاتر از مسکن، دلار و حتی طلا
در بازارهای مالی تعصب نداشتن و انعطافپذیر بودن یک اصل مهم سرمایهگذاری و سود کردن است. انعطافپذیری میتواند به یک سرمایهگذاری هوشمند کمک کند تا در مواقعی با لحاظ مدیریت سرمایه، درصد سرمایهگذاری در سبد خود را از بازاری به بازار دیگر شیفت دهد. طی سه سال گذشته که التهابات اجتماعی، اقتصادی و سیاسی ایران به اوج خود رسیده، برخلاف تصور عموم که بهترین سرمایهگذاری را در بازارهایی مثل دلار، طلا و مسکن میپنداشتند، بازده بازار بورس ایران یک سر و گردن از همه این بازارها بالاتر بوده است. از ابتدای سال ۹۶ تاکنون بازندگان بازارهای مالی، سرمایهگذاران در بانکها و اوراق درآمد ثابت بودهاند، کمترین بازدهی طی این سه سال با حساب سود مرکب در حدود ۷۵ درصد بوده است. این حوزه سرمایهگذاری معمولا مورد استفاده قشر کمریسک جامعه است. بعد از آن مسکن تهران با رشد نزدیک به ۲۱۸ درصدی قرار گرفته است. از دلایل عدم رشد مسکن همراستا با دلار میتوان به کاهش توان خرید جامعه و اشباع مسکن اشاره کرد. سکه با رشد نزدیک به ۳۲۱ درصد در میانه این سبد سرمایهگذاری قرار گرفته، سکه و طلا در ایران از نرخ دلار و اونس جهانی طلا تاثیر میگیرد.
دلار طی این سه سال در سایه تحریمها، افزایش شدید نقدینگی و بیکفایتی مسوولان حدودا ۴۴۱ درصد رشد کرد. رشد دلار عملا باعث رشد تورم و صعودی کردن قیمتها در سایر جنبههای اقتصادی کشور شد. رشد قیمت محصولات فروش داخلی و صادراتی به مرور باعث افزایش فروش شرکتها و سودسازی آنها شد. اما بورس طی این سه سال عملا در رتبه یک بازارهای مالی ایران قرار گرفت و با سودی بیشتر از ۵۶۹ درصد توانست نقش خود را پررنگتر کند. اگرچه بسیاری اهالی بازار سرمایه طی سه سال گذشته، عملا در سبدهای خود و بسیاری از سهمها رشدهایی بیشتر از این درصد را تجربه کردند.
همین مقایسه ساده نشان میدهد که پول هوشمند بعد از چندین دهه به سمت بازار بورس تمایل پیدا کرده و برای کسب سود بیشتر با انعطاف بیشتر و تصمیم درست به سمت این بازار حرکت کرده است.
بورس در سال ۹۹
حقیقت این است که اگر بازار سرمایه ایران را به انسانی تشبیه کنیم، این فرد الان در حال گذر از سن بلوغ خود و ورود به دوره جوانی است. دوره جوانی به لحاظ زمانی میتواند بهترین و پویاترین و کاراترین زمان یک انسان باشد. بازارها هم مانند موجودات زنده هستند که بر اثر گذر زمان میتوانند واکنشهای سنی مختلف را به نمایش بگذارند و با تغییرات اتفاقات اطراف خود، از آن تاثیر بگیرند. بازارهای مالی همانند همان موجودات زنده غیرقابل پیشبینی هستند ولی تحلیلپذیرند، تحلیلها بر پایه احتمالات شکل میگیرند و وزن درصدی خود را با توجه به پارامترهای مختلف به دست میآورند.
آمارها نشان میدهد مقدار سود خالص شرکتهای حاضر در بازار بورس در ابتدای سال ۹۷ برابر با حدود ۵۰ هزار میلیارد تومان بوده و این در حالی است که این مقدار در اوایل سال ۹۸ به بالای ۱۰۰ هزار میلیارد تومان رسیده است. با فرض میانگین رشد سود خالص بازار طی دو سال گذشته و گزارشهای احتمالی ۱۲ ماهه ۹۸، جمع سود خالص شرکتها به عددی بالاتر از ۲۲۰ هزار میلیارد تومان خواهد رسید. یعنی رشدی بیش از ۳۳۶ درصدی را طی این دو سال تجربه کردهایم. حال با احتساب دلار ۱۴ هزار تومانی برای نرخ نیمایی و عرضه اولیههای بزرگ احتمالی در سال ۹۹ میتوانیم در حالی محتاطگونه، مقدار سود خالص شرکتها در سال بعد را حدودا ۳۲۰ هزار میلیارد تومان در نظر بگیریم.
با مفروضات بالا پی بر ای میانگین بازار در سال ۹۹ در محدوده ۵/۷ واحد قرار میگیرد و این در حالی است P/E میانگین بازار در سال ۹۸ به محدوده ۵/۱۱ واحد رسید و این میتواند به معنی حرکت احتمالی برای پر کردن این مقدار از فاصله باشد.
کسری بودجه دولت در سال ۹۹ از همین الان مشهود است و متاسفانه کاهش قیمت نفت و فرآوردههای نفتی و تحریمها شدت این کسری را افزایش خواهد داد، اگرچه تمهیدات رییس بانک مرکزی در حفظ ثبات بازار ارز کشور قابل تقدیر است اما پارامترهای اقتصادی نشان میدهند که در سال ۹۹، اگر شاهد اتفاق خاص سیاسی نباشیم، دلار در بازار آزاد به سمت عددهای ۱۸ تا ۲۰ هزار تومان میتواند حرکت کند. شناور ماندن نرخ دلار یکی از پارامترهای مهم در ثبات رونق بازار بورس است که هم به شرکتهای صادراتی کمک میکند تا محصول خود را با رقمی بالاتر به فروش برسانند و افت قیمتهای جهانی را جبران کنند و هم شرکتهای فروش داخل توان رقابت با کالاهای وارداتی را داشته باشند. سیاست بانک مرکزی در شناور نگه داشتن نرخ دلار و رشد آرام آن با توجه به تورم، برای جلوگیری از فشرده شدن فنر ارز در حال اجراست.
از طرفی دولت به خاطر همین کسری بودجه روی فروش داراییهای خود در بورس حساب ویژهای باز کرده است. تیم اقتصادی دولت از اوایل سال ۹۷ حمایت خود از بازار سرمایه را شدت بخشید و عملا در سال ۹۸ آن را برای همه عیان کرد. تیم اقتصادی دولت برای جبران کسری بودجه، کنترل افزایش نقدینگی شدید (نقدینگی ۷۰ هزار میلیارد تومانی سال ۸۴ حالا به بالای دو میلیون میلیارد تومان در سال ۹۸ رسیده) و جلوگیری از ورود نقدینگی به بازارهای مخرب موازی، نیاز به رونق بازار سرمایه دارد و این مهم طی دو سال گذشته به آرامی انجام شده و البته در مواقعی ترمز آن توسط خود این تیم کشیده شده تا این مسیر آرامتر اما در بازه زمانی بیشتر ادامه پیدا کند. سه پارامتر شناور ماندن نرخ دلار، حمایت دولت از بازار سرمایه و کاهش آرام بهره بانکی عملا رشد بازار سرمایه در بلندمدت را تسهیل مینماید.
دولت در بودجه کل سال ۹۹ در قسمت بودجه عمومی و در بخش واگذاری داراییهای سرمایهای خود با رشد ۱۱ برابری آن نسبت به بودجه ۹۸، عدد ۴۴۵۰ میلیارد تومان را به بالای ۵۰ هزار میلیارد تومان رسانده که البته با توجه به کسری شدید بودجه احتمال افزایش این رقم نیز وجود دارد.
شاخص کل بورس
شاخص کل بورس تهران- سال ۹۸-۷۱
شاخص کل بورس در تایم ماهانه نشان میدهد که این شاخص از ابتدای سال ۷۱ در یک کانال صعودی در حرکت است و سیر صعودی خود را در ۲۷ سال گذشته در بازه بلندمدت دنبال کرده. این نمودار نشان میدهد که شاخص کل دو بار به خط میدلاین این کانال صعودی واکنش نشان داده: یک بار در سال ۱۳۸۳ و بار دیگر در دی ماه معروف سال ۹۲ که باعث شروع اصلاح چندساله در بازار شده است، اما با شروع روند صعودی جدید در سال ۹۷، اتفاق تازهای در شهریور ۹۸ روی میدهد و شاخص کل خط میدلاین کانال صعودی خود را رو به بالا میشکند و بعد از پولبک در مهر ۹۸ به مسیر صعودی خود ادامه میدهد. دوستان توجه کنند که این نمودار دید بلندمدت ماهانه و سالانه را مدنظر دارد و این مهم نشان میدهد که با همه نوسانات کوتاهمدت منفی و مثبت، شاخص کل بورس توانایی رسیدن به سقف این کانال و ورود به محدوده یک میلیون واحد را طی سال پیشرو دارد. اما در این راه طولانی مقاومتهای سنگین زیادی در وسط راه خود دارد که میتواند باعث اصلاح زمانی و قیمتی متفاوتی شود. محدوده ۷۰۰ هزار خود یکی از مقاومتهای مهم پیش روی شاخص کل است اما دید بلندمدت بازار بورس میتواند با تمام جوانب بنیادی، اقتصادی و تکنیکالی رو به بالا باشد.
بازارهای مالی مانند موجودات زنده هستند که عوامل مختلف میتوانند بر آنها تاثیرگذار باشند و بازارها هر لحظه خود را با آنها وفق میدهند. سرمایهگذاری مانند کاشتن بذری در داخل خاک است که نیاز به آگاهی اولیه از موقعیت خوب کاشت و نوع بذر دارد (شناسایی شرکتها و عوامل بنیادی آنها و زمان و مکان درست خریدن) و در ادامه نیاز به مراقبت و صبر درست دارد. صبر در سهامداری میتواند شیرین باشد زمانی که شما با آگاهی کامل (افزایش آگاهی مساوی با کاهش ریسک است) نسبت به سرمایهگذاری خود اقدام میکنید. فراموش نکنید که سرمایهگذاری در بورس یک کار تخصصی است که نیاز به مشاوره، مطالعه و شناخت کامل دارد.
* تحلیلگر بازار سرمایه
لطفاً براي ارسال دیدگاه، ابتدا وارد حساب كاربري خود بشويد