14 - 03 - 2020
دستاندازهای صنایع غذایی
نسترن یوسفبکیان- سال جاری را شاید بتوان به عنوان سال هجمههای سنگین علیه صنایع غذایی کشور نامگذاری کرد. صنعت غذا بدون شک نقش بسیار پررنگی را در چرخه اقتصادی کشور ایفا میکند اما متاسفانه در حال حاضر با چالشهایی روبهرو است که در صورت تداوم آنها، این صنعت با شوک بزرگی روبهرو خواهد شد آن هم در زمانی که با توجه به تحریمهای بینالمللی، امنیت غذایی بیش از هر زمان دیگری برای ایران دارای اهمیت است. برآوردها حاکی از آن است که صنعت غذای ایران در سطح کشورهای منطقه و حتی در سطح دنیا رتبه ممتازی دارد به طوری که در تمام مقاطع توانسته رشد بسیار خوبی را تجربه کند. این در حالی است که در شرایط فعلی با بحرانهایی در کشور روبهرو هستیم که به طور حتم صنعت غذا را با ضربههای جبرانناپذیری روبهرو خواهد کرد.
پیشروی ویروس کرونا در کشور، افزایش قابل توجه نرخ ارز و تورم، ورود ایران به لیست سیاه FATF ، سیاستهای ممنوعکننده تجاری، چالش تامین مواد اولیه، کمبود سرمایه در گردش و از همه مهمتر اظهارات غیرکارشناسی از جمله موضوعاتی است که صنایع غذایی را با مشکلات زیادی همراه کرده است. به عبارت دیگر در سال جاری شاهد برخی اقدامات و اظهارنظرهای خلاف واقع از سوی برخی از افراد بودیم که کاهش فروش صنایع غذایی را به دنبال داشت. ورود ذرتهای آلوده به کشور، وجود قرص در کیک و کلوچه، آلودگی شیر و لبنیات به سم آفلاتوکسین و همچنین استفاده از تریاک در مرغداریها از مواردی هستند که در سال جاری صنایع غذایی را به شدت دچار ضرر و زیان کرد.
ضرر به سلامت مردم
در این میان در شرایط فعلی شاهد این هستیم که به دنبال افزایش شیوع ویروس کرونا در کشور، صادرات برخی صنایع غذایی مثل لبنیات به برخی کشورهای هدف مثل عراق با توقف روبهرو شده و حتی اظهارنظرهایی که در مورد استفاده از شیر در این شرایط مطرح میشود باعث شده مصرف شیر و لبنیات از سوی مردم با کاهش مواجه شود. این در حالی است که به گفته معاون امور تولیدات دامی وزارت جهاد کشاورزی، مردم نباید به شایعات مضرات مصرف شیر در بروز بیماری کرونا توجه کنند. مرتضی رضایی اظهار کرد: هجمههای نادرست، غیرعلمی و شایعات بیاساس علیه مصرف شیر و فرآوردههای لبنی موجب شده بخشی از مردم خود را از مصرف این ماده غذایی ارزشمند و فراسودمند محروم کنند.
این مقام مسوول در وزارت جهاد کشاورزی معتقد است این کاهش مصرف باعث ضرر و زیان به صنعت بزرگ دامپروری و لبنیات کشور شده است. به گفته رضایی، طی چند هفته اخیر و با صحبتهای غیرکارشناسی، غیرعلمی و غیرمستدل برخی افراد بیاطلاع و یا مغرضانه در فضای مجازی اطلاعات نادرستی منتشر شده که نهتنها کمکی به حل مشکلات نکرده بلکه با فضاسازی موجب کاهش مصرف برخی از مواد غذایی ارزشمند مانند شیر شده که میتواند در درازمدت تبعات سنگینی برای سلامت مردم داشته باشد.
این اظهارنظرهای غیرکارشناسی در حالی مطرح میشود که به دنبال شیوع ویروس کرونا در کشور و بسته شدن مرزها، بسیاری از کامیونهای صادراتی پشت مرزها باقی ماندهاند و احتمال فسادپذیری آنها بسیار بالاست.
افزایش بیرویه نرخ ارز
افزایش بیرویه قیمت مواد اولیه به دنبال افزایش قیمت قابل توجه نرخ ارز نیز از دیگر چالشهای مهمی است که باعث شده بسیاری از تولیدکنندگان از جمله صنایع غذایی در سال جاری با بحران روبهرو شوند آن هم در زمانی که بنگاههای اقتصادی به شدت با کمبود نقدینگی روبهرو هستند. در واقع بیثباتی نرخ ارز یکی از چالشبرانگیزترین مسائلی بوده که طی سالهای اخیر تولیدکنندگان و فعالان اقتصادی را با مشکلات زیادی روبهرو کرده است. اما در سال جاری که تولیدکنندگان با انواع و اقسام تحریمهای داخلی و بینالمللی روبهرو بودهاند، انتظار نمیرفت دلار ناگهان به نرخ ۱۵ هزار تومان برسد. در حال حاضر بنگاههای تولیدی نیاز به سرمایه در گردش برای خرید و فروش دارند اما با آنچه برای بازار ارز اتفاق افتاده، توان آنها نیز پایین آمده است. این در حالی است که با وجود وعده وعیدهای رییس کل بانک مرکزی، مشخص نیست روند افزایشی در بازار ارز تا کجا ادامه داشته باشد.
صدور بخشنامهها و دستورالعملهای خلقالساعه نیز از دیگر چالشهای مهمی است که صنایع غذایی را طی ماههای اخیر تحت تاثیر قرار داده است به این معنا که ناتوانی دولت در کنترل و تنظیم بازار باعث شده با بیتوجهی به تلاشهای صادرکنندگان، همیشه به بهانه تنظیم بازار، صادرات کالاها به خصوص مواد غذایی را با ممنوعیت روبهرو کند. این در حالی است که با ممنوعیتهای ناگهانی صادرات، وقت و هزینهای که از سوی تجار صرف حضور در بازارهای صادراتی شده، هدر میرود.
بیتوجهی به بخش خصوصی
نوسانات نرخ ارز در طول ماههای گذشته، صدور بخشنامهها و دستورالعملهای خلقالساعه و در نهایت کاهش حضور بخش خصوصی در تصمیمگیریهای اقتصادی بهعنوان بازوی مشورتی دولت از جمله مواردی هستند که امروز صنعت غذا را با چالشهایی همچون کمبود مواد اولیه، افزایش قیمت و کاهش موجودی انبارها روبهرو کرده است.
بر این اساس بخش خصوصی بر این باور است که تمام راهکارهایی را که میتوان با استفاده از آنها صنعت غذا را از بحرانها دور کرد، به متولیان و تصمیمسازان ارائه کرده است، اما گوش شنوایی از جانب آنها وجود نداشته به طوری که در نهایت دولت به صورت یکجانبه در مورد مسائل اقتصادی تصمیمگیری کرده است. این در حالی است که کشور امروز با جنگ اقتصادی روبهرو است و نمیتوان با آزمون و خطا، آینده اقتصادی ایران را با بحران روبهرو کرد. از این رو باید امروز به بخش خصوصی میدان بیشتری داده شود تا بتوان ابرچالشهای اقتصادی فعلی را مدیریت کرد.
آنچه تاکنون گفته شد تنها بخش کوچکی از دستاندازهای صنایع غذایی در سال جاری بود که بیشتر آنها ناشی از تصمیمگیریهای غلط دولتمردان بوده است. از این رو انتظار میرود با توجه به امکانات و توانمندیهایی که به لحاظ اقلیمی، تولیدی و کیفی در کشور وجود دارد و همچنین در نظر گرفتن رشد بسیار مناسب صنایع غذایی در تمام مقاطع، شرایط برای رشد تولید و صادرات در این حوزه بهبود پیدا کند.
رفع چالشهای صنعت غذا در مسیر مقابله با تحریمها
مهدی کریمیتفرشی*- ایران در طول سالهای پس از انقلاب به پیشرفتی چشمگیر در حوزه امنیت غذایی دست یافته، اما با توجه به اینکه کشور ما در حال حاضر با تشدید تحریمهای بینالمللی و همچنین معضلات جدید همچون شیوع ویروس کرونا در کشور مواجه است، امنیت غذایی بیش از هر زمان دیگری برای کشور اهمیت پیدا کرده است. در واقع امنیت غذایی مهمترین مفهومی است که جامعه جهانی از جمله ایران به شدت به تمرکز روی آن نیاز دارد، اما متاسفانه در حال حاضر صنعت غذا با چالشهایی از جمله اتهامات بیاساس، غیرکارشناسانه و بدون مستندات کافی روبهرو است که در ادامه مختصر به آن اشاره میشود.صنعت غذا در ایران با توجه به شرایط آب و هوایی، تنوع و کیفیت مطلوب کشاورزی دارای اهمیت و مزایای فراوانی است. صنایع غذایی در ایران نسبت به دیگر بخشها، صنعتی جدیدتر به شمار میرود و به این دلیل نیاز به حمایتهای بیشتری دارد. اکنون ایران در سال ۱۰۰هزار تن محصولات کشاورزی تولید میکند و در صورتی که صنایع غذایی در کشور متناسب با تولیدات کشاورزی رشد نداشته باشد، ارزش افزودهای که در این صنعت است به کلی از دست خواهد رفت. همچنین براساس افق ۱۴۰۴ ایران باید میزان تولید محصولات کشاورزی را به ۳۰۰ هزار تن برساند. در صورتی که ایران بتواند به این سطح از تولید دست یابد، باید برای صنایع تبدیلی و غذایی هم سیاستگذاری مناسبی درنظر گرفته شود.بررسیها نشان میدهد صنایع غذایی بالاترین سهم را در ایجاد اشتغال در کشور داشته و پیشبینیها حاکی از آن است که این بخش امکان توسعه اشتغال در اقتصاد کشور را بیش از سایر بخشهای صنعتی فراهم خواهد کرد. آمارها گویای آن است که صنایع مواد غذایی به تنهایی ۸/۱۶ درصد از کل اشتغال صنعتی کشور را از آن خود کردهاند.یکی از مهمترین عواملی که میتواند زمینه توسعه رقابتپذیری صنایع غذایی در ایران را فراهم کند، دسترسی به مواد اولیه باکیفیت و با قیمت مناسب است. این در حالی است که صنایع تبدیلی و غذایی ایران از این حیث دچار مشکل هستند. در واقع با توجه به اینکه مواد اولیه این صنعت محصولات فصلی است، باید در زمان کوتاهی تمامی مقدار مورد نیاز از کشاورزان که تمایلی به فروش قسطی و نسیه ندارند نقدی خریداری شود. به این ترتیب شاهد این هستیم که چرخش سرمایه در این صنعت به زمانی طولانی نیاز دارد. بنابراین یکی از بزرگترین مشکلات تولیدکنندگان به ویژه در صنایعغذایی، حجم کلان سرمایه مورد نیاز است.از سوی دیگر هدررفت منابع آبی، کوچک بودن اراضی کشاورزی، یکپارچه نبودن و محدودیتهای مالی، کشاورزان را دچار مضیقه کرده و باعث میشود دلالان و واسطهها فعال شوند؛ موضوعی که در نهایت افزایش هزینههای حملونقل و کاهش کیفیت مواد غذایی به دلیل شرایط نامناسب حمل و نگهداری را به دنبال دارد. نکته دیگر اینکه در حال حاضر نحوه تخصیص ارز به واردات مواد اولیه از دغدغههای اصلی فعالان اقتصادی بهویژه صنعت غذاست. تخصیص ارز مورد نیاز کالاهای اساسی و کالاهای مورد نیاز بخش تولید با ارز ارزانقیمت از مهمترین اقدامات اساسی در راستای سیاستهای اقتصاد مقاومتی و ساماندهی بازار و حمایت از تولید ملی است. همچنین ایجاد تعادل در بازار از مهمترین اقدامات ضروری دولت در شرایط کنونی است که به شدت بر فضای تولید و مهار تورم تاثیرگذار است.به دلیل پرهیز تامینکنندگان خارجی از انعقاد قراردادهای بلندمدت و تمایل آنها به انجام معاملات نقدی، در این میان شاهد این هستیم که قیمت مواد و تجهیزات از نوسانات بیشتری برخوردار است. در حالی که این موضوع، سودآوری صنایع داخلی را با تردید بیشتری مواجه کرده است. در واقع تاخیر در انجام مبادلات بینالمللی، ورود مواد اولیه مورد نیاز تولیدکنندگان را با مشکلات جدی مواجه کرده است.در این میان یکی از مهمترین مشکلاتی که در دوران رکود پررنگتر شده و تاثیر بسزایی بر عملکرد بنگاههای تولیدی داشته، مشکلات تامین مالی و نقدینگی این بنگاههاست. از سوی دیگر، کمبود منابع مالی صنایع غذایی و عدم کارایی بازار سرمایه موجب بالا رفتن هزینههای تامین مالی در تولید صنایع غذایی در ایران شده است. بهطوری که در مقایسه با رقبای خارجی، رقابتپذیری صنعت غذا را کاهش داده است.بر این اساس در حال حاضر کمبود نقدینگی برای اصلاح زیرساختها، تامین مواد اولیه درجه یک و خرید دستگاههای بستهبندی نوین را میتوان به عنوان یکی از مهمترین مشکلات صنعت غذا برشمرد. از این رو برای حرکت در مسیر رونق و تحول این صنعت در ابتدا باید مکانیسم دقیق و روشنی برای مبارزه با رانت، قاچاق و سوءاستفادههای احتمالی در بازار ایجاد کرد. از طرفی تصمیمگیریها و سیاستگذاریها باید طبق بررسیهای کارشناسی شده و با بهرهگیری از خرد جمعی و از پیش اعلام شده باشد تا تولیدکننده و صادرکننده بتوانند برای آن برنامهریزی درستی داشته باشند.سخن آخر اینکه حمایت همهجانبه دولت از صنعتی که بیشترین سهم در اشتغالزایی و ارزشافزوده در کشور را دارد گامی مهم در جهت تحقق سیاستهای اقتصاد مقاومتی و مقابله استراتژیک با تحریمها و رشد و توسعه اقتصاد ملی در پرتو حمایت از تولید داخلی است.
* نایبرییس انجمن علوم و فناوری غلات
لطفاً براي ارسال دیدگاه، ابتدا وارد حساب كاربري خود بشويد