4 - 01 - 2022
مناسبات دولت سیزدهم و روسها
«جهان صنعت»- سیدابراهیم رییسی به همین زودیها عازم مسکو است و بر اساس اخبار غیررسمی، در جریان این سفر تکلیف قرارداد ۲۰ساله همکاری راهبردی بین ایران و روسیه را هم روشن خواهد کرد.
اهمیت این سفر به طور کلی دیدگاه و رویکرد دولت نسبت به روسها را نشان میدهد. واقعیت انکارناپذیر این است که به هر دلیل شهروندان ایرانی در تاریخ دو- سه سده تازهسپریشده دلخوشی از رفتار حاکمان روسیه اعم از تزارها و کمونیستهای روسیه نداشته و هنوز نیز به نظر میرسد همان دیدگاه را دارند. ایرانیان در جریان مبارزه انقلابی در سال۱۳۵۷ و نیز در سالهای پس از پیروزی در کنار مرگ بر آمریکا با همان شدت مرگ بر شوروی را نیز فریاد میزدند.
بررسی برخی رخدادها نشان میدهد روسیه نقش مهمی در تحولات مربوط به سیاست خارجی ایران در مدت اخیر داشته است. به مثابه نشانهای از این مفهوم، میتوان به نقش روسها درباره تسهیل ورود ایران به پیمان شانگهای اشاره کرد. لازم به گفتن نیست که ایران سالها برای عضویت در این سازمان کوشیده و نتیجه نگرفته بودند اما وقتی رییسی از راه رسید، مسیر برای عضویت ایران هموار شد. این تنها نشانه نیست. نقشی که نماینده روسیه در سازمانهای بینالمللی در جریان مذاکرات برجامی ایفا میکند گواه دیگری بر اثربخشی بالاتر از عرف دیپلماتیک است. اولیانوف که خود را رسما به سخنگوی مذاکرات بدل کرده و بعضا با انتشار تصاویری از رایزنیهای خود با طرف آمریکا این پیام را میدهد که صدای ایران شده است را نباید نادیده گرفت. اظهارات دیگر او مبنی بر اینکه ایران را راضی کردهاند تا از برخی خواستهها و مطالباتش عقبنشینی کند نیز در همین چارچوب قابل تحلیل است.
مقامات ایرانی البته در مواضع رسمی اصرار دارند که در نگاه به شرق افراط نخواهند، کرد. شاهدش اظهارات دیروز سعید خطیبزاده در نشست خبری با رسانههاست که با اشاره به سفر آتی رییسی به مسکو گفت: «سیاست خارجی ایران یک سیاست خارجی متوازن، پویا و هوشمند است به آن معنا که از تمام توان و مزیتهای خود برای پیشرفت و تحقق منافع مردم کشور استفاده میکند. نگاه ما به شرق نگاه اصیلی است و در نفی کسی و یا عکسالعمل به کسی نیست.» نقض این سخن را اما میشد در اظهارات چندی قبل سیدمحمد حسینی معاون پارلمانی رییسی دید که نگاه به شرق را پلن B ایران در جریان مذاکرات اعلام کرده بود و بلافاصله بعد از مشاهده واکنشها به این سخن نیز از موضع خود عقب نشست. شاهد دیگر و واضحتر هم اینکه خود خطیبزاده در بخش دیگری از نشست خبری دیروز تاکید کرد که «همکاری و مواضع ایران، روسیه و پکن چه در مورد موضوع مذاکرات وین و چه مسائل غیر از آن به هم نزدیک است.»
حساسیتها بر تعاملات دولت ایران و دولت روسیه اما آنجایی تقویت میشود که زمزمههایی از تمایل پوتین به انجام هر چه سریعتر دیدار با او به گوش میرسد، خاصه اگر در نظر داشته باشیم که همین روسها چندی قبل برای دیدار رییس مجلس ایران سنگاندازی کردند و ملاقات پوتین و قالیباف انجام نشد. درست است که جایگاه رییسجمهور و رییس مجلس فرق دارد اما این تفاوت اگر همراه با تفاوتهای شخصی نباشد، نباید تا این حد هم باشد.
الزامات تعامل با روسیه
پیرمحمد ملازهی، توجه روسها به ایران را در راستای منافع منطقهای و اهداف بلندمدت آنان میداند. در عین حال معتقد است روسها به دولت رییسی توجه ویژهای دارند. او در این باره به «جهانصنعت» گفت: «روسها تصور میکنند چون دولت رییسی یک دولت منسجم است، میتوان آن معاهده ۲۰ ساله همکاری با روسیه که خیال آنها را راحت میکند و راه برگشت ایران به غرب را سخت میکند را به نتیجه رساند.»وی افزود: «در عین حال به نظر میرسد روسها در قضیه برجام از کارت ایران برای بازی در معادلات و رقابتهایی که در منطقه یا جهان با آمریکا دارند، استفاده میکنند. به عنوان مثال موضعی که وزارت خارجه روسیه گرفت و تقریبا هیات ایرانی را دور زد را باید در نظر داشت. یعنی طوری با غربیها وارد مذاکره شد که انگار نماینده ایران است و این برای تیم ایرانی در حقیقت تحقیرآمیز است زیرا این تصور در دنیا ایجاد میشود که روسها سخنگوی ما هستند و وابستگی وجود دارد که بر مبنای آن برای ما تصمیم میگیرند.»
این کارشناس مسائل منطقه در ادامه گفت: «البته واقعیت این است که روسها خیلی تمایل ندارند تا ایران در موضوع برجام به نتیجه برسد چون این نگرانی را دارند که اگر مناسبات ایران و غرب اصلاح شود، منافع آنها به خطر افتد. به همین خاطر تمایلی ندارند برجام به نحوی به نتیجه برسد که منافع آنها تامین نشود.»
ملازهی در پاسخ به اینکه دولت مستقر در ایران چقدر به روسها فرصت خواهد داد که به اهداف خود دست یابد؟ گفت: «به نظر من اگر ایران به سیاست اوایل انقلاب یعنی «نه شرقی، نه غربی» برنگشته و سیاست مستقلی را تعریف نکند احتمال دارد به دام روسها بیفتد و به نظر من نشانههایی دیده میشود. به خصوص که مشکلات ایران از نظر اقتصادی، منطقهای و بینالمللی به گونهای است که تقریبا گزینه دیگری ت پیش روی دولت نیست مگر آنکه واقعا یکباره تصور شود که ایران متوجه خطر شده و سیاست مستقل بر اساس منافع ملی خود را طراحی کرده است.»
وی در ادامه به نقش مسائل داخلی و جناحبندیهای سیاسی در موضوع تعامل با روسها و فرصت دادن به آنها اشاره کرد و گفت: «الان جناح اصولگرا در ایران به طور کامل قدرت را به دست گرفته و این جناح به نسبت اصلاحطلبان یا میانهروها ظرفیت بیشتری برای تعامل با روسیه دارد.
واقعیت این است که در ایران این ظرفیت اگرچه در سطح نهادهای رسمی وجود دارد اما در سطح جامعه وجود ندارد. نگاه منفی ایرانیان به روسها بر اساس تجربیات تاریخی است و نگاه مثبت حکومت هم بیشتر از سر ناچاری است؛ نه اینکه فکر کنند روسها برای ایران راهحل هستند.»
وی با تاکید بر اینکه «به نظر میرسد روسها بر سر دولت رییسی حساب ویژهای باز کردهاند» گفت: «روسها بسیار حسابگر هستند و میدانند که جایگاه هر سیاستمدار اصولگرا چیست و میدانند قدرت رییس مجلس که حالا قالیباف است به اندازه رییسی نیست. آنها میدانند هم در سطح حکومت و هم در میان افکار عمومی جایگاه رییسی کم و بیش بالاتر است لذا با محاسبات دقیق و اطلاعات دقیقی که از ساختار قدرت در ایران دارند، عمل میکنند. آنها رفتار درون حاکمیت را میشناسند و بر اساس آن رفتار میکنند.
به نظر من از رییسی استقبال میکنند به این دلیل که میدانند در عین یکدستی حاکمیت در میان جریان راست هم دیدگاهها یکسان نیست و روسها با توجه به نگاه و رویکرد خود، هسته سخت قدرت را ترجیح میدهند. یعنی از کسی که بتواند یک سیاست قدرتمند ایجاد کند و مانع دیگری برای تصمیمگیری نداشته باشد، استقبال میکنند. آقای رییسی هم در این جناح قرار دارد. فکر میکنم که رییسی را جدی خواهند گرفت و در جریان سفر او به روسیه آن قرارداد ۲۰ ساله بین ایران و روسیه به امضا میرسد و اگر اینطور شود، روسها کاملا از دولت رییسی حمایت خواهند کرد.»
گرایش به روسها
سیدجلال ساداتیان، دیپلمات پیشین نیز در گفتوگو با «جهانصنعت» ضمن نقد رویکرد متمرکز بر شرق گفت: «من شخصا موافق تعادل و توازن بین همه دولتهایی که با آنها روابط داریم، هستم یعنی باید موازنه مثبت در روابط با شرق و غرب داشته باشیم.
قصد ندارم آن بلوکبندی که روزی در جریان جنگ سرد مطرح بود، مطرح کنم اما عملا یک تقسیمبندی قدرتی وجود دارد که به ذهن متبادر میکند، وقتی با غرب به معنی آمریکا و اروپا روابط تیره داشته باشید، گرایشات به شرق بیشتر میشود.»
وی افزود: «شرقیها اما نشان دادهاند که ما وقتی مجبور به گرایش به سوی آنها شدیم، از این روابط سوءاستفاده کرده و سعی کردند که مسائل خود را حل کنند نه مسائل ما را. به تعیبر عامیانه زیر پر و بال ما را نگرفتهاند بلکه بیشتر به دنبال تامین منافع خود بودهاند.
مشخصا در بحث سوریه دیدیم که روسیه بر شانه ایران سوار شد و تحت عنوان مبارزه با داعش هم مساله چچنیهایی که به داعش پیوسته بودند را حل کرد یا بهتر است بگوییم آنها را فرو کوفت.
هم اینکه پایگاه خود را در منطقه تقویت کرد به گونهای که امروز حتی عربستان هم گرایشی به سمت روسیه پیدا میکند.»
ساداتیان تاکید کرد: «من مخالف رابطه با روسیه نیستم اما معتقدم که در این رابطه باید حواس خودمان را جمع کنیم که قضیه نیروگاه انرژی هستهای تکرار نشود یا اینطور نباشد که اس ۴۰۰ را به ترکیه بدهد اما به ما ندهد یا قضایای دیگری که جای اشاره دارد.»
وی با اشاره به اینکه به نظر میرسد در دولت سیزدهم به ریاست سیدابراهیم رییسی فرصت بیشتری به روسها داده خواهد شد، گفت: «علت این است که کسانی که غربستیزی بیشتری دارند و تمایل به شرق دارند در دولت آقای رییسی از قدرت بیشتری برخوردار شدهاند. در قوای مختلف مثل مجلس و دولت هماهنگی بین اصولگرایانی ایجاد شده که تصور میکنند در تعامل با روسیه باید نرد عشق بیشتری را ببازند. از وابستگی صحبت نمیکنم و اتهامی نمیزنم چون مصداق وابستگی به روسیه حزب توده بود که نمیدانیم در حال حاضر در این رویهها چقدر نفوذ دارند.
نوع عملکردها و گرایشها اما گاهی این را تداعی میکند که اگرچه دوره وابستگیهای ایدئولوژیک حزب توده به روسیه سرآمده اما گرایشات به سمت روسیه که بعضا در برخی افراد که امروزه قدرت پیدا کردهاند، مشاهده میشود.
لطفاً براي ارسال دیدگاه، ابتدا وارد حساب كاربري خود بشويد