1 - 05 - 2021
تفاهم در منطقه، توافق در وین
آرزو فرشید- تحولات بینالمللی حول محور ایران با سرعتی قابل توجه جریان دارد و اینطور که به نظر میرسد، وضعیت نیز هر روز امیدوارکنندهتر میشود. مذاکرات برجامی در وین که حداقل تا اینجای کار به گفته صاحبنظران و مقامات، سازنده و رو به جلو تلقی میشود، از یک سو و سفر منطقهای محمدجواد ظریف وزیر امور خارجه کشورمان به عراق و قطر که یکباره به عمان و کویت هم کشیده شد، از سوی دیگر. اظهارت اخیر و لحن متفاوت ولیعهد سعودی در قبال ایران و استقبال ایران از این تغییر لحن را هم نباید نادیده گرفت.
همه اینها در کنار هم این تصور را ایجاد کرده که دیپلماسی در واپسین ماههای کار دولت و در حالی که وزیر امور خارجه سخت تحت فشارهای داخلی است، احیا شده و به زودی به ثمر میرسد. شاهد آنکه ظریف در صفحه توئیتر خود نوشته است: «همزمان با آنکه معاون وزیر امور خارجه، عباس عراقچی با شایستگی رهبری گفتوگوها برای احیای برجام را برعهده دارد، من بازدیدم از کشورهای حاشیه خلیج فارس را با دیدار از کویت و ملاقات با نخستوزیر شیخ صباح الخالد و وزیر خارجه دکتر شیخ احمد ناصر پایان میدهم. تمرکز بر طرح صلح هرمز (امید) برای منطقهمان بود. نشانههای مثبت در هر دو مسیر (وین و منطقه) به چشم میخورد.»
فقط این نیست و طرف آمریکایی نیز امیدواری خود به پیشرفت در مذاکرات وین را بیان میکند. شاهد آنکه ند پرایس سخنگوی وزارت خارجه این کشور روز پنجشنبه در کنفرانس خبری خود از پیشرفتهایی در گفتوگوهای وین درخصوص احیای برجام خبر داد و مدعی شد که هیات آمریکایی گفتوگوهای غیرمستقیم آموزنده و منظمی با ایران داشتهاند اما همچنان «راه طولانی برای پیمودن» باقی مانده است.
آب شدن یخ روابط در منطقه
جدای از خوشبینی مقامات در ایران و آمریکا و سایر کشورهای عضو برجام، شاهدیم که تحلیلگران داخلی تحولات اخیر در منطقه را نشانه گشایش در مذاکرات وین میدانند و منتظر نتایج مثبت هستند. مثلا سیدجلال ساداتیان کارشناس مسائل منطقه و قاسم محبعلی تحلیلگر مسائل بینالمللی در گفتوگو با «جهانصنعت» تحولات اخیر را نشانه نرمش نشان دادن ایران در بعد مسائل منطقهای که یکی از حوزههای مورد توجه غربیهاست، دانسته و ابراز امیدواری کردند که با توجه به شرایط فعلی عربستان و تمایل این کشور به ترمیم روابط با ایران، به زودی تحولات منطقهای رخ دهد که در سیر مذاکرات وین نیز آثار مثبت داشته باشد.
فریدون مجلسی دیپلمات پیشین اما مساله را از جانب دیگر میبیند. او بیش از آنکه تفاهم احتمالی با عربستان را اثرگذار بر مذاکرات وین بداند معتقد است که درصورت گشایش در پرونده هستهای احتمال بهبود و ترمیم روابط با عربستان نیز ایجاد خواهد شد. مجلسی در گفتوگویی با «جهانصنعت» تاکید کرد: «اولا نمیشود به این سرعت از گرمی روابط با عربستان نام برد. به خصوص بعد از آن همه حرفهایی که طرفین تاکنون به هم زدهاند. وقتی صداوسیما که سخنگوی دیپلماسی حکومت است، کوچکترین توجهی به برخی مسائل ندارد و روابط قدری تیره میشود چنان همه چیز را لجنمال کرده و به شکل عوامانه تخطئه میکند، وقتی فکر نمیکند که همسایهها به حکم جغرافیا باید بالاخره کنار هم زندگی کرده و با هم کنار بیایند و بعد از این رویکرد، با چه رویی چنان خواهد کرد، وقتی کسی از تریبون رسمی نماز جمعه میگوید از به درک واصل شدن ملک عبدالله خوشحال است و مواردی مثل این، اکنون صحبت از گرمی روابط شبیه یک شوخی است.»
وی امیدواریهای فعلی را صرفا امیدواری به کاسته شدن از سردی روابط تلقی کرد.
اهمیت سفر منطقهای
مجلسی در شرح اهمیت سفر منطقهای اخیر ظریف نیز گفت: «این سفر از دو جنبه حائزاهمیت است. اولا اینکه او پس از انتشار این فایل صوتی اخیر که برخی اشخاص و گروهها به خاطر پوشاندن خطاها، اشتباهات و شلیکهای خود آنچنان درباره آن اغراق و زیادهروی کردند، در کشور نبود و تا حدی از حواشی دور شد. دوما اهمیت این سفر به خاطر تاثیر آن در روابط منطقهای است.»
این دیپلمات پیشین توضیح داد: «سفر به عراق از همه مهمتر بود زیرا آقای الکاظمی اکنون در یک بنبست قرار دارد؛ بنبستی که اگر حل شود به نفع ایران خواهد بود. به هرحال او نخستوزیر ثروتمندترین کشور بالقوه عربی است. به نفع ایران تمام شدن آن هم البته مستلزم آن است که عراق مستقل باشد. عراق در سرکوب داعش از حمایت ایران برخوردار بود. کسانی که داعش را سرنگون کردند باید از ثمرات آن استفاده کنند و تصور نکنند که عراق باید تا ابد مجری امیال آنان باشد زیرا اگر چنین تصوری داشته باشند نتیجه معکوس خواهند گرفت. طبیعی است که عراق از منافع ملی خود پیروی کرده و منافع ملی او نیز ممکن است با امیال ایران فرق داشته باشد. احتمالا عراق هم مایل نیست خودش را در درگیریهای خاورمیانه شریک کند و میخواهد ثروت خود را صرف قدرت اقتصادی کند.»
وی افزود: «در چنین شرایطی، نخستوزیر عراق هم مایل است روابط گستردهای با ایران و عربستان داشته باشد زیرا عربستان توسعه صنعتی دارد و ایران نیز بخش بزرگی از نیازهای بازار او را تامین میکند. عراق مایل است که هم عضو کشورهای عربی باشد و هم با ایران به عنوان حکومتی که اجازه نمیدهد اقلیت سنی بر جمعیت شیعه آن مسلط شوند، همراه باشد. این اما مستلزم آن است که دو کشور عربستان و ایران روابط متعادلی داشته باشند و عراق صمیمانه میخواهد در این راستا نقشی داشته باشد. سایر کشورهای حاشیه خلیج فارس نیز نگران آینده خود، درگیریها، جنگها و تهدیدات در این منطقه هستند و تمایل دارند که از سردی روابط ایران و عربستان کاسته شود. عربستان نیز مایل است که مثل گذشته شیر دلارهای زائران که سالی چند میلیارد دلار را برای حج میبردند، باز شود. نتیجهبخش بودن این سفرها و تحقق همه این برنامهها، تصورها و علاقهمندیها اما در پرتو پیشرفت مذاکرات وین خواهد بود.»
این کارشناس مسائل بینالمللی تاکید کرد: «این مذاکرات وین است که میتواند دریچهای را در عرصه بینالمللی و منطقهای پیش روی ایران بگشاید. اگر این مذاکرات به شکست انجامد، سایر کشورها نیز خود را تابع سیاستهای بینالمللی دانسته و ناچار به حمایت از تحریمهای آمریکایی و اروپایی علیه ایران خواهند بود زیرا با آنان روابط بیشتری دارند و نمیخواهند خودشان را شریک دردسرهای دیگران کنند.»
مجلسی خاطرنشان کرد: «همه خوشبینیهایی که اکنون ایجاد شده به وین برمیگردد و اگر آن مذاکرات ناکام بماند، به نتیجه نخواهد رسید.»
گشایش تا پایان دولت
علی بیگدلی، تحلیلگر مسائل بینالمللی اما بیش از مجلسی به تحولات اخیر خوشبین است و حتی تصور میکند که پیش از پایان دولت روحانی در موضوع هستهای و روابط منطقهای شاهد گشایشهایی باشیم. او در گفتوگویی با «جهانصنعت» به تشریح دلایل خود برای این خوشبینی پرداخت و گفت: «به نظر میرسد که در نشست وین مذاکرات به دو بخش تقسیم شده است. یک بخش برداشتن تحریمهاست که معلوم نیست تا چه اندازه و با چه مشخصاتی باشد. بخش دیگر نیز ضرورت حل شدن مشکلات منطقهای است و این دو موضوع به هم وابسته است به خصوص روابط ایران و عربستان تاثیر بسیاری بر روند مذاکرات در وین خواهد داشت.»
وی به سفر هیات اسراییلی به آمریکا نیز اشاره کرد و گفت: «دست خالی برگشتن این هیات به این معناست که بایدن واقعا میخواهد به مسائل خاورمیانه و خلیج فارس سر و سامان بدهد و این بدون ایران امکانپذیر نیست. نرمش اخیر بنسلمان هم از این حکایت میکند که در یک دیپلماسی پنهانی، مقدمات رسیدن به تفاهم در این باره شروع شده است.
بیگدلی افزود: سفر منطقهای آقای ظریف در نتیجه همین مذاکرات است و یعنی که ایران آمادگی حل مشکلات را دارد. البته در این قضیه نیز دو نکته قابل توجه وجود دارد. نخست باید دید که ایران حاضر است یمن را با چه شرایطی و تا چه حدی ترک کند. ضمن اینکه بنسلمان در سخنان اخیر خود به حزبالله هم اشارهای داشته و به نظر نمیرسد که ایران بخواهد به راحتی حزبالله را از دست بدهد.»
این کارشناس مسائل بینالمللی افزود: «به اعتقاد من این یک شرایط استثنائی است که ایران باید نهایت استفاده را از آن بکند زیرا قابل تکرار نیست. به نظر من ایران باید سطح انتظارات خود هم در منطقه و هم در قضیه برجام کاهش دهد زیرا ما هم از نظر وضعیت داخلی و هم از نظر وضیت بینالمللی در شرایط حساسی قرار دهیم. اکنون داریم قدمهایی را به سوی بهبود شرایط با آمریکا و حل مشکلات با منطقه برمیداریم و این امیدوارکننده است.»
وی در پاسخ به اینکه گشایشهای احتمالی چقدر زمانبر است، نیز گفت: «آمریکاییها تلاش میکنند که در همین دولت مساله را حل کنند اما نتیجه بستگی دارد به اینکه ما چه میزان از انتظارات خود را در برجام مطرح کنیم. اگر با همان میزان انتظارات یعنی اصرار به لغو همه تحریمها پیش برویم باید شک و تردیدهای داشته باشیم اما اگر قبول کنیم که تحریمهای برجامی اول برداشته شود و بعد سراغ رفع سایر تحریمهای بعدی برویم و اجازه دهیم که بعد از انجام تعهدات ایران در منطقه لغو شود، میتوان به نتیجه امیدوار بود.»
بیگدلی گفت: «اکنون اسم این را سیاست گام به گام گذاشتهاند و ایران نیز حساسیتهایی در این باره پیدا کرده است. اما به نظر من مقامات در کشور ما باید درایت به خرج دهند. این نکته را نیز نباید فراموش کنیم که هیات مذاکره کننده بدون اجازه رهبری اظهارنظری نمیکند، لذا باید انتظار داشت که مسائل در همین یکی دو ماه آینده و در همین دولت سروسامانی پیدا کند.»
جمعبندی
اینکه مذاکرات وین سبب نرمش نشان دادن ایران در زمینه نفود منطقهای شده و با توجه به شرایط ویژه عربستان، تحولات اخیر مشاهده شده باشد یا اینکه شرایط منطقه و نرمش عربستان سبب شده که امیدواری در راستای احیای برجام ایجاد شده باشد؛ فرقی ندارد. نتیجه یکی است و آن هم همان طور که ظریف میگوید، مشاهده نشانههای مثبت در هر دو مسیر (وین و منطقه) باشد.
لطفاً براي ارسال دیدگاه، ابتدا وارد حساب كاربري خود بشويد