18 - 03 - 2023
اهداف ایران از چرخش به سوی پسرعموهای عرب
نادر کریمیجونی- به نظر میرسد علی شمخانی جایگزین حسین امیرعبداللهیان شده است. هماکنون اخبار متعددی در مورد توافقهای انجامشده فیمابین ایران و امارات متحده عربی منتشر و مقصد بعدی سفر دبیر شورایعالی امنیت ملی، بغداد اعلام شده است. در اینباره بهطور غیررسمی گفته میشود که قرار است توافقنامههای اقتصادی مهمی میان ایران و عراق منعقد شود و در همین سفر انجامشده به امارات متحده عربی هم توافقهای سیاسی- اقتصادی قابلتوجهی میان تهران و ابوظبی به امضا رسیده که در ماههای آینده عملیاتی خواهد شد.
از جهات گوناگون و به دلایل مختلف چنین به نظر میرسد که وزارت امور خارجه و دولت جمهوری اسلامی ایران توانایی اعتمادسازی برای اعراب حاشیه جنوبی خلیجفارس را نداشته باشند و به همین دلیل گمان میرود اگر مذاکرات فیمابین دیپلماتهای ایرانی و مقامات عربستانی سالهای متمادی هم ادامه پیدا میکرد، هیچ توافقی میان ریاض و تهران نمیشد. در این صورت اتهامهایی که در هفتههای پیش از زبان امیرعبداللهیان علیه عربستان سعودی تکرار شد باز هم شنیده میشد و هیچ شانسی برای به ثمر نشستن مذاکراتی که چه در دوره حسن روحانی و چه در زمان ریاستجمهوری سیدابراهیم رییسی جریان داشته است، وجود ندارد.
جالب است که برخلاف اظهارات سخنگوی شورایعالی امنیت ملی، که سفر اخیر شمخانی را به تدبیر ریاستجمهوری نسبت داده بود، گمان میرود علی شمخانی با ظرفیت نماینده مقام رهبری و دبیر شورای عالی امنیت ملی در مذاکرات پکن (توافق با عربستان) و گفتوگو با مقامات اماراتی شرکت کرده است و این مذاکرات ربط چندانی به دولت و سیدابراهیم رییسی ندارد.
در واقع اعتماد مقامات عرب حاشیه جنوبی خلیجفارس نه به دولت که به مقامات ارشدتر از دولت است و به همین دلیل برای آنچه در این گفتوگوها حاصل میشود، ضمانتهایی محکمتر و پایدارتر از اظهارات و مواضع دولت جمهوری اسلامی ایران وجود دارد؛ ضمانتهایی که اعطای آن از جانب دولت و مقامات دولتی ایران نه امکانپذیر است و نه قابل اعتنا.
در گذشته نیز در مورد این نکته مهم که مسائل راهبردی سیاست خارجی و دیپلماسی کشور، در جایی ارشدتر از دولت و وزارت امور خارجه تعیین میشود و دیپلماتها حتی وزیر امور خارجه و رییسجمهور مجری سیاستها و دستورهای دادهشده از سوی این نهادها و مراجع ارشد هستند، به محمدجواد ظریف تذکر داده شده بود. در آن تذکر به صراحت، نازل بودن سطح وزارت امور خارجه در مورد تدبیر و تعیین سیاستهای راهبردی بیان شده بود. اکنون و در مورد تجدید همکاری با اعراب حاشیه جنوبی خلیجفارس به روشنی این ارشدیت نهادهای بالادستی مشاهده میشود. در این صورت ابراز تردید برخی تحلیلگران عرب در مورد اینکه آیا چرخش ایران به سمت اعراب یک رفتار تکنیکی است و ممکن است این تاکتیک جدید تهران پایدار نباشد، چندان محل اعتنا نیست چراکه وقتی ظرفیتهای نهادهای بالادستی نظام جمهوری اسلامی ایران برای ابلاغ، اعلام یا تعیین یک مسیر یا راهبرد به میدان میآیند، میتوان مطمئن بود که دستکم تا چشماندازی قابل پیشبینی این حرکت تداوم خواهد داشت و تهران به آنچه توافقشده پایبند خواهد بود. گمان میرود که مقامات ارشد ایرانی ضرورت نزدیک شدن به اعراب را درک کردهاند و این احتمال وجود دارد که در مسیر همگرایی ایران با همسایگان عرب خود، کشورهایی مانند بحرین که اختلافهای مزمنی با ایران دارند هم مورد توجه قرار گیرند. در این صورت منامه هم میتواند یکی از مقاصد سفرهای دبیر شورای عالی امنیت ملی ایران باشد. البته پرسش راهبردی آن است کشورهایی که در طرح صلح ابراهیم، توافقنامه گشایش سفارتخانه و گسترش همکاری با اسراییل را امضا کردهاند هم مورد توجه ایران قرار میگیرند و ایران دست دوستی به سوی این کشورها دراز خواهد کرد؟
نگارنده باور دارد که حتما ایران برای تقویت همکاری با همه کشورهای حاشیه جنوبی خلیجفارس تلاش میکند و مصرانه خواهد کوشید تا این تلاشها به ثمر برسد. در واقع مقامات تهران به درستی فهمیدهاند که با پشت کردن به همسایگان جنوبی خویش، خلاء قدرت پدید آمده که این خلاء قدرت به وسیله ایالاتمتحده و اسراییل پر شده است. حضور اسراییل در کشورهای حاشیه جنوبی خلیجفارس که با تبلیغات فراوان و تحریککننده همراه بود، مورد رضایت و خواست ایران نیست و ابراز نگرانیهای مقامات ایرانی در مورد ضرورت جلوگیری از باز شدن پای اسراییلیها به خلیجفارس مورد توجه مقامات عرب قرار نگرفت. در واقع اسراییلیها با حضور در کشورهای حاشیه جنوبی خلیجفارس به حضور ایران در سوریه و همسایگی تهران با تلآویو از خاک سوریه پاسخ دادند، با این تفاوت که اسراییل امکان حمله به اهداف ایرانی مستقر در سوریه را دارد ولی برای ایران این امکان در مورد اهداف اسراییلی مستقر در کشورهای عربی خلیجفارس وجود ندارد.
اکنون ایرانیها تصمیم گرفتهاند هجوم اسراییلیها به خلیجفارس را با تقویت روابط با همسایگان جنوبی خویش و حضور فیزیکی بیشتر در کشورهای همسایه پاسخ دهند. در این صورت هرچند احتمال وقوع منازعه نظامی یا شبهنظامی میان ایرانیان و اسراییلیها منتفی است، اما حتما و با هدف کاهش دسترسیها و قابلیتهای اسراییلیها در خلیجفارس اقدامهایی انجام خواهد شد؛ اقدامهایی که ممکن است به طور مستقیم از جانب ایران عملیاتی نشود.
لطفاً براي ارسال دیدگاه، ابتدا وارد حساب كاربري خود بشويد