25 - 04 - 2021
۲۰۳۰ نقطه عطف انرژی
عباس ملکی /هاشم اورعی- رهبران ۴٠ کشور جهان در نشست مجازی تغییرات اقلیمی در پنجشنبه هفته گذشته شرکت کردند. این نشست که با ابتکار جان کری مشاور تغییرات اقلیمی دولت ایالات متحده به صورت مجازی برگزار شد، فرصتی بود تا برخی کشورهایی که در زمینه انتشار گازهای گلخانهای بیشترین سهم را دارند، با اعلام تعهدات جدید در محدود کردن آن، آینده حیات در کره خاکی را امکانپذیر کنند. در اطلاعیه وزارت خارجه آمریکا آمده بود که این نشست نقطه عطفی مهم در مسیر کنفرانس تغییرات آب و هوایی ملل متحد است که نوامبر امسال در گلاسکو برگزار میشود و به منظور افزایش فرصتها برای نتایج معنادار در زمینه اقدام جهانی اقلیمی در گلاسکو برنامهریزی شده است.
بایدن رییسجمهور آمریکا اعلام کرد که سال ٢٠٣٠ سال مقابله با آلایندگی در جهان بوده و آمریکا تا ٢٠٣٠، ۵٠ تا ۵٢ درصد از انتشار گازهای آلودهکننده را کاهش خواهد داد.
شی جین پینگ رییسجمهور چین اعلام کرد که تا ٢٠٢۵ به مقدار ماکزیمم در تولید گازهای گلخانهای رسیده و پس از آن به تدریج از تولید دیاکسیدکربن با سیاستگذاری صحیح حزب کمونیست چین کاسته خواهد شد. همچنین چین متعهد شد که استفاده از ذغالسنگ را در پنج سال آینده به تدریج محدود کرده و پس از آن به سمت بیرون رفتن از مصرف این سوخت حرکت کند.
ژاپن نیز متعهد شد که به جای ٢۶ درصد، ۴۶ درصد از گازهای گلخانهای خود را تا٢٠٣٠ کم کند. به گزارش گاردین تاکنون کشورها تنها ٣٠ درصد از تعهدات آب و هوایی خود را مطابق با مصوبات توافق پاریس ٢٠١۵ انجام دادهاند. توافق آب و هوایی پاریس در ١٢ دسامبر ٢١٠۵ میلادی از سوی ١٩۶ کشور جهان مورد تایید و تصویب قرار گرفت و در ۴ نوامبر ٢٠١۶ وارد مرحله اجرایی شد. هدف از به اجرا در آوردن این توافق رساندن متوقف ساختن گرمایش هشدارآمیز جهان به زیر
٢ درجه سانتیگراد و حد مطلوب ۱/۵ درجه سانتیگراد در سطح جهانی است. به همین مناسبت چند گزاره در مورد تغییرات اقلیمی در زیر میآوریم.
در اوایل قرن ١٩ میلادی، جوزف فوریه دانشمند فرانسوی نشان داد که عامل اصلی افزایش دمای زمین، جو کره زمین است. در ١٨۶٠ فیزیکدان ایرلندی جان تیندال، به این نتیجه رسید که گرم شدن کره زمین ناشی از ویژگیهای برخی گازهای موجود در اتمسفر ازجمله دیاکسیدکربن است. این گازها اجازه ورود اشعه خورشید به سطح زمین را میدهند لیکن از خروج حرارت جلوگیری میکنند. در آغاز قرن بیستم، اسوانته آرینیوس شیمیدان سوئدی به این نتیجه رسید که ممکن است پایین بودن میزان دیاکسیدکربن موجب بروز عصر یخی در کره زمین شده باشد و پیشبینی کرد که افزایش استفاده از زغالسنگ میتواند به گرم شدن کره زمین بینجامد. اما هیچ یک از این دانشمندان تصور نمیکردند که استفاده فراگیر از سوختهای فسیلی به این مقدار و به این سرعت باشد. در ١٩٠٠ میلادی ٢ میلیارد تن دیاکسیدکربن در اثر استفاده از سوختهای فسیلی به هوا پخش شد. در ١٩۵٠ این میزان به ٣ برابر و در حال حاضر به ٢٠ برابر افزایش یافته است. انفجار استفاده از سوختهای فسیلی و بسیاری ویژگیهای دیگر، قرن بیستم را به دورهای استثنایی در تاریخ بشر تبدیل کرد. در این قرن انرژی به وفور در اختیار صنایع، گرمایش، و حمل و نقل قرار گرفت و افزایش قابل توجه تولید مواد منفجره و کود شیمیایی، بهرهبرداری از معادن، کشاورزی، و حتی صنایع نظامی را متحول کرد. ارهها به جان درختان جنگل افتادند و پالایشگاهها بی وقفه مواد اولیه برای تولید پلاستیک تامین کردند. درطول تاریخ جمعیت کره زمین طی یک قرن دو برابر افزایش نیافته بود ولی در قرن بیستم دو بار دو برابر شد. در هیچ قرنی GDP جهان دو برابر نشده بود ولی در قرن بیستم چهار بار دو برابر شد!
در ١٩۶۵ در پیوست گزارشی که توسط کمیته مشورتی رییسجمهور آمریکا تهیه شد برای اولینبار سیاستمداران در جریان عواقب تغییرات اقلیمی قرار گرفتند. در نیمه اول قرن بیستم دانشمندان بر این عقیده بودند که همه دی اکسیدکربن تولید شده در صنعت توسط اقیانوسها جذب خواهد شد، ولی در دهه ۵٠ میلادی، راجر رِوِلِه دانشمند اقیانوسشناس نشان داد که چنین نیست و از ١٩۶۵ معلوم شد که میزان دیاکسیدکربن موجود در اتمسفر به آرامی در حال افزایش است. کمیته مشورتی در گزارش خود به رییسجمهور آمریکا اعلام کردکه کربنی که طی چند صد میلیون سال در اعماق زمین ذخیره شده است تنها در چند نسل آزاد شده و چنانچه اقداماتی صورت نگیرد دمای کره زمین به صورت بیسابقهای افزایش خواهد یافت. پیشنهاد کمیته نیز جالب و البته غیرواقعی بود: رها کردن میلیاردها توپ پینگ پنگ بر سطح اقیانوسها که اشعه خورشید را انعکاس داده و اثر خنککننده ایجاد کند! اما امروز تغییرات اقلیمی به یک گرفتاری بزرگ تبدیل شده است. در ١٩۶۵ میزان دیاکسیدکربن در هوا ppm ٣٢٠ یعنی فقط ppm ۴٠ بیشتر از دو قرن قبل از آن بود در حالی که طی سه دهه بعد این میزان ppm ۴٠ دیگر افزایش یافت و ppm ۴٠ بعدی فقط دو دهه طول کشید. در حال حاضر میزان دیاکسیدکربن در هوا ppm ۴٠٨ است و سالیانه ppm ٢ به آن اضافه میشود.
در واقع فرضیه آرینیوس مبنی بر اینکه مهمترین عامل تغییر دمای کره زمین در فاصله بین عصرهای یخبندان میزان دیاکسیدکربن در اتمسفر بوده است، به اثبات رسید. شواهد موجود از یخهای قطبی حکایت از آن دارد که تغییرات هر دو متغیر یعنی دمای کره زمین و میزان دی اکسیدکربن در هوا در دورهای چند صد هزار ساله با هم مطابقت دارد. از نظر میزان دیاکسیدکربن تفاوت بین امروز و قرن هجدهم برابر با قرن هجدهم و عصر یخبندان است. آخرین باری که میزان دیاکسیدکربن اتمسفر کره زمین برابر با امروز بود، درجه حرارت متوسط کره زمین ٣ درجه سانتیگراد گرمتر بود. در آن دوران، تپههای گرینلند پوشیده از علف و برخی مناطق قطب جنوب سرتاسر جنگل بود. آب یخهای قطبی نیز در اقیانوسها حرکت میکرد و در نتیجه سطح آب ٢٠ متر بالاتر از امروز بود.
شواهد حاکی از آن است که پرزیدنت جانسون گزارش کمیته مشورتی را نخوانده و هیچ اقدامی در این زمینه نکرد. البته در آن روزها هنوز دلایل مستحکمی مبنی بر اینکه بشر باعث گرم شدن زمین شده است وجود نداشت. ولی امروز شرایط متفاوت است. از دهه ١٩٧٠ میلادی، همواره دمای کره زمین نسبت به دهه قبل از آن افزایش یافته است. شبیهسازیها و مدلهای موجود نشان میدهند که تا دهه ١٩٨٠ تاثیر صنایع بر گرمایش زمین قابل توجه نبوده است ولی در حال حاضر مهمترین عامل بهشمار میرود. در سال ١٩٩٢ کشورهای جهان توافق نامهای را در راستای جلوگیری از هر گونه تغییر در اکوسیستم جهان امضاء کردند. اما از آن تاریخ تا امروز بشر ٧۶۵ میلیارد تن دیاکسیدکربن در هوا پخش کرده و در نتیجه دمای متوسط دهه ٢٠١٠ میلادی ۵/٠ درجه سانتیگراد بالاتر از دهه ١٩٨٠ ثبت شده است. طبق برآورد کمیته بیندولتی تغییرات اقلیمی IPCC ، متوسط دمای سطح کره زمین در حال حاضر ١ درجه سانتیگراد بیشتر از دوران قبل از انقلاب صنعتی بوده و کماکان در هر دهه ٢/٠ درجه سانتیگراد افزایش مییابد. در سال ٢٠١۵ توافق نامه پاریس به امضا رسید و کشورهای جهان برای اولین بار اهداف کمّی در این زمینه تعریف کرده و متعهد شدند که افزایش درجه حرارت زمین را به میزان کمتر از ٢ درجه سانتیگراد نسبت به دوران قبل از صنعتی شدن محدود کرده و کوشش کنند که این افزایش از ۵/١ درجه فراتر نرود.
در حال حاضر آنچه با اطمینان میتوان گفت این است که افزایش درجه حرارت کره زمین ادامه خواهد یافت. افزایش دمای کره زمین تنها وقتی متوقف خواهد شد که هیچگونه افزایشی در گازهای گلخانهای نداشته باشیم. چنانچه قرار باشد افزایش دما به ۵/١ درجه سانتیگراد محدود شود این شرایط باید تا سال ٢٠۵٠ فراهم شود. بنابراین چالش اصلی قرن ٢١ آن است که روند افزایش٢٠ برابری انتشار گازهای گلخانهای در قرن بیستم با دو برابر سرعت معکوس میشود.
اما آن چه برای ایران بهنظر میرسد ضروری باشد، سیاستگذاری صحیح در امر انرژی است. اولین مساله کم کردن تولید گازهای گلخانهای است. ایران هفتمین کشور از لحاظ تولید دیاکسیدکربن است که متاسفانه در اجلاس رهبران برای تغییر اقلیم حضور نداشت. کاهش دیاکسیدکربن میتواند با قیمتگذاری کربن تحقق پذیرد. یعنی هر فعالیت اقتصادی سهم معینی از تولید کربن را بر اساس تشخیص رگولاتوری داشته و در صورت تولید بیشتر کربن هزینه کربن را واحد تولیدی و یا خدماتی موظف باشد بپردازد. قیمتگذاری کربن خود مشوق صدها شغل جدید و ایجاد گردش مالی قابل توجه در کشور است.
مطابق محاسبات صندوق بینالمللی پول، قیمت کربن در حال حاضر در سطح بینالمللی
دو دلار هر تن است که میتواند تا ٧۵ دلار هر تن تا ٢٠٣٠ افزایش یافته تا در جهت اهداف توافق پاریس، کاهش گازهای گلخانهای را محدود سازد. دومین مساله در این رابطه برای ایران سرعت بخشیدن به پروژههای تولید و استخراج نفت و گاز خود، صادرات آنها و تبدیل پول آن به توسعه است. کاری که در دیگر کشورهای تولیدکننده انرژیهای فسیلی در حال انجام است. فرصت بسیار کوتاه است. دادگاهی در نیویورک سه شرکت اگزان موبیل، بی پی و شل را محکوم کرده تنها به خاطر آن که در تبلیغات خود اعلام کرده بودند که محصولات آنها در روند کاهش انتشار گازهای آلودهکننده است. سومین پیشنهاد، متوازنسازی هزینههای تولید انرژیهای پاک با قیمت آنها در بازار آزاد است. این مساله نیازمند بحث مفصلی است که در آینده به آن میپردازیم.
لطفاً براي ارسال دیدگاه، ابتدا وارد حساب كاربري خود بشويد