یک جهان فرصت یا یک جهان تهدید برای ایران

محمود خاقانی*
دونالد ترامپ در دور اول ریاست‌جمهوری‌اش به‌عنوان یک رییس‌جمهور غیرقابل‌پیش‌بینی شهرت پیدا کرد. پس از شکست در انتخابات سال1399 (2020 میلادی‌) از جو بایدن به اعتقاد بسیاری از صاحب‌نظران از جمله تحلیلگران سیاسی در تهران دونالد ترامپ در شرایطی قرار گرفت که همه تصور می‌کردند دیگر نمی‌تواند در دنیای سیاسی آمریکا قد علم کند. پیروزی دونالد ترامپ با به دست آوردن اکثریت قاطع رای الکترال (279) و اکثریت قاطع رای مردم حتی رقیب او خانم کاملا هریس را  با تعداد رای الکترال 223 به شدت شوکه کرد. تمام نظر‌سنجی‌ها که نشان می‌داد هردو به هم نزدیک هستند اشتباه از آب درآمد. از سوی دیگر اکثریت سیاه‌پوستان آمریکایی و طبقه کارگر هم به دونالد ترامپ رای دادند. دونالد ترامپ در روز سه‌شنبه 16آبان‌ماه1403 (5 نوامبر 2024) در اوج ناباوری خودش و حزب جمهوریخواه آمریکا به عنوان دومین رییس‌جمهور تاریخ آمریکا انتخاب شد که پس از شکست در یک انتخابات، دوباره به کاخ سفید برمی‌گردد.
پیش از او، گروور کلیولند بود که بین سال‌های ۱۸۸۵ تا ۱۸۸۹ ریاست‌جمهوری را بر عهده داشت اما نتوانست دوباره انتخاب شود و چهارسال بعد دوباره به این سمت رسید و از سال ۱۸۹۳ تا ۱۸۹۷ رییس‌جمهور بود.
همه به ترامپ تبریک گفتند
تقریبا‌ به‌جز رییس‌جمهور ایران تمامی روسای‌جمهور‌، شیخ‌ها و… ازجمله چین و روسیه انتخاب دونالد ترامپ را در سمت چهل‌وهفتمین رییس‌جمهور آمریکا تبریک گفته‌اند.
چهارسال پیش ترامپ فردی شکست‌خورده و زمین‌گیر به نظر می‌رسید. رقیب او از حزب دموکرات، جو بایدن، با فاصله زیادی در تعداد آرای الکترال، او را در رقابت‌های انتخابات ریاست‌جمهوری1399 شکست داده بود. دادگاه‌ها تلاش‌های او برای به چالش کشیدن نتایج انتخابات سال2020میلادی را رد کردند. تجمع آخرین لحظه‌ای او که در آن حامیانش را تشویق کرد به سوی کنگره آمریکا بروند و جلوی تایید نتیجه انتخابات را بگیرند، منجر به زدوخورد با پلیس و خسارات زیاد به ساختمان کنگره آمریکا شد.
بتسی دِواس، وزیر آموزش و الین چاو، وزیر ترابری، از جمله مقام‌های دولت ترامپ بودند که در اعتراض به این وقایع استعفا کردند. دواس در نامه استعفای خود به رییس‌جمهور نوشت: «هیچ شکی نیست که سخنان شما بر این وضعیت تاثیر داشته و این نقطه تغییر مسیر من است.» حتی سناتور لیندسی گراهام، یکی از نزدیک‌ترین متحدان ترامپ از کارولینای جنوبی نیز راهش را از رییس‌جمهور دونالد ترامپ در سال 1399 جدا کرد. او در صحن مجلس سنا گفت: «تنها چیزی که می‌توانم بگویم این است که روی من حساب نکنید. دیگر کافی است.»
جنبش دورشدن از ترامپ به دنیای تجارت هم رسید، جایی که ده‌ها شرکت بزرگ‌- از جمله امریکن اکسپرس، مایکروسافت، نایکی و والگرینز- اعلام کردند که حمایت خود را از جمهوریخواهانی که نتایج انتخابات سال ۲۰۲۰ میلادی را به چالش کشیده بودند، متوقف می‌کنند.
ترامپ شرکت نکرد
در روز مراسم تحلیف جو بایدن، ترامپ برخلاف ۱۵۲سال سنت حضور رییس‌جمهور پیشین در این مراسم حضور پیدا نکرد و صبح همان روز به همراه تعدادی از نزدیک‌ترین دستیاران و اعضای خانواده‌اش کاخ سفید را ترک کرد و به خانه شخصی خود در مارالاگو فلوریدا پرواز کرد.
به گفته مریدیت مک‌گرا، نویسنده کتاب «ترامپ در تبعید» که درباره دوران پس از ترک کاخ سفید نوشته است، ترامپ در آن زمان دلخور و ناراضی بود. «او عصبانی و ناامید بود و بدون آنکه برنامه‌ای برای آینده سیاسی خود داشته باشد، نمی‌دانست روزهایش را چگونه بگذراند.» پوشش رسانه‌ای و فضای گفت‌وگوهای سیاسی آن دوره، بازتابی از این بلاتکلیفی نسبت به آینده او بود. بعد از شکست آشکار در انتخابات و صحنه‌های هرج‌ومرج در کنگره، برخی اعتقاد داشتند که ترامپ قطعا هیچ راه بازگشتی به کاخ سفید نخواهد داشت. در یکی از مقالات وب‌سایت هیل آمده بود: «… به این ترتیب، دوران جسورانه، آتشین و گاهی درخشان سیاسی دونالد جی ترامپ به پایان می‌رسد.» تیتر فرعی یکی از مقالات نیویورک‌تایمز در ژانویه سال ۲۰۲۱میلادی این بود: «آزمایش وحشتناک به پایان رسیده است». تیتر اصلی مطلب حتی صریح‌تر بود: «رییس‌جمهور دونالد جی ترامپ: پایان». اما قبل از آنکه ترامپ در روز تحلیف بایدن به فلوریدا برود، به آنچه قرار بود بعدا رخ بدهد، اشاره کرده بود. او در سخنان خود خطاب به حامیانش در محوطه یک پایگاه نیروی هوایی در مریلند گفت: «ما شما را دوست داریم. ما به نوعی باز خواهیم گشت.»
یک هفته بعد روشن شد که ترامپ نیازی نخواهد داشت مدت زیادی برای اعمال نفوذ سیاسی خود صبر کند. حزب جمهوریخواه که دست خوش اختلافات درون‌حزبی به‌منظور حمایت، یا عدم حمایت از دونالد ترامپ شده بود تصمیم گرفت که از او حمایت کند.
کوین مک‌کارتی، نماینده کنگره از کالیفرنیا و رهبر جمهوریخواهان در مجلس نمایندگان، به خانه ترامپ در مارالاگو رفت و در کنار ترامپ لبخندزنان عکس گرفت.
در سال ۲۰۲۱ میلادی فرصت برای دونالد ترامپ به دلیل ناکارآمدی دولت جو بایدن فراهم شد. چرا؟
دولت جو بایدن نیروهای نظامی آمریکا را به صورت شتاب‌زده‌ای از افغانستان خارج کرد که منجر به روی کار آمدن دوباره طالبان شد. قیمت بنزین در آمریکا بالا رفت و درنتیجه نرخ تورم به سطحی بی‌سابقه رسید. رشد اقتصادی آمریکا که در حال بازگشت از تاثیرات منفی دوران همه‌گیری کرونا بود، با کندی پیش می‌رفت. درنتیجه محبوبیت دولت جو بایدن به شدت کاهش ‌یافت و فضای سیاسی که در ابتدای سال۲۰۲۱ میلادی به شدت علیه دونالد ترامپ بود، شروع به تغییر کرد. برایان لانزا می‌گوید: «جو بایدن نتوانست به دغدغه‌های اصلی رای‌دهندگان رسیدگی کند و این فرصتی برای دونالد ترامپ ایجاد کرد.»
پس از اعلام نامزدی دونالد ترامپ برای انتخابات ریاست‌جمهوری 2024 کارزار انتخاباتی ترامپ توسط دادستان‌ها در نیویورک، جورجیا و وزارت دادگستری در واشنگتن به‌طور غیرمنتظره‌ای تقویت شد.
از جستجوی اف‌بی‌آی در خانه ترامپ در مارالاگو برای اسناد حساس امنیت ملی در ماه اوت ۲۰۲۲ تا مجموعه‌ای از کیفرخواست‌ها در سال۲۰۲۳، مشکلات قانونی و حقوقی رییس‌جمهور سابق به موضوع اصلی رقابت‌ها در انتخابات مقدماتی حزب جمهوریخواه تبدیل شد که به سرعت در حال شکل گرفتن بود. عکس بازداشت ترامپ که در ماه اوت در زندانی در آتلانتا گرفته شده بود، خیلی زود روی تی‌شرت‌ها و تابلوهای تبلیغاتی نقش بست. برای بسیاری از منتقدان و مخالفان او، این عکس تصویر لحظه‌ای برای اجرای عدالت بود. اما برای آن دسته از رای‌دهندگان محافظه‌کار که در ایالت‌هایی مانند آیووا، نیوهمپشایر و کارولینای جنوبی، نامزد حزب خود را در رای‌گیری مقدماتی حمایت می‌کردند، لحظه‌ای برای حمایت از رهبرشان بود که تحت فشار قرار گرفته بود.
تا پاییز سال ۲۰۲۳ میلادی دونالد ترامپ در اکثر نظرسنجی‌های مربوط به رقابت‌های مقدماتی جمهوریخواهان به یک برتری چشمگیر دست یافته بود. او از شرکت در مناظره‌های مقدماتی جمهوریخواهان خودداری کرد و به این ترتیب راه تنفس سیاسی آنها را بست. به جای آن، او بر جلب حمایت رای‌دهندگان از میان مردم عادی از طریق برگزاری تجمعات و سازماندهی‌های مردمی تمرکز کرد.
ایلان‌ماسک، مدیرعامل تسلا و ثروتمندترین مرد جهان، به صورت علنی از رییس‌جمهور سابق دونالد ترامپ حمایت و شروع به تامین مالی یک سازماندهی عظیم تبلیغاتی در ایالت‌های حساس و کلیدی کرد.
ترامپ دولت آمریکا را برای نسل‌های آینده به‌ کلی تغییر شکل می‌دهد
ترامپ قصد دارد با بازسازی گسترده ساختار بوروکراسی دولت مرکزی «فدرال»، کارکنان حرفه‌ای دولتی را با افراد سیاسی وفادار به خودش جایگزین کند. با حمایت کنگره که اکثریت آن به دست جمهوریخواهان افتاده است و اختیارات موجود رییس‌جمهور برای پیشبرد اهداف خود استفاده خواهد کرد. محدودیت‌های جدیدی بر مهاجرت اعمال می‌کند، طرح‌های خود را برای اخراج گسترده مهاجران بدون معطلی اجرا می‌کند. درواقع دونالد ترامپ حزب جمهوریخواه آمریکا را از مسائل مالی و اجتماعی که موضوع اصلی در اهداف حزب جمهوریخواه بود‌، به پوپولیسم‌ترامپی (عوام‌گرایی با روش ترامپ) تغییر داده است. این یک تغییرجهت‌ اساسی در حزب جمهوریخواه محسوب می‌شود.
ترامپ قصد دارد کاهش‌های مالیاتی را که در دور اول ریاست‌جمهوری‌اش در سال ۲۰۱۷ اعمال کرد و قرار است سال آینده پایان یابند، تمدید کند. آن تغییرات بزرگ‌ترین اصلاح مالیاتی در چند دهه اخیر بود که با هدف ساده‌سازی قوانین مالیاتی و تشویق رشد و سرمایه‌گذاری انجام شد. عمده‌ترین کاهش‌های مالیاتی به نفع کسب و کارها و افراد کارآفرین بود که دموکرات‌ها خواستار لغو آن هستند. پیش‌بینی می‌شود ترامپ نرخ مالیات شرکت‌ها را حتی بیشتر و تا ۱۵‌درصد کاهش دهد و مالیات بر انعام و پرداخت‌های تامین اجتماعی بازنشستگان را حذف کند.
تشدید جنگ تجاری؟
ترامپ قصد دارد به شرکت‌های نفتی اجازه دهد تا میادین نفت و گاز بیشتری را در آمریکا و سایر نقاط جهان حفاری‌ کنند زیرا معتقد است قیمت بالای نفت و بنزین در آمریکا به تورم دامن زده است و افزایش تولید نفت و گاز و فرآورده‌های نفتی می‌تواند هزینه‌های انرژی را برای مردم کاهش دهد. درهمین حال ترامپ اعلام کرده که قصد دارد تعرفه‌های ۱۰ تا ۲۰‌درصدی بر اکثر کالاهای خارجی وارداتی وضع کند، درحالی‌که واردات از چین با تعرفه ۶۰‌درصدی بیشترین فشار را متحمل خواهد شد اما بسیاری از اقتصاددانان هشدار داده‌اند که هزینه چنین اقداماتی در نهایت به شکل افزایش قیمت‌ها بر دوش مصرف‌کنندگان آمریکایی خواهد افتاد.
آمریکا خواهان جنگ نیست
دونالد ترامپ گفته است که برای شروع جنگ نیامده بلکه آمده به جنگ‌ها پایان دهد. یعنی خارج کردن ایالات متحده از درگیری‌های نظامی در سایر نقاط جهان. دراین راستا دونالد ترامپ اعلام کرده که جنگ اوکراین را «ظرف ۲۴ ساعت» از طریق یک توافق و مذاکره با روسیه پایان خواهد داد. ترامپ خود را حامی پرو پا قرص اسرائیل معرفی اما درباره چگونگی پایان دادن به جنگ در غزه و لبنان هنوز اظهارنظری نکرده است.
به گزارش بی‌بی‌سی مارتین گریفیتس، میانجی باتجربه درگیری‌ها‌ی منطقه‌ای و بین‌المللی که تا همین اواخر معاون دبیرکل سازمان ملل در امور بشردوستانه و هماهنگ‌کننده امدادرسانی اضطراری بود، می‌گوید: «به نظر من، ویژگی ریاست‌جمهوری ترامپ با انزواگرایی و یکجانبه‌گرایی است که نتیجه‌ای جز تشدید بی‌ثباتی جهانی نخواهد داشت.»
جیمی شیا، مقام سابق ناتو و استاد کنونی راهبرد و امنیت در دانشگاه اکستر، معتقد است سبک دوره اول ریاست‌جمهوری ترامپ مخرب بود «اما از نظر محتوایی، تداوم قابل‌توجهی وجود داشت».
«او از ناتو خارج نشد، نیروهای آمریکایی را از اروپا بیرون نکشید و نخستین رییس‌جمهور آمریکا بود که تسلیحات مرگبار در اختیار اوکراین قرار داد.»
ترامپ برای ایران یک جهان فرصت، یا یک جهان تهدید
مشکل گروهی از سیاستمداران تندرو در تهران این است که اگر دوران ثبات در ایران تجربه شود آنها ممکن است جایگاهی که دارند را از دست بدهند. به همین دلیل خواهان تداوم تحریم‌ها و بحران دائمی در روابط منطقه‌ای ایران به ویژه با آمریکا هستند. از سوی دیگر یک تحلیلگر سیاسی در گفت‌وگویی که با شبکه الجزیره داشت معتقد است که ایران باید از فرصت انتخاب دوباره دونالد ترامپ استفاده کند و اجازه ندهد که نتانیاهو میدان‌دار و تنظیم‌کننده روابط بین تهران و واشنگتن شود. به گفته این تحلیلگر سیاسی خوبست که دکتر مسعود پزشکیان انتخاب دونالد ترامپ به ریاست‌جمهوری آمریکا را نظیر سایر روسای دول کشورها تبریک بگوید و حتما‌ در اجلاسی که رییس‌جمهور آذربایجان، الهام علی‌اف به مدت دو هفته در باکو میزبانی می‌کند و با حضور حدود 10هزار نماینده خارجی در گردهمایی کاپ ۲۹ برگزار خواهد شد شرکت کند. جمهوری آذربایجان قصد دارد تا سال ۲۰۲۷ صادرات گاز خود را دو برابر کند حالا در نوامبر ۲۰۲۴ میزبان کاپ ۲۹ یا مذاکرات اقلیمی سازمان ملل متحد است. موضوع آلودگی‌های محیط‌زیستی کشوری نیست بلکه منطقه‌ای و جهانی است‌. سال گذشته در دسامبر۲۰۲۳، این کنفرانس تحت عنوان کاپ ۲۸ در دبی برگزار شد که ایران به دلیل حضور اسرائیل آن را ترک کرد و در حال حاضر هم فشار زیادی بر دولت چهاردهم وارد می‌شود که در سطح رییس‌جمهور در گردهمایی باکو- ایران شرکت نکند.
درحالی‌که شرکت جمهوری اسلامی ایران در سطح ریاست‌جمهور می‌تواند دستاوردهایی برای کل منطقه‌ قفقاز و قفقاز جنوبی و کل منطقه‌ی اوراسیا و خلیج فارس داشته باشد. بر کسی پوشیده نیست که از موضوعات بسیار مهم برای کشور ما و کشورهای همسایه علاوه بر مسائل زیست‌محیطی بحث منابع آبی است‌. منطقه‌ قفقاز از دیرباز یک منطقه‌ کوهستانی سرشار از منابع آبی و فضای سبز و جنگل‌های انبوه و تولید قابل توجه محصولات کشاورزی و انواع میوه است.
کنفرانس باکو نظیر هر کنفرانس بین‌المللی دیگر فرصتی است برای ملاقات با روسای دول سایر کشورها و برای تبادل‌نظر و رایزنی‌های فرا کنفرانسی. برخی نظیر روزنامه کیهان معتقدند چون اسرائیل شرکت می‌کند ایران نباید شرکت کند. اگر این منطق قابل‌قبول باشد پس چرا ایران عضو سازمان ملل متحد است‌؟ در حالی که این همایش نیز به سازمان ملل متحد وابسته است.
* کارشناس بین‌المللی انرژی