یلدای بی‌پایان

مهدیه بهارمست- امسال در حالی شب یلدا را به همراه خانواده‌ها جشن گرفتیم که پاییز متفاوت‌تری را نسبت به سال‌های قبل تجربه کردیم. علاوه‌بر سرمای شدید و ناترازی گاز، برخی مناطق این شب را در خاموشی سپری کردند. از طرف دیگر سرمای شدید و آلودگی هوا به بازار هم سرایت کرده و گرانی‌ها باعث شده تا دیگر مردم هم رمقی برای زنده نگه‌داشتن سنت‌های اصیل ایرانی نظیر شب یلدا نداشته باشند. قیمت آجیل شب یلدا در قسمت عمده‌فروشی به بیش از هر کیلو ۷۵۰‌هزار تومان رسیده؛ قطعی‌های مکرر برق که هر ساعت یکی از نقاط شهر را در خاموشی مطلق فرو می‌برد، همه از جمله کاسبان بازار را سردرگم و کلافه کرده است و در این میان مردم نیز قدرتی برای خرید شیرینی، میوه و سایر اقلام خوراکی ندارند. حتی خبر واریز سود سهام عدالت در شب یلدا که توسط رسانه‌های دولتی به شکل گسترده‌ای بازتاب داده شد هم نتوانست به بازار شب یلدا رونقی ببخشد. تورم آبان امسال به بالاترین نرخ ۱۴۰۳ رسید. رییس کل بانک مرکزی اعلام کرد که در آبان‌ماه امسال، نرخ تورم نقطه به نقطه مصرف‌کننده به 3/‏35‌درصد و تورم سالانه به 3/‏37‌درصد رسیده است. کارشناسان اقتصادی اما معتقدند نرخ تورم بسیار بیشتر از عددهای اعلامی است و سبد مصرفی خانوارهاست که همه چیز را نشان می‌دهد. اندکی تامل در نوع رفتارهای مالی مردم در مناسبت‌هایی مانند خریدهای شب یلدا نشانگر این است که به علت افت شدید قدرت خرید مردم، هزینه‌کرد خانوارها برای سایر اقلامی که به عقیده آنان در این شرایط تورمی و گرانی اجناس، غیرضروری محسوب می‌شوند کاهش محسوسی پیدا کرده است بنابراین هزینه‌های طولانی‌ترین شب سال آنچنان بالا رفته که نه فقط کارگران ساده و ساختمانی یا آنهایی که ماه‌ها حقوق معوقه دارند که کارگرانی که حقوق حداقلی یا کمی بیشتر را سر وقت و ماهانه می‌گیرند، توانی برای خرید مایحتاج ساده این شب ندارند؛ کارگران از روی ناچاری دیگر چنین شبی را به رسمیت نمی‌شناسند.
بهتر است قبل از هر چیز دیگر، سراغِ بازار و قیمت‌ها برویم؛ سال گذشته غلامرضا خدامی، رییس اتحادیه فروشندگان آجیل و خشکبار، حداکثر قیمت هر کیلو آجیل شب یلدای را ۴۸۰‌هزار تومان اعلام کرده بود اما همین فرد امسال خبر داده که قیمت آجیل چهارمغز درجه یک شب یلدا ۷۳۵‌هزار تومان تعیین شده است‌ اما سری به آجیل‌فروشی‌ها و قنادی‌های سطح شهر زدیم و قیمت‌ها را جویا شدیم؛ در فضای مجازی نیز سراغ سایت‌هایی رفتیم که سفارش آنلاین آجیل و خشکبار می‌گیرند. آجیل شب یلدا کمتر با قیمت 800‌هزار تومان در بازار پیدا می‌شود؛ حدود قیمت‌ها بین کیلویی 800 تا یک‌میلیون تومان است حتی هر کیلو آجیل اعلا تا کیلویی یک‌میلیون و 500هزار تومان نیز به فروش می‌رود.
در مورد میوه‌ها نیز افزایش قیمت‌ها کاملا مشهود است؛ انار که سال قبل همین موقع حدود کیلویی 62‌‌هزار تومان بود حالا 150‌‌هزار تومان به فروش می‌رسد و هندوانه هم با رشد قیمتی 200‌درصدی به هر کیلو 90‌هزار تومان رسیده است. هر کیلو شیرینی نیز بسته به نوع آن، بین کیلویی 400 تا 500 هزار تومان به فروش می‌رسد و البته قیمت نمونه‌های اعلا و لاکچریِ آن از این هم بیشتر است. به این ترتیب، اگر فرض بگیریم یک خانواده چهار نفره کارگری، یک کیلو آجیل با قیمت 800‌‌هزار تومان و چند کیلو انار و هندوانه (بدون خرید میوه‌های زمستانی دیگر مثل نارنگی و پرتقال) را حداقل 500‌هزار تومان و یک کیلو شیرینی ساده را 400‌هزار تومان خریداری کنند، هزینه‌های یک شب یلدای ساده در کمترین حالت بدون شام، بیش از 2میلیون تومان می‌شود؛ اگر هزینه‌های یک شام ساده برای چهار نفر را یک‌میلیون یا بیشتر در نظر بگیریم، یک شب یلدای یک کیلویی (یک کیلو شیرینی و یک کیلو آجیل) برای این خانواده چهار نفره حدود 3 تا 4میلیون تومان هزینه دارد!
پول نان شب نداریم!
آیا یک خانواده کارگری پولی در بساط دارد که 3میلیون تومان برای سفره شب یلدا خرج کند؟ برای پاسخ این سوال، به سراغ کارگران شهرهای مختلف رفتیم، فرودستانی که با ضرب و زور هم دیگر نمی‌توانند صورت‌شان را با سیلی سرخ نگه دارند و همه معادلات زندگی‌شان مدت‌هاست به هم ریخته است. یک کارگر شهرداری خاش در استان سیستان‌وبلوچستان در مورد شب یلدا و در پاسخ به این سوال که آیا برای شب یلدای امسال خرید می‌کنید به «جهان‌صنعت» گفت: در حال حاضر برای پول نان خانه مانده‌ایم، آجیل شب یلدا و میوه بماند! با این اوضاع بد مالی، هیچ خریدی برای شب یلدا نمی‌کنیم؛ اصلا به فکر این شب هم نیستیم.
وی افزود: ما ۵۰‌نفر از قراردادی‌های شهرداری خاش سه ماه است که حقوق نگرفته‌ایم؛ از زمانی که در شهرداری کار می‌کنیم، همه فکر و ذکرمان این است که زمستان که می‌آید، آیا بچه‌هایمان لباس گرم دارند، آیا موسسات خیریه‌ای پیدا می‌شوند که به بچه‌های ما لباس گرم بدهند. فکر و ذکرمان این است که سر سیاه زمستان کپسول گاز که تمام می‌شود، آیا پول داریم آن را عوض کنیم یا نه. همین الان که با شما صحبت می‌کنم، پول سه تا نان در کارت بانکی‌ام نیست؛ این را باور می‌کنید؟!
توانایی خرید آجیل و شیرینی شب یلدا را نداریم!
یکی از کارگران ساختمانی که یک کارگر جوشکار گاز ساختمان است به سوال «جهان‌صنعت» ما اینطور پاسخ داد: ما کارگران ساختمانی هیچ‌کدام توانایی خرید آجیل و شیرینی شب یلدا را نداریم. شخص خودم امسال بیشتر روزهای سال را بیکار بوده‌ام؛ از اول سال، بیش از 10پروژه جوشکاری نتوانسته‌ام بگیرم.
وی افزود: راستش من قبل از تماس شما اصلا به شب یلدا و خرید آن فکر نکرده بودم…. من حتی پول نداشته‌ام حق بیمه‌ام را بپردازم و چند ماه است که بیمه‌ام قطع شده و البته هنوز هم یک نفر از کارگران ساختمانی بانه را با این قانون جدید مجلس بیمه نکرده‌اند.
این کارگر ساختمانی در پایان بیان کرد: ما با پروژه‌های گهگاهی، زندگی را به سختی می‌گذرانیم؛ من خوشبختانه خانه پدری دارم و اجاره خانه نمی‌دهم ولی با کار کردن فقط به اندازه خورد و خوراک ساده خانواده می‌توانم دربیاورم.
با حقوق 10 میلیون تومان، یلدا نداریم!
یکی دیگر از کارگران که نخواست نامش فاش شود هم در پاسخ به این سوال که چقدر برای شب یلدای امسال خرید می‌کنید به «جهان‌صنعت» گفت: ما کارگران هر سال وضعیتمان بدتر از سال گذشته می‌شود. ما هم مثل سایر کارگران کشور نمی‌توانیم آجیل شب یلدا بخریم؛ پایه حقوق ما 10‌میلیون و خورده‌ای‌ست با اضافه کار و مزایا، نهایتا 11‌میلیون تومان حقوق می‌گیریم؛ اجاره خانه و هزینه رفت‌وآمد و سرویس مدرسه بچه‌ها را که بدهی، چیزی برای خوردن باقی نمی‌ماند، حالا چطور برای شب یلدا پول کنار بگذاریم؟!
وی افزود: هر سال نه بازنشسته احساس رفاه می‌کند، نه کارگر رفاه دارد! پرداخت‌های یارانه‌ای که دست خودشان است اما متاسفانه در این شرایط و با این حقوق‌ها، تنها یک‌میلیون تومان بابت سبد معیشتی شب یلدا به کارگران دادند؛ شعار عدالت می‌دهند اما عدالت کجاست، پرونده چای دبش نشان از عدالت است؟ همان پول‌ها را بین کارگران قسمت می‌کردند، آن وقت سفره شب یلدای هیچ خانواده‌ای خالی نمی‌ماند. غم‌انگیز است وقتی نتوانی شب یلدا یک کیلو آجیل بخری و به خانه ببری و غم‌انگیز‌تر است که بدانی پول‌هایی «هست» و حیف و میل می‌شود اما تو با روزی ۸ تا ۱۰‌ساعت کار کردن و عرق ریختن، ناتوان از خرید یک کیلو آجیل و یک بسته شیرینی هستی؛ در همین بی‌پولی و ناتوانی، خواص و ثروتمندانی هستند که به گزارش رسانه‌ها، هزینه شب‌نشینیِ لاکچری شب یلدایشان در کافه‌های شمال شهر تهران، نفری 5میلیون تومان خرج برمی‌دارد؛ آنهایی که به راحتی برای هر نفر 5میلیون تومان پای کافه‌نشینی می‌دهند و طولانی‌ترین شب سال، برایشان گرم می‌شود‌.
پیشگیری از گسست
سعید معیدفر، جامعه‌شناس در تحلیل گرامیداشت آیین شب چله به «جهان‌صنعت» گفت: مردم دلشان می‌خواهد سنت‌ها را زنده نگه دارند. این آیین حتی در سخت‌ترین شرایط مورد اقبال مردم بوده و این نشان‌دهنده ریشه‌های عمیق آن در فرهنگ ایرانی است». او معتقد است آیین شب چله می‌تواند در بدترین شرایط هم کمک‌حال مردم باشد چراکه از چند جهت اهمیت دارد؛ یکی اینکه در این شب خانواده‌ها همدیگر را می‌بینند، گفت‌وگو می‌کنند و تا حدی این شب می‌تواند زمینه‌ساز همبستگی، تعامل، کنارگذاشتن کدورت‌ها، بدبینی‌ها و ایجاد پیوند و شادی با یکدیگر باشد. در عین حال یک آیین ملی است؛ از این جهت که در این شب اغلب خانواده‌ها یا تمام خانواده‌هایی که در گستره ایران فرهنگی زیست می‌کنند، این آیین را گرامی می‌دارند.» به گفته او، این آیین پیوند گسترده‌ای میان تمام کسانی است که از گذشته‌های دور ساکنان این سرزمین بزرگ بودند: «ممکن است آیین یلدا در خانواده‌ها نزد اقوام و ملل مختلفی که در این سرزمین زندگی می‌کردند تفاوت‌هایی داشته باشد اما در نهایت نقاط اشتراک مهمی با همدیگر دارند و از این طریق نیز زمینه پیوستگی و همبستگی را فراهم می‌کند بنابراین می‌توانیم بگوییم که آیین یلدا میراث بسیار خوبی است که در شدیدترین شرایط هم می‌تواند حال مردم را خوب کند. وی افزود: در عین وحدت نشان‌دهنده کثرت جامعه ایرانی هم است یعنی در عین حال که در گستره بسیار بزرگ ایران فرهنگی انجام می‌شود که این نوعی وحدت در میان مردم است، به صورت جداگانه در منازل و نزد اقوام و گروه‌های مختلف هم برگزار می‌شود که احتمالا با یکدیگر تفاوت‌هایی دارند و نزد فرهنگ‌های مختلف با تفاوت‌هایی اجرا می‌شود اما مهم این است که همه در یک شب این آیین را برگزار می‌کنند و از این طریق نوعی همبستگی گسترده میان مردم وجود دارد.
این جامعه‌شناس بیان کرد: ممکن است در گذشته‌ها سفره‌های رنگین‌تری را در این شب می‌دیدیم ولی ممکن است به خاطر همین وضعیت اقتصادی خیلی بد در بخش‌هایی از ایران فرهنگی بزرگ و حداقل در جغرافیای ایران امروز که مردم در تنگنا هستند، نتوانند همه ابزار و لوازم این شب را فراهم کنند و با حداقل‌ها این شب را گرامی بدارند.
معیدفر تاکید می‌کند که متاسفانه زمینه‌های گسست، چالش‌ها و قطبی‌کردن‌ها زیاد است اما چنین آیینی می‌تواند تا حدی بر این شرایط فائق آید: متاسفانه برخی سیاست‌ها با نوعی رویکردهای ایدئولوژیک یا رویکردهایی به‌اصطلاح ‌«غیرساز» سعی کرده مردم ایران را تعریف کند و بگوید این ایرانی است و آن یکی نه. به عبارتی مردم را رویاروی همدیگر قرار دهد. این نوع سیاستگذاری‌ها که براساس یک نوع نگاه ایدئولوژیک می‌خواهد مردم را از همدیگر جدا کرده یا رودرروی هم قرار دهد، مشکلاتی ایجاد می‌کند. اما آیینی مانند یلدا این سیاست‌ها را به چالش می‌کشد و نشان می‌دهد که همبستگی ایرانی قدرت فراوانی دارد و این سیاست‌ها هم در مقابل آن رنگ خواهد باخت. آیین یلدا، نوروز و آیین‌های مشابه باوجود سیاست‌های قطبی‌ساز و جداکننده زمینه‌های همبستگی جامعه ایرانی را فراهم می‌کنند.
گفتنی است مردم از گرانی و گرانفروشی گلایه می‌کنند و در عوض مسوولان می‌گویند گرانی داریم اما گرانفروشی نداریم و پای نرخ و ارز و تحولات منطقه و جهان را در این گرانی دخیل می‌دانند اما سیر تحولات اقتصادی و نتایج مقایسه آماری وضعیت خانوارها به نسبت سال گذشته نشان می‌دهد ورشکستگی اقتصادی در یک قدمی است؛ معیشت همچنان در مسیر سقوط قرار گرفته و پاسداشت سنت‌هایی قدیمی مانند شب یلدا در سایه سنگین گرانی‌های بی‌پایان، فرو رفته است.