گسترش فقر

گروه جامعه- چند روز پیش مرکز پژوهش‌های مجلس در گزارشی اعلام کرد که طی دو سال ۸میلیون نفر به جمعیت فقرا اضافه شده است. براساس داده‌های نرخ فقر، شکاف فقر و وضعیت غیر‌فقرا نسبت به خط فقر، به ترتیب نشان‌دهنده تاثیر احتمالی سیاست‌های بودجه‌ای خواهد بود. برای این منظور ابتدا سراغ شاخص نرخ فقر می‌رویم. نرخ فقر درصدی از جمعیت کشور را نشان می‌دهد که در مقایسه با خط فقر درآمدی، فقیر به حساب می‌آیند. نرخ فقر در ایران از ابتدای دهه ۹۰ تا سال ۱۳۹۶ روند ثابتی داشته است اما از سال ۱۳۹۶ تا ۱۳۹۸ حدود ۱۰درصد افزایش یافته و از سطح ۲۰ به ۳۰درصد رسیده است. افزایش ۱۰درصدی نرخ فقر به معنی افزایش حدود ۸میلیون نفر به تعداد فقرا در کشور است. به عبارت دیگر بعد از سال ۱۳۹۶ حدود ۵۰درصد نسبت به گذشته به جمعیت فقرای کشور افزوده شده است. از سال ۱۳۹۸ به بعد نرخ فقر نوسان بسیار اندکی داشته و همواره در حدود سطح ۳۰درصد باقی مانده است. منطقه ماندگاری فقر در سطح ۳۰درصد در چهار سال اخیر در شرایطی است که بودجه‌های دولتی سالانه هزینه‌هایی را برای مقابله با فقر اختصاص می‌دهند اما میزان و راهبرد هزینه‌ها، تکافوی حجم فقر موجود در جامعه را نمی‌دهد. در نتیجه سیاست‌های حمایتی در بودجه به تنهایی قادر به کاهش نرخ فقر ماندگار در ناحیه قرمزرنگ نیستند. از سویی به قدری اجاره‌بهای مسکن افزایش پیدا کرده که بسیاری از افراد مجبور شده‌اند برای ادامه زندگی و کار در شهرهای بزرگ به حاشیه شهر نقل مکان کنند. این در حالی است که تا همین چند سال گذشته افراد دامنه جابه‌جایی‌شان نهایت به یک یا دو محله محدود می‌شد و به این ترتیب تفاوت فرهنگی زیادی بین افراد وجود نداشت اما به مدد افزایش ناگهانی قیمت اجاره‌بهای مسکن، بسیاری از خانواده‌ها مجبور شده‌اند برای ادامه زندگی و البته حفظ شغلی که در شهر دارند به حاشیه شهر نقل مکان کنند. به عقیده بسیاری از جامعه‌شناسان، حاشیه شهرها محل افزایش بزه‌های اجتماعی است. به این دلیل که اغلب نظارت دقیقی بر این مکان‌ها صورت نمی‌گیرد. افراد از آنجا که با فرهنگ‌های متفاوت در این منطقه گرد هم آمده‌اند ترسی از شناخته شدن ندارند. از سوی دیگر به علت توزیع ناعادلانه امکانات در این مناطق زمینه بروز جرم و جنایت فراهم می‌شود. البته این مشکل تنها مختص کشور ما نیست و حاشیه‌نشینی در هر جای دنیا می‌تواند به عاملی برای افزایش بزه‌های اجتماعی تبدیل شود. افرادی که در این مناطق ساکن می‌شوند در بسیاری از موارد درصدد انتقام گرفتن از شهرنشین‌ها هستند چراکه وجه مشترک بسیاری از این افراد که در یک منطقه حاشیه‌ای کنار هم جمع می‌شوند فقر است و محرومیت از خدمات مناسب اجتماعی. با این حال به عقیده کارشناسان، دولت تاکنون هیچ سیاست رفاهی و اجتماعی موثری در راستای مبارزه با فقر انجام نداده است. افزایش بی‌سابقه جمعیت فقرا پیامدهای بسیار مخربی در جامعه دارد. در همین خصوص امان‌الله قرایی‌مقدم جامعه‌شناس با اشاره به آمار حاشیه‌نشینی در کشور پیشتر به «جهان‌صنعت» اعلام کرد: «در حال حاضر آمار دقیقی در این‌باره وجود ندارد اما به‌طور تقریبی می‌توان گفت نزدیک به ۲۰میلیون نفر حاشیه‌نشین در کشور داریم که البته سهم شهرهای بزرگی مانند تهران و اصفهان و شیراز از همه بیشتر است. بی‌توجهی دولت به وضعیت معیشت و تورم باعث شده ما با افزایش جمعیت فقیر در کشور مواجه باشیم و همین امر در نهایت به افزایش بزه‌های اجتماعی می‌انجامد.» بنابراین در آینده نه چندان دور شاهد افزایش جرم و جنایت نیز خواهیم بود.
خلأ‌ سیاست رفاهی و اجتماعی
در راستای مبارزه با فقر
روزبه کردونی رییس سابق مرکز پژوهش‌های تامین اجتماعی با اشاره به اینکه مطابق گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس در سالیان اخیر هم فقر در فقرا عمیق‌تر شده است و هم افراد غیر‌فقیر فقیرتر شده‌اند و به عبارت دیگر طبقه متوسط فقیرتر شده است در نشستی در حضور خبرنگاران اظهار داشت: سرانه خط فقردر سه سال اخیر سه برابر شده است.رییس سابق موسسه عالی پژوهش تامین اجتماعی با اشاره به اینکه تهیه و محاسبه خط فقر و شاخص‌های رفاهی از ماموریت‌های وزرات رفاه است اما با توجه به اینکه در دو سال اخیر هیچ گزارش رسمی از سوی این نهاد مسوول منتشر نشده است، گفت: باید از مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی قدردانی کرد که بار این مسوولیت را به‌عهده گرفته است و با انتشار گزارش‌های راهبردی امکان تحلیل و پایش وضعیت فقر در شرایط کنونی کشور را فراهم می‌کند.
این پژوهشگر حوزه رفاهی در ادامه بیان کرد: مطابق گزارش‌های منتشر شده مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی سرانه خط فقر مطلق کشور در سال ۱۴۰۲ نسبت به سال ۱۴۰۰ بیش از سه برابر شده است و باوجود آنکه گفته می‌شود کشور رشد اقتصادی را تجریه می‌کند، نه‌تنها از جمعیت زیر خط فقر کشور کم نشده بلکه فقر در کشور پایدار شده است. کردونی در ادامه گفت: دیگر شاخص‌های مربوط به فقر هم از بدتر شدن وضعیت حکایت دارد. برای نمونه شاخص شکاف فقر که نشان می‌دهد وضعیت فقرا تا چه اندازه وخیم است هم در این سه سال افزایش یافته که بیانگر آن است که فقرا در سال ۱۴۰۲ نسبت به سال ۱۴۰۰ شرایط معیشتی سخت‌تری را تجربه کرده‌اند. این کارشناس رفاهی همچنین تاکید کرد: نکته دیگر آنکه در کنار افزایش فقر شاغلان که دیگر مطالعات رفاهی نیز بر آن اذعان دارد، مطالعات اخیر نشان می‌دهد سطح رفاه افراد غیر‌فقیر هم کاهش یافته است. به عبارت دیگر احتمال ورود غیرفقرا به زیرخط فقر افزایش داشته بنابراین ظرفیت تامین منابع بودجه از جمعیت غیرفقرا هم کم شده که این به‌معنای افت شدید رفاه طبقه متوسط است.
رییس سابق موسسه عالی پژوهش تامین اجتماعی در پایان با اشاره به اینکه متاسفانه با توجه به عدم تدوین برنامه اقدام سیاست‌های کلی تامین اجتماعی که در سال ۱۴۰۱ توسط رهبری نظام ابلاغ شد و قرار بود ظرف شش ماه توسط دولت تدوین شود اما با گذشت بیش از دو سال هیچ خبری از آن نیست، گفت: وضعیت برنامه هفتم توسعه که کارشناسان آن را ضعیف‌ترین و نارکارآمدترین سند بالادستی در حوزه رفاه تحلیل می‌کنند و همچنین لایحه بودجه ۱۴۰۳ که آن هم فاقد ظرفیت‌های لازم برای مبارزه با فقر است، هیچ سیاست رفاهی و سیاست اجتماعی موثری در راستای مبارزه با فقر مشاهده نمی‌شود. وی اظهار امیدواری کرد که یک تحول عملی در عزم تصمیم‌گیران برای ارتقای وضعیت رفاهی به‌وجود آید.
دولت عامل افزایش تورم و مشکلات اجتماعی است
مصطفی اقلیما پدر علم روانکاوی ایران با اشاره به اینکه دولت عامل افزایش تورم و مشکلات اجتماعی است به «جهان‌صنعت» گفت: به نظرم دولت‌ها عامل اصلی به وجود آمدن شرایط بحرانی اقتصادی و اجتماعی در جامعه‌اند، تورم هر ماه رکورد می‌زند و هیچ فکری به حال آن نمی‌شود. طبیعتا با گرانی مسکن افراد به حاشیه کلانشهرها می‌روند. این در حالی است که در حال حاضر حاشیه شهرهای بزرگ ایران به مکانی امن برای افراد مجرم تبدیل شده زیرا در برخی از این مناطق حتی پلیس امکان حضور ندارد و همین مساله باعث می‌شود افرادی که در این مناطق زندگی می‌کنند با خیال راحت دست به انواع بزه‌های اجتماعی بزنند و در نهایت هم وقتی فقر در کشور گسترش پیدا کند این بزه‌ها نیز رو به افزایش می‌رود و به این ترتیب امنیت جامعه به خطر می‌افتد. وی افزود: وقتی با افزایش ۱۰۰درصدی سرقت‌اولی‌ها در جامعه مواجه می‌شویم تنها یک پیام برای ما دارد و آن اینکه مردم در وضعیت اقتصادی بسیار بغرنجی به سر می‌برند. از سوی دیگر امنیت شغلی هم هر روز در جامعه ما کمتر و کمتر می‌شود. امید به آینده از بین می‌رود و در نهایت برخی افراد تنها راه امرار معاش خود را در ارتکاب جرم می‌بینند.
اقلیما اظهار کرد: وقتی پلیس برای اولین‌بار از افزایش ۱۰۰درصدی سرقت‌اولی‌ها خبر داد زنگ خطر به صدا در آمد اما مساله اصلا از سوی مسوولان جدی گرفته نشد. سال‌هاست کارشناسان در مورد جرم‌زا بودن حاشیه شهرها بحث‌های مفصلی کرده و به دولت‌ها هشدار داده‌اند اما در نهایت نه‌تنها هیچ تلاشی برای کاهش این اتفاق رخ نداده که حتی با کم شدن نظارت بر این مناطق زمینه برای حضور بیشتر افراد بزهکار در آن نیز فراهم شده است. دولت باید سیاست رفاهی و اجتماعی در نظر داشته باشد تا از افزایش جمعیت فقرا و بزهکاری جلوگیری کند.