گزارش خسارت‌ها به کشور

گروه انرژی- به دنبال افزایش ناترازی گاز در کشور، مجلس دو وزیر نفت و نیرو را به صحن علنی مجلس فراخواند و پس از ارائه گزارش کمیسیون انرژی که به بررسی دلایل ناترازی گاز، پیش بینی شرایط پیش‌رو و راهکارهایی برای حل این مشکل پرداخته بود، تذکراتی به وزرای مسعود پزشکیان داده شد.
محمدباقر قالیباف رییس مجلس شورای اسلامی در جریان بررسی دلایل ناترازی انرژی اعم از گاز وبرق با بیان این که در تابستان امسال بیش از ۱۵‌هزار مگاوات ناترازی در مصرف انرژی داشتیم و در مقابل 5/1‌درصد صنایع ما در تولید و رشد اقتصادی افت کرده است‌، گفت: این به معنای خسارت به تولیدکننده و دولت است. همه نخبگان جامعه، مجلس شورای اسلامی و دولت به موضوع انرژی توجه کرده و برای آن چاره‌اندیشی جدی و اساسی داشته باشند. الان دو وزارتخانه نفت و نیرو به نمایندگی از دولت و مجلس وظیفه انجام دو کار را دارند؛ یک کار تامین پایدار انرژی کشور برای استفاده مردم است. وظیفه دوم این دو وزارتخانه آن است که بتوانند ارزش‌افزوده ایجاد و رشد اقتصادی کشور را تضمین کنند و جی‌دی‌پی کشور را بالا ببرند.
قالیباف با بیان اینکه در حوزه گاز در زمستان ۱۴۰۲‌، به میزان ۲۵۰‌میلیون مترمکعب با ناترازی روبه‌رو شدیم، یادآور شد: آن هم در شرایطی که صنعت را تعطیل کرده و افت فشار داشتیم. یک روزی در مواجهه با تهدیدات دشمنان می‌گفتیم نفت‌ را روی شما می‌بندیم و اهرم تهدید ما بود اما امروز کدام نفت را می‌بندیم و کدام بازار را داریم، اگر هم تحریم نباشیم وضعیت تولیدمان معلوم است آیا این خسارت نیست و نباید توجه کنیم؟ در این رابطه دولت‌ها و مجلس مسوول نیستند؟
قاچاق ۲۵ تا ۳۰ میلیون لیتر
قالیباف از قاچاق روزانه بین ۲۵ تا ۳۰ میلیون لیتر فرآورده از کشور خبر داد و گفت: تردید نکنید این قاچاق سازماندهی شده است و مراکز تولید و مصرف‌کننده‌های اصلی اولین تهیه‌کننده‌های این قاچاق هستند. این حرف را با اطلاع بیان می‌کنیم پس آیا نباید چاره اندیشی کرد؟ مهم این است که مساله را به رسمیت بشناسیم. طبق بند ح تبصره‌۷ قانون بودجه ‌۱۴۰۳ وزارت نیرو مکلف بوده تعیین نرخ خرید مصرف‌کننده‌های صنایع بزرگ را در اول سال اعلام کنند که پارسال دی و یا بهمن گفتند که محل درآمد رقم ۴۰‌همتی است. پارسال این ۴۰‌هزار میلیارد تومان دچار مشکل شده و امسال هم شهریور و مهر ابلاغ کردند؛ بعد از تصویب این قانون وزیر سابق نیرو گفت که تصویب این قانون باعث نجات نیرو شده اما وضعیت اجرا را همه می‌بینند.
او گفت: طبق این قانون باید ۲۵‌درصد از این رقم برای خرید تضمینی برق‌های تجدید‌پذیر و ۲۰درصد بابت مطالبات تولیدکنندگان صنعت برق به بخش‌ خصوصی داده شود؛ برق را از بخش ‌خصوصی خریداری می‌کنیم اما پولش را نمی دهیم و تبدیل به مشتری بد حساب می‌شویم. بعد در بودجه سال آینده پیش‌بینی انتشار ۶۰‌همت اوراق برای تسویه دیون وزارت نیرو شده است. طبق این قانون باید از این رقم ۲۰‌درصد بابت نوسازی شبکه فرسوده داده شود؛ اکنون حداقل نزدیک به ۲۰‌درصد پرتی داریم. ۱۰‌درصد هوشمندسازی شبکه و ۱۰‌درصد بابت شرکت‌های صنعتی داده شود. به هر حال این ۴۰همت فرصت سرمایه‌گذاری‌ است.
او تاکید کرد: این قانون وجود دارد بعد درخواست انتشار ۶۰‌هزار همت اوراق را می‌کنیم. اوراق را هم کسی نمی‌خرد بعد دستوری به بانک‌ها می‌دهیم بانک‌ها اضافه‌برداشت از بانک مرکزی کرده و نتیجه آن تورم می‌شود، لذا باید کمیسیون‌های مجلس و وزارتخانه‌های مربوطه به این موارد بپردازند.
وابستگی 92‌درصدی به گاز
در گزارش کمیسیون انرژی که به دلایل ناترازی گاز پرداخته است، مشخصا عنوان شده که سهم سوخت مایع که از آن به عنوان سوخت استراتژیک کشور یاد شده، در نیروگاه‌های کشور شامل گازوئیل و مازوت افزایش یافته است.
براساس این گزارش، نیروگاه‌های حرارتی با مصرف حدود ۳۰درصد از کل گاز کشور، یکی از مصرف‌کنندگان اصلی گاز طبیعی هستند که تولید 92درصد برق کشور به آنها وابسته است. به دلیل افزایش مصرف گاز بخش خانگی در فصول سرد، تامین گاز نیروگاه‌ها با محدودیت مواجه شده و مدیریت ناترازی گاز دراین ایام از طریق مصرف سوخت جایگزین مایع در نیروگاه‌ها صورت می‌گیرد؛ همچنین به دلیل تشدید ناترازی گازبه ویژه در سال‌های اخیر، سهم استفاده از سوخت مایع در نیروگاه‌هادر ماه‌های سردافزایش یافته و به حدود نصف کل سبد سوخت مصرفی می‌رسد. از این ‌رو تامین پایداربرق در فصل سرد سال به میزان ناترازی گاز و همچنین میزان سوخت مایع ذخیره شده در مخازن نیروگاه‌های کشور در نیمه نخست سال وابسته است؛ لذا علاوه بر ناترازی برق در ماه‌های گرم که ناشی از افزایش تقاضای برق و محدودیت در ظرفیت تولید نیروگاهی کشوراست، امکان کمبود عرضه برق و بروز خاموشی در ماه‌های سرد سال نیز به دلیل محدودیت در تامین سوخت نیروگاه‌ها وجود دارد.
در گزارش کمیسیون انرژی با تاکید براینکه ظرفیت اسمی تولید برق کشور حدود 94‌هزار مگاوات است، تصریح شده است: به دلیل شرایط فنی نیروگاه‌ها، برنامه‌های مدیریت نگهداری و تعمیرات، ملاحظات مدیریت شبکه برق و محدودیت آب و هوایی، حداکثر توان تولیدشده برق در سال جاری، حدود 64هزار مگاوات بوده است. با افزایش استفاده از تجهیزات سرمایشی در ماه‌های گرم سال، میزان تقاضای برق افزایش یافته و به حدود 8۰هزار مگاوات می‌رسد. بنابراین ناترازی تولید و مصرف برق در ایام گرم سال اتفاق میفتد.
همزمان با کاهش دمای هوا در ایام سرد سال، تقاضای برق نیزبه میزان قابل ملاحظه‌ای کاهش می‌یابد و در فصول پاییز و زمستان میزان تقاضای برق به حدود 45 تا 5۰هزار مگاوات می‌رسد که کمتر از ظرفیت تولید برق نیروگاه‌های کشور است. بنابراین برخلاف ماه‌های گرم که کسری برق ناشی از کمبود ظرفیت تولید است، در ماه‌های سرد ظرفیت مازاد تولید نیزوجود دارد؛ اما همانطور که اشاره شد، به دلیل محدودیت های تامین سوخت مورد نیاز نیروگاه‌ها، میزان برق تولید شده ممکن است پاسخگوی تقاضا نبوده وموجب کمبود برق شود.
برمبنای این گزارش، در حال حاضر سبد تولید برق کشور شامل نیروگاه‌های حرارتی، برقآبی، تجدیدپذیر و اتمی است؛ در سال 14۰2 به طور متوسط حدود 92درصد از برق تولیدی توسط نیروگاه‌های حرارتی، 5درصد برقآبی و ۳درصد باقیمانده نیز توسط نیروگاه‌های اتمی و تجدیدپذیر تامین شده است. باتوجه به به اینکه بخش عمده پتانسیل نیروگاه‌های برقآبی
کشور برای پاسخ به مساله ناترازی برق در فصول گرم سال مورد استفاده قرار می‌گیرد، سهم نیروگاه‌های حرارتی از تولید برق کشور در ماه‌های سرد سال افزایش یافته و به حدود 94‌درصد رسیده است.
شیفت کردن از بخار به گاز
در ادامه گزارش کمیسون انرژی مجلس تصریح شده است: نیروگاه‌های حرارتی کشور به طور کلی از گاز طبیعی به عنوان سوخت اصلی استفاده می‌کنند، اما به لحاظ فناوری، برخی نیروگاه‌ها امکان ا ستفاده از سوخت مایع مانند گازوئیل (نفت‌گاز) و مازوت (نفت‌کوره) را نیز دارا هستند.
به عنوان نمونه، هرچند عمده سوخت مورد استفاده در نیروگاه‌های گازی و سیکل ترکیبی گاز طبیعی است، اما امکان استفاده از سوخت گازوئیل نیز در این نوع نیروگاه‌ها وجود دارد؛ در نیروگاه‌های بخاری علاوه بر گاز طبیعی و گازوئیل، مازوت نیزسهم بالایی در تامین سوخت دارد. براساس گزارش شرکت مادرتخصصی تولید نیروی برق حرارتی، در سال 1402 حدود 74میلیارد مترمکعب گاز طبیعی و 6/16میلیارد لیتر سوخت مایع (شامل 6/6میلیارد لیتر مازوت و 10میلیارد لیتر گازوئیل) در نیروگاه‌های حرارتی کشور مصرف شده است. از آنجا که متوسط مصرف گاز طبیعی، گازوئیل و مازوت در سبد سوخت نیروگاه‌های حرارتی کشوردر سال ‌1402، به ترتیب معادل 82،11 و 7درصد بوده که حاکی از وابستگی بالا به سوخت گاز است. مطابق گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس، سهم مجموع سوخت مایع در سبد سوخت نیروگاهی در طول ماه‌های سرد سال گذشته به طور قابل ملاحظه‌ای افزایش یافت. ضمن اینکه سبد تولید برق کشور حاکی از وابستگی زیاد ظرفیت نیروگاهی کشور به گاز و فرآورده‌های نفتی است.
بررسی روندهای تاریخی نشان می‌دهد در سال 1380، بیش از نیمی از ظرفیت اسمی نیروگاه‌های کشور مربوط به نیروگاه‌های بخار بوده که بخش عمده سوخت مصرفی آنها مایع است بنابراین در همان دهه تمرکز از نیروگاه‌های بخار برداشته شد و افزایش سهم نیروگاه‌های گازی و سیکل ترکیبی که سوخت پایه آنها گاز طبیعی است، به عنوان سیاست اصلی توسعه بخش نیروگاهی کشور مورد توجه قرار گرفت. البته افزایش ظرفیت تولید گاز در کشور به دلیل توسعه میدان گازی پارس جنوبی نیز محرک اصلی این سیاست بود. با ورود نیروگاه‌های جدید به مدار از یک سو و رشد مصرف گاز طبیعی کشور در سایر بخش‌های مصرف‌کننده از سوی دیگر، به تدریج تامین گاز نیروگاه‌ها در ماه‌های سرد سال به یک چالش اساسی تبدیل شد. بنابراین به دلیل امکان استفاده نیروگاه‌ها از سوخت مایع جایگزین، ورود این نوع سوخت‌ها به سبد سوخت نیروگاهی کشور مجدا مورد توجه قرار گرفت. براساس برآورد مرکز پژوهش‌ها، با افزایش تقاضای گاز در سایر بخش‌ها به ویژه خانگی‌، پیش‌بینی می‌شود میزان کسری گاز مورد نیاز نیروگاه‌ها در ایام اوج مصرف زمستان به بیش از 1۰۰میلیون متر مکعب در روز برسد.
در سنوات گذشته، مساله کمبود فصلی گاز نیروگاه‌ها با استفاده از مصرف سوخت مایع تا حد زیادی قابل جبران بوده است؛ اما مساله‌ای که در حال حاضر کشور با آن روبه‌رو است، تامین پایدار سوخت مایع به عنوان سوخت جایگزین مورد نیاز نیروگاه‌ها در ماه‌های سرد سال است. با توجه به وابستگی تامین برق زمستان به نیروگاه‌های حرارتی، موضوع «عدم مدیریت صحیح در ذخیره‌سازی سوخت مایع نیروگاه‌ها در نیمه نخست سال»، «‌کمبود گاز طبیعی در نیمه دوم سال» و «کمبود گازوییل مورد نیاز نیروگاه‌ها»، تامین برق پایدار کشور را در زمستان با محدودیت هایی مواجه کرده است.
سهم مازوت از مصرف نیروگاهی
طبق آمار شرکت تولید نیروی برق حرارتی، مجموع ظرفیت اسمی مصوبه نیروگاه‌های حرارتی کشور تا کنون 76623 مگاوات است که شامل 15837 مگاوات نیروگاه بخاری (سهم 21‌درصد)، 25122 مگاوات نیروگاه گازی (سهم۳۳درصد) 35664‌ مگاوات نیروگاه سیکل ترکیبی (سهم 46درصد) است. مالکیت عمده نیروگاه‌های گازی و سیکل ترکیبی به بخش‌خصوصی و صنایع تعلق دارد؛ این در حالی است که مالکیت بخش اعظم نیروگاه‌های بخار با دولت بوده و در این میان، تعداد 14 نیروگاه بخاری امکان استفاده از سوخت مازوت را دارند.
مرکز پژوهش‌های مجلس در گزارش ارسالی پیش‌بینی کرده که با درنظر گرفتن حجم فعلی ذخایر سوخت مایع، با ورود به ماه‌های سرد سال و اعمال محدودیت تامین گاز به نیروگاه‌ها، سطح ذخایر فعلی پاسخگوی نیاز نیروگاه‌های کشور نخواهد بود.
مطابق برآورد مرکز پژوهش‌ها با درنظر گرفتن ناترازی گاز و کاهش ذخایر سوخت مایع نیروگاه‌ها در فصل سرد، درصورت عدم انجام اقدامات فوری، پیش‌بینی می‌شود کسری برق در زمستان به حدود 10هزار مگاوات برسد. اقدام دولت در را ستای توقف استفاده از سوخت مازوت در نیروگاه‌های شهید منتظری، منتظر قائم و شازند که تنها حدود ۳۰درصد از مصرف مازوت نیروگاهی را به خود اختصاص می‌دهند؛ هرچند با درنظر گرفتن موقعیت مکانی این نیروگاه‌ها و عواقب آلایندگی آنها برای کلان شهرهای اطراف مطلوب است؛ صرفا امکان مدیریت ناترازی برق به میزان 2هزار مگاوات را فراهم خواهد نمود.
در این شرایط، از یک سو امکان خروج برخی نیروگاه‌های حرارتی از مدار به دلیل اتمام ذخایر سوخت مایع موجب از دست رفتن بخشی از توان تولید برق کشور خواهد شد؛ از سوی دیگر، به دلیل استفاده حداکثری از ذخایر آب پشت سدها در ایام اوج بار در تابستان گذشته، امکان بهره‌برداری از ظرفیت نیروگاه‌های برقآبی کشور در فصل سرد پیش‌رو وجود نخواهد داشت که این موضوع کمبود برق را تشدید خواهد کرد.