13 - 07 - 2024
گردشگری؛ پیشران توسعه ملی ایران و فرصتی بینظیر در دولت
دکتر محمدرحیم رهنما*- «گردشگری» موتور قدرتمندی برای رشد اقتصادی و پیشرفت اجتماعی است که میتواند به طور قابلتوجهی به توسعه کلی یک کشور کمک کند. گردشگری به عنوان یک صنعت بزرگ جهانی، پتانسیل ایجاد شغل، تولید ارز خارجی و تحریک بخشهای مختلف مرتبط را دارد که آن را به یک هدف جذاب برای استراتژیهای توسعه ملی تبدیل میکند. قبل از همهگیری کووید19 در سال 2019، تعداد گردشگران جهان به حدود 5/1میلیارد نفر برآورد میشد. به دلیل همهگیری کرونا، ورود گردشگران بینالمللی در سال 2020 نسبت به سال 2019 حدود 73درصد کاهش یافت. از سال 2021، ورود گردشگران بینالمللی شروع به بهبود کرد و به 415میلیون نفر رسید که هنوز 72درصد کمتر از سطح سال 2019 است. صنعت گردشگری یکی از بزرگترین بخشهای اقتصادی در سطح جهان است که حدود 10درصد از تولید ناخالص داخلی جهان و یک از هر 10 شغل در سراسر جهان را به خود اختصاص میدهد. در سال 2019، گردشگری 7/1تریلیون دلار صادرات ایجاد کرد و آن را به سومین بخش بزرگ صادراتی جهان پس از مواد شیمیایی و سوخت تبدیل کرد. بسیاری از کشورهای در حال توسعه به شدت به گردشگری متکی هستند که منبع اصلی ارز و اشتغال است. صنعت گردشگری یک کارفرمای اصلی است که از بیش از 330میلیون شغل در سراسر جهان یا یک از هر 10شغل در سراسر جهان پشتیبانی میکند.
گردشگری طیف وسیعی از مشاغل را ایجاد میکند، از هتلها و رستورانها گرفته تا حملونقل، خردهفروشی و فعالیتهای فرهنگی. مشاغل در صنعت گردشگری اغلب برای زنان، جوانان و جوامع حاشیهنشین قابل دسترسی است و فرصتهای اقتصادی مهمی را فراهم میکند. آینده اقتصاد گردشگری امیدبخش است. انتظار میرود صنعت گردشگری در سالهای آتی به رشد خود ادامه دهد که ناشی از عواملی مانند افزایش طبقه متوسط در کشورهای در حال توسعه، افزایش سفرهای هوایی و افزایش علاقه به گردشگری تجربی و پایدار است. با جذب بازدیدکنندگان از بازارهای داخلی و بینالمللی، بخش گردشگری میتواند باعث بهبود زیرساختها، تقویت تبادل فرهنگی و ترویج استفاده پایدار از منابع طبیعی شود. هنگامی که صنعت گردشگری به درستی مدیریت و توسعه یابد، میتواند به ستونی حیاتی در اقتصاد یک کشور تبدیل شود و به کاهش فقر، بهبود استانداردهای زندگی و ارتقای وجهه جهانی یک کشور کمک کند.
مقایسه اطلاعات گردشگری ایران و کشورهای منطقه
مقایسه اطلاعات گردشگری ایران، ترکیه وعربستان سعودی در سال 2019 قبل از همهگیری کووید19 نشان میدهد، که ورود گردشگران بینالمللی به ایران در سال 2019، به حدود 8/7میلیون نفر رسید. در حالی که در ترکیه در سال 2019 حدود 2/51میلیون گردشگر بینالمللی دریافت کرد که این کشور را به یکی از 10کشور پربازدید جهان تبدیل کرد. عربستان سعودی در سال 2019 حدود 3/21میلیون بازدیدکننده بینالمللی از جمله زائران مذهبی دریافت کرده است. امارات متحده عربی یک قطب اصلی گردشگری منطقه است که در سال 2019 حدود 7/16میلیون بازدیدکننده بینالمللی را پذیرا بوده است.
گردشگری در سال 2019 حدود 5/6درصد به تولید ناخالص داخلی ایران کمک کرده و از 2/1میلیون شغل مستقیم حمایت کرد. در حالی که گردشگری حدود 6/12درصد به تولید ناخالص داخلی ترکیه در سال 2019 کمک کرد و بیش از 2میلیون شغل مستقیم را پشتیبانی کرده است. در عربستان سعودی گردشگری حدود 3/3درصد به تولید ناخالص داخلی در سال 2019 کمک کرده و بیش از یکمیلیون شغل مستقیم را پشتیبانی کرد. همچنین گردشگری در امارات متحده عربی در سال 2019 حدود 9/11درصد به تولید ناخالص این کشورکمک کرد و بیش از 600هزار شغل مستقیم را پشتیبانی کرد. کشورهای دیگری مانند قطر، عمان و اردن نیز صنایع گردشگری خود را توسعه دادهاند و از جاذبههای فرهنگی، طبیعی و تاریخی خود استفاده میکنند.
بهطور کلی، در حالی که ایران دارای صنعت گردشگری قابلتوجهی است، از نظر ورود گردشگران بینالمللی، دریافتیهای گردشگری یا سهم این صنعت در اقتصاد کلی، در بین رهبران جهانی قرار ندارد. این کشور پتانسیل قابلتوجهی برای رشد بیشتر بخش گردشگری خود بهویژه در زمینههایی مانند گردشگری فرهنگی، تاریخی و طبیعت محور دارد.
برخی موانع و راهکارهای بالقوه توسعه گردشگری
1- تنشها و تحریمهای ژئوپلیتیکی: تنشهای سیاسی، ژئوپلیتیکی و تحریمهای بینالمللی ایران با غرب و تحریمهای اقتصادی ناشی از آن، ادغام کامل ایران در بازار جهانی گردشگری را دشوار کرده است. همچنان چالشهایی را برای صنعت گردشگری ایران ایجاد کرده است. محدودیتهای بانکی، مسافرتی و سایر بخشها مانع از ورود گردشگران خارجی شده است. راهحل این موضوع تلاشهای دیپلماتیک برای کاهش تنشها و رفع تحریمهاست که میتواند به بهبود وجهه بینالمللی ایران و دسترسی گردشگران کمک کند.
2- چالشهای زیرساختی: ایران فاقد هتلهای باکیفیت کافی، فرودگاههای مدرن و شبکههای حملونقل کارآمد در بسیاری از نقاط کشور است. راهحل رفع این مانع افزایش سرمایهگذاری در توسعه زیرساختهای گردشگری، هم توسط دولت و هم توسط بخش خصوصی است.
3- محدودیتهای بازاریابی، تبلیغات و برند: ایران هنوز به اندازه سایر مقاصد خاورمیانه مانند امارات یا ترکیه شناختهشده نیست و جذابیت آن را برای مسافران جهانی محدود میکند. صنعت گردشگری ایران برای بازاریابی موثر جاذبههای فرهنگی و طبیعی کشور برای مخاطبان بینالمللی تلاش موثری نکرده است. راهحل این چالش تدوین استراتژی جامع ملی بازاریابی گردشگری و افزایش تلاشهای تبلیغاتی در خارج از کشور است.
4- محدودیت ویزا و بوروکراسی اداری: سیاستهای ویزای ایران میتواند برای برخی بازدیدکنندگان خارجی محدودکننده و دستوپاگیر باشد. فرآیند ویزای ایران هنوز برای بسیاری از بازدیدکنندگان خارجی پیچیده و زمانبر تلقی میشود. راهحل برطرف کردن این چالش ساده کردن روند درخواست ویزا و گسترش گزینههای ویزا هنگام ورود و ویزای الکترونیکی است.
5- فقدان مهارتهای نیروی کار گردشگری: کمبود متخصصان آموزشدیده گردشگری مانند راهنمایان تور، کارکنان هتل و مدیران هتلداری وجود دارد. تسلط محدود به زبان انگلیسی در میان ارائهدهندگان خدمات در بخش گردشگری میتواند مانعی برای گردشگران غیرفارسی زبان باشد. راهحل این موضوع سرمایهگذاری در برنامههای آموزش گردشگری و آموزش حرفهای برای توسعه نیروی کار ماهر است.
6- چالشهای پایداری: گردشگری بیش از حد در برخی مقاصد پرطرفدار و تخریب محیطزیست نگرانیهایی است که باید برطرف شود. راهحل این چالش اجرای شیوههای گردشگری پایدار، مانند مدیریت بازدیدکنندگان، ابتکارات اکوتوریسم و توسعه گردشگری مبتنی بر جامعه است.
در مجموع در حالی که ایران دارای پتانسیل گردشگری قابلتوجهی است، همچنان با چالشهای مختلف سیاسی، اقتصادی و زیرساختی مواجه بوده که مانع از توسعه کامل این صنعت در سالهای اخیر شده است. با پرداختن به این موانع از طریق ترکیبی از اصلاحات سیاست، سرمایهگذاریهای زیرساختی، تلاشهای بازاریابی و توسعه نیروی کار، ایران میتواند پتانسیل کامل صنعت گردشگری خود را باز کند و خود را به عنوان مقصدی جذابتر و در دسترستر برای بازدیدکنندگان بینالمللی مطرح کند.
* استاد دانشگاه فردوسی مشهد و مدیرکل سابق میراث فرهنگی، صنایعدستی و گردشگری خراسان رضوی
لطفاً براي ارسال دیدگاه، ابتدا وارد حساب كاربري خود بشويد