گاز کالایی استراتژیک برای ماست

«جهان‌صنعت»- «در مضیقه جذب سرمایه‌گذار برای توسعه میادین گازی هستیم» این را محمدصادق مهرجو، کارشناس انرژی می‌گوید که خود زمانی به عنوان کارشناس در زمینه توسعه میادین نفت و گاز پژوهش کرده است. با وجود سایه سنگین تحریم‌ها و کمبود منابع برای سرمایه‌گذاری، دولت قبل تصمیم به تشکیل کنسرسیومی از بانک‌ها، هلدینگ‌ها و شرکت‌های خصولتی که پول بیشتری دارند، گرفت تا طرح‌های توسعه صنعت نفت را به آنها بسپارد؛ راهکاری که اگرچه کافی نبود و حتی ابهام‌های بسیاری درباره قراردادهای آنها مطرح بود اما به نظر می‌رسد راهی جز استفاده از توان مالی بانک‌ها و البته مشارکت بخش خصوصی برای توسعه بخش‌های بالادستی صنعت نفت و گاز نیست.
محمدصادق مهرجو کارشناس انرژی درباره آخرین وضعیت میادین گازی و تولید گاز در کشور در گفت‌وگو با «جهان‌صنعت» گفت: شرایط کنونی سخت است. ما اثرات تحریم‌های دهه 90 را بیشتر احساس می‌کنیم. وزیر نفت با یکسری مشکلات مواجه است که به او ارث رسیده است. هرچند اکثر میادین مشترک گازی ما غیر از میدان آرش که مشکلات حقوقی دارد و فرزاد A به دلیل نوع مخزن گازی با شرایط خاص که تکنولوژی خاص می‌خواهد، تعیین‌تکلیف شده‌اند. فرزادB تکلیفش مشخص است. پارس‌جنوبی تمام واحدهای آن توسعه پیدا کرده‌اند. فاز 11 هم قرار است پتروپارس اجرا کند. یکسری میادین مستقل گازی مثل میدان کیش داریم که در این میدان هم چاه‌های آن احداث شده و فقط یک خط لوله و پالایشگاه گازی باید احداث شود تا این میدان در مدار تولید قرار بگیرد. واقعیت این است که از زمان تحریم‌ها توسعه میادین گازی ما به خصوص در بخش دریا توام با وقفه‌های ناخواسته شده است. البته داستان هرکدام از میادین گازی مشخص است. امروز اکثر آنها پیمانکار مشخص دارند یا در مرحله ساخت جکت هستند.
او افزود: موضوع مهم‌تر از توسعه میادین گازی نقدینگی و سرمایه‌گذار است که به دلیل شرایط سیاسی کشور با مشکل مواجه شده است. واقعیت این است که ما یک ظرف سرمایه‌گذاری مشخص و محدود داریم. اینکه به کجا و چقدر پول اختصاص دهیم، کار آسانی نیست. از آنجا که توان سرمایه‌گذاری کشور مشخص است، برای اینکه انقلابی در توسعه میادین صورت بگیرد، لازم است که پنجره جدیدی به روی صنعت نفت گشوده شود.
بخش خصوصی چاه گاز حفر کند
توسعه میادین کوچک گازی، هرچند هزینه‌بر است و شاید در اولویت دولت نباشد اما می‌تواند بخشی از نیاز گازی صنایع را به خصوص در زمستان که اوج مصرف است، تامین کند. مهرجو در این رابطه می‌گوید: همانطورکه اشاره کردید، تعدادی از میادین کوچک که توسعه در آنها صورت نگرفته کند است. از سال 1399 طرح ضربتی گاز داریم که بنا شد 125 چاه گازی در میادین نفت مرکزی احداث کنیم و روزانه 145 میلیون مترمکعب به توان گازی کشور افزوده شود. البته آماده‌سازی بسته‌های مناقصه آنها طولانی شده است.
این کارشناس انرژی در پاسخ به این سوال که آیا بهتر نیست که این میادین کوچک به بخش خصوصی سپرده شوند، تصریح کرد: مساله مهم این است که این میادین به لحاظ اقتصادی برای دولت اولویت ندارند. هزینه حفر یک چاه در خشکی همه‌جا یکسان است وقتی قرار باشد مثلا 7 میلیون دلار برای حفر یک چاه هزینه کنید، آیا بهتر نیست که این چاه را جایی حفر کنید که میزان بیشتری گاز استحصال شود. حتما برنامه‌ریز به این موضوع توجه دارد. بنابراین این میادین کوچک را در اختیار صنایع فولاد یا شرکت‌های پتروشیمی قرار می‌دهند. این کار را هم کرده‌اند؛ مثلا میدان مدار را به فولادی‌ها داده‌اند. وقتی کفگیر سرمایه‌گذاری به کف دیگ می‌خورد، باید توسعه این میادین گازی متوسط یا کوچک به صنایع یا پتروشیمی‌ها که پول و سرمایه دارند، سپرده شود تا گاز مورد نیازشان را خودشان تامین کنند.
او با بیان اینکه توان بخش خصوصی هم برای تکمیل طرح‌های توسعه‌ای گاز محدود است، گفت در میدان کیش سال 85 این میدان را به هلدینگ بانک ملت دادند، واقعا از پس توسعه این میدان و هزینه‌های آن برنیامد و میدان را واگذار کرد. ما تجربه‌های بسیار زیادی در این رابطه طی دو دهه گذشته هم با بانک‌های مختلف و هم شرکت‌های خصوصی داریم. زمانی هلدینگ‌های E&P نداشتیم، در سال‌های اخیر هلدینگ‌های بسیاری داریم ولی سرمایه‌گذار زیاد نداریم.
مهرجو با اشاره به اینکه توسعه یک میدان متوسط حداقل یک میلیارد دلار هزینه سرمایه‌گذاری نیاز دارد، یادآور شد: این پول را هر هلدینگی ندارد. الان بانک پاسارگاد برای توسعه میدان سپهر و جفیر قراردادی به میزان 8/2 میلیارد دلار بسته است، بعد از 4 سال و نیم 500 میلیون دلار هزینه کرده است در صورتی که بناست تولید این میدان به 110هزار بشکه برساند. این بانک کاملا خصوصی است که متاسفانه کشور برای جذب سرمایه در مضیقه است. توجه داشته باشید که در شرایط تحریم حتی شرکت‌های خارجی کوچک هم نمی‌آیند با ایران قرارداد ببندند. او با تاکید بر اینکه توسعه میادین مشترک جزو تکالیف برنامه هفتم است، یادآور شد: برنامه تکلیف کرده که باید در سال 1408 به ظرفیت تولید روزانه یک میلیارد و 240 میلیون مترمکعب گاز برسیم. این 240 میلیون مترمکعب خیلی رقم بالایی برای افزایش تولید در گاز است. دستیابی به این میزان تولید گاز سرمایه‌گذاری بسیار زیادی می‌خواهد. البته خوشبختانه برای فرآوری این میزان گاز نیاز به احداث پالایشگاه جدید نداریم، زیرا هم پارس‌جنوبی ظرفیت دارد و هم در فضای سرزمینی کشور پالایشگاه‌های کوچک وجود دارد که اینها امروز به اندازه ظرفیت‌شان گاز دریافت
نمی‌کنند. آنچه ضرورت دارد، در فاز اول نیاز به توسعه میادینی داریم که گاز بیشتری تولید کنند و به همین پالایشگاه‌های موجود گاز برای فراورش برسانیم تا گاز خشک را در شبکه مصرف داشته باشیم. این کارشناس انرژی گفت: لازم است که دولت مفاد برنامه هفتم را اجرا کند زیرا امروز گاز برای ما یک کالای لوکس نیست، بلکه کالای استراتژیک برای توسعه صنایع کشور است. برای گسترش زنجیره ارزش باید از هر یک مترمکعب گاز به گونه‌ای استفاده کنیم که تبدیل به ارزش افزوده شود. مساله دیگر تلاش در جهت کاهش شکاف ناترازی است. حتما لازم است که به سمت کنترل مصرف و کاهش تقاضا برویم. علاوه براین با مشکل هدررفت منابع گازی هم مواجه هستیم که باید این هدررفت منابع جبران شوند. این موضوع به خصوص در صنایع یا شبکه مصرف خانگی بسیار است. شاخص شدت انرژی در دو دهه گذشته به جای اینکه ثابت باشد، متاسفانه رو به افزایش است. با وجود اینکه در 5 سال اخیر GDP کشور کاهش یافته است، شاخص شدت انرژی روند رو به رشد پیدا کرده است.
ظرفیت محدود تولید گاز
مهرجو در پاسخ به این سوال که برای اینکه شکاف ناترازی را کم کنیم آیا اول باید به سمت افزایش عرضه برویم یا کنترل تقاضا و مصرف، گفت: به نظر می‌رسد که در حال نزدیک شدن به قله تولید گاز در کشور هستیم. براساس آمار و ارقام اگر در تمام میادین گازی کشور طرح فشارافزایی را هم اجرایی کنیم، بیش از یک میلیارد و 450میلیون مترمکعب گازی غنی نمی‌توانیم تولید کنیم. در واقع توان تولیدی مخازن محدود است. با این روند رشد مصرف به صورت متوسط در 11 سال اخیر رشد تقاضا و مصرف 4.8 درصد بوده است. در این مدت به طور متوسط3.8 درصد تولید گاز افزایش یافته است. در این 11 سال فقط 11 درصد عقب‌ماندگی داشته‌ایم. درحالی‌که در ابتدای دهه 90 وضعیت کشور بهتر بود و طرح‌های پارس‌جنوبی یکی پس از دیگری در مدار تولید قرار می‌گرفتند. در واقع آن طرح‌ها باعث شد که ما بتوانیم به این نقطه‌ای که الان هستیم- تولید بیش از یک میلیارد مترمکعب در پیک مصرف- برسیم.
وی افزود: واقعیت این است که دیگر آن شرایط ابتدای دهه 90 را نداریم. ما امروز با تحریم‌های فلج‌کننده‌ای که از اواخر دهه 90 اعمال شده، روبه‌رو شده‌ایم این در حالی است که روند آهنگ رشد مصرف با همین سرعت افزایش یافته است. اساسا چقدر می‌توانستیم در این شرایط میادین را توسعه بدهیم؟ هرچقدر هم منابع داشته باشیم، حتی اگر تمام منابع را وارد مدار کنیم، به تولید بیشتر از یک‌میلیارد و 450 میلیون مترمکعب نخواهیم رسید و بعد از آن حتما افت تولید را خواهیم داشت. در کنار اینکه همچنان رشد مصرف و افزایش شاخص شدت انرژی را به خصوص در گاز داریم. این کارشناس انرژی تاکید کرد: متاسفانه اقتصاد ما گاز پایه شده است به جای اینکه متنوع باشد،72درصد سبد انرژی کشور وابسته به گاز است که این خیلی خطرناک است. خواسته یا ناخواسته شبکه گاز را در کشور گسترش داده‌ایم؛ به چه منظور؟ آیا نیمه جنوبی کشور که در زمستان اقلیم بهاری داریم، آیا نیاز به گاز در این استان‌ها داریم؟ آیا شرکت گاز در این مناطق باید به مصرف‌کننده التماس کند که گاز دریافت کند؟ این اشتباه است. در زمستان که اوج پیک مصرف است، آیا بهتر نیست که بخشی از انرژی را با برق تامین کنیم؟ امروز نیروگاه برق هر مترمکعب گاز را 70 تومان دریافت می‌کند، این عدد حتی از تعرفه مصرف گاز خانگی که 140 تومان است، ارزان‌تر است. قبلا که 10 تومان بود. کلی نیروگاه‌های کشور به شرکت گاز بدهکار هستند. برقی که در اختیار مصرف‌کننده قرار می‌دهیم با یارانه است. ما داریم با انرژی‌های تجدیدناپذیرمان چه کار می‌کنیم؟