11 - 03 - 2023
کیش و ماتآمریکاییها
محمدجواد جمالی: توافق ایران و عربستان به سود دو کشور، کشورهای منطقه و جامعه جهانی است
گروه سیاسی- حوالی نیمروز آخرین روز هفتهای که گذشت حساب کاربری رسانهای منتسب به شورایعالی امنیت ملی جمهوری اسلامی از مذاکراتی خبر داد که ظاهرا دبیر این شورا در روزهای گذشته سرگرم آن بوده است؛ مذاکراتی که البته وقتی دقایقی پیش از ساعت ۱۲ روز جمعه از طریق حساب کاربری نورنیوز منتشر شد، نه روشن بود با مقامهای کدام کشور خارجی انجام شده و نه مشخص بود در کدام کشور خارجی انجامشده و کدام کشور احتمالا در قامت میانجی میان ایران و طرف مقابل ایفای نقش کرده است. با این همه به باور بسیاری از ناظران آنچه رسانه نزدیک به شورایعالی امنیت ملی بهطور سربسته و ازطریق پیامی کوتاه در توئیتر از آن خبر داد، احتمالاً اقدامی بود در راستای فراهم کردن شرایط یا به بیان دقیقتر فضاسازی رسانهای برای اعلام خبری مهم. توئیتی که میشد آن را بهنحوی به این مصراع آشنا ترجمه کرد که «خبر آمد خبری در راه است!» چه آنکه نوشته بود: «دریابان علی شمخانی دبیر شورای عالی امنیت ملی ایران طی چند روز گذشته در یک کشور خارجی مشغول مذاکرات بسیار مهمی است. اعلام قریبالوقوع نتایج این مذاکرات، تحولات قابل ملاحظهای را رقم خواهد زد.»
توئیت نورنیوز که مطابق انتظار بهطور گسترده موردتوجه رسانههای داخلی و خارجی قرار گرفت و گمانهزنیهایی را نیز در پی داشت، حدود سه ساعت بعد با خبری رسمی تکمیل شد که از قضا باز توسط همین رسانه نزدیک به شورایعالی امنیت ملی منتشر شد و از توافق دوجانبه تهران و ریاض برای ازسرگیری روابط جمهوری اسلامی و عربستان سعودی حکایت داشت. هرچند آنچه در خصوص ارتباط میان آن توئیت و خبر رسمی چند ساعت بعد، مورد تاکید ناظران قرار گرفت، نه به تایید شورایعالی امنیت ملی و رسانه منتسب به آن رسید و نه به تایید دیگر مقامها و نهادهای رسمی جمهوری اسلامی. با این همه وقتی نورنیوز، حدود یک ساعت پس از انتشار خبر رسمی توافق تهران و ریاض، در گفتوگویی اختصاصی با علی شمخانی، روایت دبیر شورایعالی امنیت ملی را از چگونگی خروج ایران و عربستان از «بنبست ٧ ساله روابط دوجانبه» منتشر کرد و به نقل از این مقام ارشد امنیتی جمهوری اسلامی به تشریح برخی جزئیات توافق تهران و ریاض برای ازسرگیری روابط دوجانبه خبر داد، گمانه و ظن ناظران را در خصوص معنا و مفهوم و هدف و انگیزه احتمالی توئیت نیمروزی نورنیوز تقویت کرد.
این در حالی بود که این رسانه منتسب به شورایعالی امنیت ملی پیش از انتشار روایت شمخانی از پایان بنبست ٧ ساله و توافق برای ازسرگیری روابط دوجانبه ایران و عربستان، از توافق این دو قدرت منطقه خاورمیانه برای ازسرگیری روابط دوجانبه خبر داده و نوشته بود: «پس از انجام چند روز مذاکرات فشرده میان دبیر شورای عالی امنیت ملی کشورمان با همتای سعودی خود در شهر پکن، امروز توافق حاصل شده برای ازسرگیری روابط میان دو کشور، طی مراسمی با امضای بیانیه مشترک میان ایران، عربستان سعودی و چین به صورت رسمی اعلام شد.« نورنیوز که با اشاره به سفر بهمنماه ابراهیم رییسی به پکن، بر اهمیت مذاکرات رییس دولت سیزدهم با رییسجمهوری چین در تفاهم اخیر میان تهران و ریاض تاکید کرد، ادامه داد: «دریابان شمخانی از روز دوشنبه ۱۵ اسفندماه در شهر پکن با هدف پیگیری توافقات سفر رییسجمهوری، مذاکرات فشردهای را به منظور حلوفصل نهایی موضوعات فیمابین تهران- ریاض با همتای سعودی خود آغاز کرد.» مذاکراتی که به نوشته نورنیوز روز گذشته به پایان رسید و خروجیاش «بیانیه سهجانبهای» بود که در پکن با امضای علی شمخانی نماینده رهبری و دبیر شورای عالی امنیت ملی، مساعد بنمحمد العیبان وزیر مشاور و عضو شورای وزیران و مشاور امنیت ملی عربستان سعودی و وانگ ئی عضو دفتر سیاسی کمیته مرکزی حزب کمونیست و رییس دفتر کمیسیون مرکزی امور خارجی حزب و عضو شورای دولتی جمهوری خلق چین صادر شد.»
نقش پکن در همگرایی و تفاهم تهران و ریاض برای ازسرگیری روابط دوجانبه ظاهرا چنان چشمگیر بوده که بیانیه سهجانبه، با تاکید بر آن آغاز شده است؛ بیانیهای که در آن آمده است: «در پاسخ به ابتکار شایسته جناب آقای شی جینپینگ رییسجمهوری خلق چین در حمایت از گسترش روابط جمهوری اسلامی ایران و پادشاهی عربستان سعودی، براساس اصل حسن همجواری و با توجه به توافق ایشان با سران دو کشور در میزبانی و حمایت از انجام گفتوگو بین جمهوری اسلامی ایران و پادشاهی عربستان سعودی و همچنین تمایل دو کشور به حل و فصل اختلافات از طریق گفتوگو و دیپلماسی براساس پیوندهای برادرانه و با تاکید بر پایبندی دو کشور به اصول و اهداف منشور سازمان ملل متحد و منشور سازمان همکاری اسلامی و اصول و رویههای بینالمللی، هیاتهای جمهوری اسلامی ایران به ریاست امیردریابان علی شمخانی نماینده رهبری و دبیر شورای عالی امنیت ملی و پادشاهی عربستان سعودی به ریاست مساعد بن محمد العیبان وزیر مشاور و عضو شورای وزیران و مشاور امنیت ملی از تاریخ ۱۵ تا ۱۹ اسفندماه ۱۴۰۱ خورشیدی برابر با ۶ تا ۱۰ مارس ۲۰۲۳ میلادی در پکن با یکدیگر دیدار و گفتوگو کردند.» جالب آنکه ادامه این بیانیه نیز به تقدیر و تشکر تهران و ریاض از میانجیگری چینیها اختصاص یافته و در آن آمده: «جمهوری اسلامی ایران و پادشاهی عربستان سعودی با سپاس و قدردانی از جمهوری عراق و سلطنت عمان به خاطر میزبانی گفتوگوهای انجامشده بین دو طرف در سالهای ۱۴۰۰ تا ۱۴۰۱ خورشیدی (۲۰۲۱ تا ۲۰۲۲ میلادی) از رهبری و دولت جمهوری خلق چین برای میزبانی و حمایت از گفتوگوهای انجامشده در این کشور و تلاش برای به ثمر نشستن آن تشکر کردند.»
اما شاید آنچه بیش از تاکید مفصل بر نقش پکن در این تفاهم دوجانبه میان تهران و ریاض حائز اهمیت بود، گزاره مختصری بود که از «نتیجه گفتوگوهای انجامشده» حکایت داشت. چنانکه در این بخش از بیانیه آمده است: «در نتیجه گفتوگوهای انجامشده، جمهوری اسلامی ایران و پادشاهی عربستان سعودی توافق کردند ظرف حداکثر دو ماه، روابط دیپلماتیک خود را از سر بگیرند و سفارتخانهها و نمایندگیها را بازگشایی کنند.» بنا بر این بیانیه سهجانبه، «وزیران امور خارجه دو کشور {ایران و عربستان} جهت اجرای این تصمیم و انجام تمهیدات لازم برای تبادل سفیران با یکدیگر ملاقات مینمایند.» این در حالی است که در ادامه این بیانیه آمده است: «دو کشور {ایران و عربستان} با تاکید بر احترام به حاکمیت و عدم دخالت در امور داخلی یکدیگر در زمینه اجرای موافقتنامه همکاریهای امنیتی امضا شده در تاریخ ۲۸ فروردینماه ۱۳۸۰ خورشیدی برابر با ۱۷ آوریل ۲۰۰۱ میلادی و نیز موافقتنامه عمومی همکاریهای اقتصادی، بازرگانی، سرمایهگذاری، فنی، علمی، فرهنگی، ورزشی و جوانان، امضا شده در تاریخ ۶ خردادماه ۱۳۷۷ خورشیدی برابر ۲۷ می ۱۹۹۸ میلادی توافق کردند.» همچنین در بند پایانی این بیانیه آمده: «سه کشور اراده قاطع خود را جهت بهکارگیری تمامی تلاشها برای تقویت صلح و امنیت منطقهای و بینالمللی اعلام مینمایند.»
همچنین چنانکه اشاره شد ساعتی پس از انتشار این بیانیه مشترک، نورنیوز روایت شمخانی از پایان بنبست ٧ ساله و توافق برای از سرگیری روابط دوجانبه ایران و عربستان را نیز در قالب گفتوگویی اختصاصی روی خروجی خود فرستاد. مصاحبهای که در آن شمخانی، سفر بهمنماه گذشته ابراهیم رییسی به چین را در شکلگیری بستر مذاکرات جدید و بسیار جدی میان هیاتهای ایران و عربستان سعودی حائزاهمیت دانسته و گفته است: «رفع سوءتفاهمها و نگاه رو به آینده در روابط تهران- ریاض، قطعا توسعه ثبات و امنیت منطقهای و افزایش همکاری کشورهای حوزه خلیج فارس و جهان اسلام را برای مدیریت چالشهای موجود بهدنبال خواهد داشت.» دبیر شورایعالی امنیت ملی همچنین از نقش سازنده جمهوری خلق چین در خصوص حمایت از توسعه روابط کشورها سخن گفت و با تاکید بر اینکه توسعه در روابط کشورها، لازمه رفع چالشها و افزایش صلح و ثبات و ارتقای همکاریهای بینالمللی است، تاکید کرد که «۵ دور مذاکره اولیه انجامشده با عربستان سعودی که به میزبانی عراق و عمان انجام شد نیز در دستیابی به توافق نهایی، موثر بوده است.» شمخانی با تقدیر از پکن و بغداد، اعلام کرد که در جریان مذاکرات فشردهای که او و مساعد بنمحمدالعیبان بهعنوان مسوولان نهادهای امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران و پادشاهی عربستان سعودی از ۱۵ تا ۱۹ اسفندماه در شهر پکن پایتخت جمهوری خلق چین داشتند، تهران و ریاض توافق کردند که پس از ٧ سال، روابط دیپلماتیک خود را از سر بگیرند. او در حالی «روابط دوستانه کشورهای منطقه» را «مانعی جدی بر سر راه حضور و دخالت کشورهای فرامنطقهای و رژیم غاصب صهیونیستی در حوزه غرب آسیا» خوانده که برخی ناظران در ساعاتی که از اعلام این توافق گذشته، با اشاره به همکاریهای غیرمستقیم عربستان و اسراییل معتقدند از آنجا که در ماهها و سالهای گذشته شاهد گسترش روابط ریاض با بسیاری از قدرتهای غرب و شرق بودیم، ریاض کماکان سعی دارد تعاملات غیرمستقیم خود را با تلآویو تقویت کند. هرچند در عین حال برخی ناظران نیز از زاویهای متفاوت به این مهم مینگرند و معتقدند: «دشمنان مشترک ایران و عربستان که بهویژه میتوان از رژیم صهیونیستی به این عنوان نام برد، میتواند تهران و ریاض را به تقویت همکاری دوجانبه با یکدیگر ترغیب کند.» محمدجواد جمالینوبندگانی که تا همین چندسال پیش در قامت نایبرییس کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی، از جمله نمایندگان شاخص مجلس دهم بود، از جمله تحلیلگرانی است که از این زوایه دید به تعامل جمهوری اسلامی و عربستان سعودی مینگرد. این تحلیلگر سیاسی و روابط بینالملل معتقد است اگرچه تلاش قدرتهای غربی، بهخصوص آمریکا و اسراییل در راستای جلوگیری از دستیابی به تفاهم میان ایران و عربستان انکارناپذیر است اما واقعیت آن است که همگرایی این دو قدرت منطقه خاورمیانه بیش از هر گزاره و گزینه دیگر، منافع پکن را تامین میکند.
این نماینده پیشین مجلس که در واکنش به انتشار اخبار روز گذشته مبنیبر تفاهم تهران و ریاض برای از سرگیری روابط دوجانبه با «جهانصنعت» به گفتوگو نشسته، میگوید: «البته توافق تهران و ریاض بهجز آنچه در بحث دشمنان مشترک مورد بحث است، به دلایل متعدد دیگر نیز برای هردو کشور منافعی درپی دارد.» او که معتقد است «سطوح و حوزههای همکاری ایران و عربستان بسیار متعدد و فراوان است»، میگوید: «واقعیت آن است که این دو کشور به دلایل گوناگون محکوم به همکاری با یکدیگر هستند.» نایبرییس کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس دهم با اشاره به اشتراکات مرزی، فرهنگی، مذهبی، اقتصادی و سیاسی تهران و ریاض میگوید: «فارغ از بحث همجواری و قرابت جغرافیایی دو کشور، دین مشترک نیز از جمله دلایل مهمی است که ایران و عربستان را به یکدیگر نزدیک میکند؛ به هر حال عربستان مرکز اسلام و ایران نیز مرکز تشیع در جهان است و همکاری این دو کشور، از این حیث معنای عمیقی برای دستیابی و برقراری صلح در جهان اسلام دارد.» او همچنین با اشاره به برخی تحرکات منطقهای جمهوری اسلامی و فعالیتهای تهران در مناطقی که بعضا در سالهای نهچندان دور، حوزه نفوذ عربستان بودند، گسترش تعامل دیپلماتیک میان تهران و ریاض را برای دولت سعودی حائز اهمیت میداند. جمالینوبندگانی میگوید: «بیتردی اگر سطح تنش میان تهران و ریاض کاهش یابد و همکاری دو کشور رو به افزایش بگذارد، به سود هر دو کشور و البته بسیاری از کشورهای منطقه و جهان خواهد بود.» او همچنین با تاکید بر منافع اقتصادی ناشی از تعامل ایران و عربستان برای هردو کشور، به نقش این دو قدرت منطقه خاورمیانه در اوپک و سازمان همکاریهای اسلامی اشاره کرده و میگوید: «همکاریهای ایران و عربستان در حوزه انرژی و بهویژه در بحث اوپک نیز بسیار حائز اهمیت است؛ چه آنکه عدم همکاری این دو قدرت نفتی در اوپک عملا منجر به ضرر و زیان سنگین اقتصادی هر دو میشود.»
جمالینوبندگانی البته نگرانیهایی نیز نسبتبه ادامه مسیر توافق دو کشور مطرح کرده و با اشاره به عدم رضایت واشنگتن و تلآویو از نزدیکی دیپلماتیک تهران و ریاض، میگوید: «متاسفانه باتوجه به اینکه عربستان سعودی از سیاست خارجی مستقل برخوردار نیست، ممکن است در ادامه با فشارهای گاه و بیگاه آمریکا و اسراییل، شاهد تغییراتی در مواضع کنونی این کشور باشیم. بهویژه آنکه هماکنون چینیها هستند که در نزدیکی تهران و ریاض ایفای نقش کردهاند. ما در گذشته نیز در مقاطعی شاهد چنین تحرکاتی در راستای نزدیکی ایران و عربستان و خروج از بنبست دیپلماتیک بودیم اما در ادامه، تزلزل مقامهای عربستانی، مانع از توافق کامل شد.» نایب رییس کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس در عین حال منافعی را که تعامل و همکاری تهران و ریاض برای کشورهای منطقه و جهان خواهد داشت، عاملی در راستای تقویت احتمال توافق کامل میان این دو کشور عنوان کرد و گفت: «بهطور خاص میتوان به بحث فلسطین اشاره کرد که بیتردید همکاری ایران و عربستان میتواند منجر به بهبود اوضاع فلسطین در مجامع بینالمللی باشد. همچنین که این توافق احتمالی میتواند به تشکیل دولت ملی در لبنان یا صلح در یمن و امنیت عراق یاری برساند.» جمالینوبندگانی در پایان با اشاره به استقبال تمامی جناحهای سیاسی ایران به تعامل با عربستان، بازگشت به مناسبات منطقی و دیپلماتیک را در راستای منافع بلندمدت دو کشور، کشورهای منطقه و البته جامعه جهانی ارزیابی کرد و گفت: «به نظر میرسد بهرغم تلاش آمریکاییها برای جلوگیری از تفاهم میان ایران و عربستان، در نهایت با نقشآفرینی چینیها این مهم رنگ واقعیت به خود گرفته است.»
لطفاً براي ارسال دیدگاه، ابتدا وارد حساب كاربري خود بشويد