کریدور عراق و پیامدهای آن برای ایران

شکوفه رضایی- با گسترش تجارت بین‌المللی، جابه‌جایی کالا از طریق مسیرهای کوتاه اهمیت بسزایی پیدا کرده است. به همین علت کریدورهای بین‌المللی با افزایش سرعت جابه‌جایی و سهولت ارسال از توجه ویژه‌‌ای برخوردار هستند. کریدورهای بین‌المللی با جابه‌جایی کالا و مسافر می‌توانند نقش بسیار مهمی در ظرفیت ژئوپلیتیک یک کشور داشته باشند. در همین رابطه کریدور راه توسعه‌ عراق که با هدف کاهش وابستگی این کشور به نفت در حال انجام است، طی سه مرحله تا سال2050 پایان خواهد گرفت. این پروژه که از بندر فاو عراق تا بندر مرسین ترکیه احداث می‌شود رابط جدید آسیا و اروپا خواهد بود که همین امر موجب بالا رفتن اهمیت استراتژیک عراق به عنوان همسایه ایران خواهد شد.
در واقع از آنجا چنین پروژه‌ای حائزاهمیت است که اروپا را به منطقه‌ خلیج‌فارس و عراق را به مناطقی چون دریای سرخ و دریای مدیترانه متصل می‌کند. از منظر منطقه‌ای نیز به تقویت نقش ژئواکونومی عراق به عنوان نقطه اتصال خلیج‌فارس، آسیا و اروپا نیز کمک خواهد کرد چراکه در واقع عراق از طریق این بزرگراه می‌تواند به مقصدی برای تجارت و حمل‌ونقل جهانی تبدیل شود. این پروژه نه‌تنها باعث کاهش وابستگی به نفت و ایجاد فرصت‌های شغلی جدید خواهد شد بلکه از طریق این پروژه مناطق مختلف عراق به خط ریلی متصل می‌شوند که این امر نیز منجر به توسعه‌ اقتصادی، جذب سرمایه‌گذاری و بهبود دسترسی به خدمات خواهد شد.
در همین رابطه در حالی که پروژه‌ راه توسعه عراق مزایای اقتصادی، سیاسی و منطقه‌ای بسیاری برای ترکیه و عراق خواهد داشت، برای ایران چالش‌هایی را در زمینه‌های اقتصادی و بین‌المللی رقم می‌زند. با وجود اینکه ایران یکی از مسیرهای کلیدی برای ترکیه در دسترسی به خلیج‌فارس به شمار می‌آید اما با ایجاد این مسیر جدید کوتاه، ترکیه ترجیح خواهد داد از ایران عبور نکند که همین امر منجر به حضور بیشتر ترکیه در منطقه‌ خلیج‌فارس خواهد شد و در نتیجه شاهد انزوای بیشتر ایران در آینده در سطح منطقه‌ای و بین‌المللی خواهیم بود. علاوه ‌بر این با مطرح شدن بندر فاو در این پروژه، امکان بروز ناامنی پیرامون ایران به علت عبور و مرور کشتی‌ها، افزایش پیدا خواهد کرد و همین اتفاق می‌تواند سبب حضور بیشتر کشورهای رقیب در منطقه‌ خلیج‌فارس شود. از سوی دیگر توسعه‌ بندر فاو به عنوان بزرگ‌ترین بندر غرب آسیا باعث به حاشیه رفتن بنادر جنوبی ایران نیز خواهد شد.
علاوه بر این چنین پروژه‌ای همزمان با اینکه یک مسیر جدید در روابط میان عراق و ترکیه ایجاد می‌کند، به صورت طبیعی امکان کاهش نفوذ ایران در عراق را نیز فراهم خواهد کرد. با این حال در صورت پیوستن ایران به این پروژه، علاوه بر ایجاد فرصت‌هایی برای تعامل اقتصادی، باعث گسترش ارتباطات ایران با همسایگان خود نیز خواهد شد. از دیگر پیامدهای این پروژه برای ایران که باید به آن توجه کرد، محدودیت‌هایی بوده که بر خط ریلی شلمچه به بصره وضع شده است. ایران قصد داشت از طریق این خط ریلی نه‌تنها برای جابه‌جایی مسافران بلکه به عنوان یک مسیر حیاتی برای انتقال کالا نیز بهره‌برداری کند اما عراق با آغاز این پروژه مخالفت خود را با تجاری‌سازی این خط اعلام کرد و به این ترتیب منافع اقتصادی ایران نادیده گرفته شد. علاوه بر این، می‌توان به این نکته اشاره کرد که اولویت قرار دادن به این پروژه جدید ممکن است ناشی از فشارهای ایالات‌متحده باشد چراکه ایران با دسترسی به دریای مدیترانه از طریق این خط ریلی قادر بود نفوذ خود را در محور مقاومت تقویت کند و موقعیت راهبردی‌اش را در سطح منطقه بهبود ببخشد. در کل محدودیت‌های ناشی از این پروژه به وضوح می‌تواند به تضعیف نفوذ ایران در عرصه‌های مختلف بین‌المللی منجر شود و تاثیرات منفی بر استراتژی‌های راهبردی ایران در منطقه داشته باشد.