«کرفتو» قربانی ناهماهنگی دو استان

نادر نینوایی- غار کرفتو بحق یکی از آثار تاریخی شاخص کردستان و ایران است که با ساخت‌وساز برای ایجاد یک کارخانه، حریم حفاظتی آن مخدوش شده است. اگر چه این اثر شاخص تاریخی از سال ۱۳۱۸ ثبت ملی شده و در سال‌های اخیر در فهرست موقت ثبت جهانی هم قرار گرفته، اما ساخت یک ساختمان در جوار آن حتی مساله ثبت جهانی اثر را نیز با مشکل رو‌به‌رو کرده است.
غار کرفتو با وجود قرارگیری در کردستان فاصله بسیار کمی با آذربایجان‌غربی دارد و اداره میراث فرهنگی تکاب (آذربایجان‌غربی) مجوز ساخت‌و‌ساز در فاصله حدود ۸۹۰ متری غار را صادر کرده است. با اتکا به همین مجوز، مدتی است که ساخت‌وساز در جوار غار باستانی کرفتو که کتیبه‌ای از دوران سلوکیان را در خود جای داده و حاوی دستکندهای ارزشمند تاریخی بوده، کلید خورده است.
ساخت‌وساز در حریم حفاظتی کرفتو
گلان فرزامی سرپرست معاونت میراث‌فرهنگی استان کردستان درخصوص وضعیت غار کرفتو به «جهان‌صنعت» گفت: از سال ۹۴ غار کرفتو در فهرست موقت ثبت جهانی قرار گرفته است. به این ترتیب استعلامی که برای ساخت‌وساز (از سوی تکاب آذربایجان‌غربی) صادر شده حداقل ۴ یا ۵ سال پس از قرارگیری غار کرفتو در فهرست موقت ثبت جهانی بوده است.
وی افزود: غار کرفتو به عنوان یک اثر ثبت ملی متعلق به همه مردم ایران است و چون در خاک کردستان قرار گرفته به عنوان میراث فرهنگی کردستان وظیفه داریم از آن حفاظت کنیم. از آنجا که حفاظت این اثر با میراث فرهنگی کردستان است موظفیم از اتفاقاتی که ممکن است به این اثر آسیب رسانده یا بحث ثبت جهانی آن را به خطر بیندازد، ممانعت کنیم.
سرپرست معاونت میراث‌فرهنگی استان کردستان افزود: کسی که این سازه را (در جوار غار کرفتو) ساخته تمام مجوزهای خود را از آذربایجان‌غربی گرفته است. درواقع سازنده تمام مراحل قانونی را طی کرده و کار غیرقانونی انجام نداده است، اما مساله این است که آذربایجان‌غربی باتوجه به نزدیکی به یک اثر تاریخی باید (پیش از اعطای مجوز) از میراث فرهنگی کردستان استعلام می‌گرفت. درواقع کارشناسی که تصمیم‌گیری کرده یا به محل نرفته و روی نقشه تصمیم‌گیری کرده و یا به محل رفته و (غار کرفتو) را نادیده گرفته است. درواقع می‌خواهم بگویم انتهایی‌ترین نقطه خاک آذربایجان‌غربی را برای (ساخت‌وساز) این آقا در نظر گرفته‌اند. به هر حال می‌شد زمینی در جایی دیگر اختصاص یابد، اما دقیقا لب مرز این زمین در نظر گرفته شده است. درواقع این کوتاهی یا سهل‌انگاری کارشناس تکاب بوده که به این موضوع توجه نکرده است.
فرزامی تاکید کرد: از وزارتخانه (میراث فرهنگی) به عنوان نهاد بالادستی خواهش کردیم که به این موضوع ورود کند و برای این موضوع تصمیم‌گیری کند. در نهایت به این ختم شد که در جلسه شورای حریم برای این موضوع تصمیم‌گیری شود. به ما اعلام کرده‌اند که در حریم غار کرفتو بازنگری کنیم تا در شورای حریم کشور برای آن تصمیم‌گیری شود.
وی خاطرنشان کرد: من به عنوان یک کارشناس میراث فرهنگی وظیفه‌ام حفظ آثار است و این اولویت کار من است و نمی‌توانم چشمانم را ببندم و ببینم ساخت‌وساز دارد به حریم حفاظتی غار کرفتو آسیب می‌زند. از سوی دیگر دوست هم ندارم که سازنده (کارخانه) متضرر شود. بنابراین من به دنبال این بودم که راه حل میانه‌ای پیدا کنم که هم حریم غار کرفتو حفظ شود و هم سازنده متضرر نشود، اما متاسفانه همکاری نکردند و خصوصا آذربایجان‌غربی در این موضوع سکوت کرده است. سوال من این است اگر میراث فرهنگی کردستان مجوز احداث یک ساختمان در جوار تخت سلیمان که در آذربایجان غربی واقع شده را می‌داد اقدام شایسته‌ای بود؟ جالب آنکه الان سازنده خواستار آن شده که با توجه به اینکه کردستان نزدیک‌تر است، برق و گاز را از کردستان بگیرد. حتی دادستانی کردستان نیز چون محل ساخت (کارخانه) در استان کردستان نیست، نتوانسته جلوی این ساخت‌وساز را بگیرد و عملا هیچ کاری نتوانسته‌ایم بکنیم و مشکل سازنده (کارخانه) صرفا گاز و برق است.
سرپرست معاونت میراث‌فرهنگی استان کردستان در پاسخ به این پرسش که برای حل مشکل ایجادشده برای حریم حفاظتی کرفتو باید چه اقدامی شود، گفت: راه‌حل این است که سازه ایجادشده باید جا‌به‌جا شود. توجه داشته باشید که ایجاد کارخانه آلودگی محیط‌زیستی دارد و یکی از معیارهایی که برای ثبت دائم آثاری که در لیست موقت ثبت جهانی هستند این است که از آن اثر در طول دورانی که در لیست موقت هست به خوبی حفاظت کنند. یعنی باید از اثر پایش و حفاظت مستمر شده باشد که الان با این اتفاقی که افتاده این موضوع به خطر افتاده است و به همین سبب پایش و حفاظت خوبی از اثرمان ندارم و ممکن است از لیست موقت خارج شود.
ثبت نشدن حریم و دعوای حقوقی دو استان
داوود فرازی معاون فرهنگی میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری آذربایجان‌غربی در پاسخ به این پرسش که چرا مجوز ساخت در جوار غار کرفتو از سوی آذربایجان‌غربی صادر شده است، گفت: حریم غار کرفتو ثبت نشده و قانونا اگر حریمی ثبت نشود مانعی برای صدور مجوز نیست. الان از واحد حقوقی وزارت میراث فرهنگی از بازرسی وزارت میراث فرهنگی و از واحد تعیین عرصه و حریم میراث فرهنگی استعلام کرده‌ایم که اعلام شد در این منطقه (محدوده غار کرفتو) هیچ حریمی وجود نداشته که ثبت شده باشد و نهایتا هم (ساخت‌وساز) بلامانع است. البته اداره میراث فرهنگی آذربایجان‌غربی همراه اداره میراث فرهنگی استان کردستان است و نامه نوشته‌ایم که حتما باید این بحث ثبت انجام شود و پیشنهاد هم داده‌ایم که واحد تولیدی در حال احداث در همین مرحله متوقف شود و متوقفش هم کرده‌ایم. (با وجود این) هزینه‌ای که سازنده کارخانه برای ساخت گذاشته را میراث فرهنگی کردستان باید پرداخت کند و این تولیدکننده تغییر مکان بدهد و برود در نقطه دیگری سرمایه‌گذاری کند. مساله در همین حد باقی مانده است و استان کردستان نتوانسته‌اند پاسخی را از وزارتخانه بگیرند. علت نیز آن است که حریم مصوب ندارند و وقتی هم حریم مصوب وجود نداشته باشد مانعی برای ساخت‌وساز وجود ندارد.
وی در پاسخ به این پرسش که باتوجه به اینکه ثبت جهانی غار کرفتو می‌تواند حتی برای مردم آذربایجان‌غربی هم عوایدی از محل گردشگری داشته باشد چرا اقدامی برای حل مشکل انجام نمی‌دهد، گفت: در نامه‌ای که به وزارت میراث فرهنگی نوشته‌ام قید کرده‌ام علی‌رغم مشکلاتی که وجود داشته ثبت هر اثر در فهرست آثار جهانی می‌تواند شخصیت کشور را بالا ببرد. ضمن آنکه آذربایجان‌غربی با کردستان همسایه است و تعامل خیلی خوبی هم داریم. در این خصوص با مدیر پایگاه غار کرفتو صحبت کرده‌ام و حتی یک بار به تهران رفته‌ام و در جلساتی شرکت کرده‌ام تا این موضوع ثبت جهانی غار کرفتو اتفاق بیفتد. در همین راستا دیدگاه تعاملی فعالیت پروژه (کارخانه قرارگرفته در جوار غار کرفتو) را متوقف کرده‌ایم، حتی اعلام کرده‌ایم اگر نیاز به ادامه کار است حتما باید از استان کردستان استعلام بگیرند و بیاورند.
معاون فرهنگی میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری آذربایجان‌غربی در پاسخ به این پرسش که آیا بهتر نبود پیش از اعطای مجوز با میراث فرهنگی استان کردستان به عنوان استان همجوارتان مشورت کنید، گفت: «توجه داشته باشید که مجوزی اعطا نشده بلکه فقط پاسخ استعلام را داده‌ایم و آن هم مربوط به سال ۹۹ بوده که موضوع ثبت جهانی کرفتو مطرح نبوده است و این موضوع قرارگیری در فهرست موقت بعد از سال ۹۹ اتفاق افتاده است. با این همه ما دوست داریم که اتفاقی پیرامون غار کرفتو نیفتد تا این امکان فراهم شود که به موقع به ثبت جهانی برسد.»
در نهایت باید گفت آنچه مسلم است این است که غار کرفتو هم به سبب اهمیت تاریخی‌اش و هم به سبب آنکه ثبت جهانی آن می‌تواند خیل گردشگران را به سمت کردستان و آذربایجان‌غربی سرازیر کند دارای اهمیت فراوان است و لازم است وزارت میراث فرهنگی در این خصوص با اقدامی عاجل مانع از دست رفتن فرصت ثبت جهانی غار کرفتو شود.