کاهش انگیزه معامله‌گران با اخذ مالیات از عایدی سهام

علی خسروشاهی*
اخذ مالیات از عایدی سهام در کشورهای توسعه‌یافته رواج دارد و از افراد دریافت می‌شود. حتی در بازارهای سرمایه کشورهای در حال توسعه‌ای مانند ترکیه نیز این روش اجرا می‌شود. اما نکته اینجاست که در این کشورها، مالیات مقطوع آن‌گونه که در بازار سرمایه ما وجود دارد دریافت نمی‌شود. در حال حاضر دولت روی هر فروشی که در بورس انجام می‌شود فارغ از اینکه سود بوده یا ضرر، ۵/۰ درصد مالیات مقطوع دریافت می‌کند یعنی سهم به هر قیمتی که فروخته شود، ۵/۰ درصد آن به عنوان مالیات دولت کسر می‌شود اما این مالیات به این شکل در بازار سرمایه کشورهای دیگر وجود ندارد.
اگر بخواهند بحث مالیات بر عایدی سهام را اجرایی کنند، به احتمال زیاد باید این مالیات مقطوع یا حذف شود یا اینکه به طرز محسوسی کاهش یابد. در این صورت بازار در کوتاه‌مدت شاهد شوک خواهد شد. اما به طور کلی انجام چنین اقدامی نیازمند زیرساخت است. در کشورهایی که چنین مالیاتی از عایدی سهام اخذ می‌شود، مالیات بر درآمد اشخاص هم وجود دارد و با جدیت اجرایی می‌شود یعنی افراد هم مانند شرکت‌ها اظهارنامه مالیاتی ارائه می‌کنند. اما در کشور ما چنین امری به صورت سازمان‌یافته وجود ندارد. البته باید توجه داشت که بورس یک ویژگی دارد به این صورت که چون معاملات آن بسیار شفاف است و روی تابلو انجام می‌شود محاسبه این درصدها کار خیلی سختی نیست. با این حال بحث زیرساخت‌های قانونی و اجرایی چنین طرحی بسیار مهم است.
با این حال نمی‌توان گفت که دولت در بلندمدت از بعد مالیات‌ستانی از عایدی سهام خیلی منتفع می‌شود. باید توجه داشت که شرایط بازار سهام حدود دو سال است که خیلی خوب بوده و هر فردی هر سهمی را خریداری کرده با رشد مواجه بوده است. اما بورس سال‌هایی را نیز از سر گذرانده است که معاملات نمی‌توانستند تفاوت قیمتی زیادی ایجاد کنند. حالا اگر قرار باشد از مالیات مقطوع به سمت مالیات بر عایدی سهام حرکت کنند، این نکته هم وجود خواهد داشت که در بازارهایی که دیگر بحث سودآوری مطرح نیست، درآمد مالیاتی دولت هم کاهش پیدا کند. در واقع این طرح هم برای دولت و هم برای معامله‌گران مانند تیغ دولبه عمل خواهد کرد. در این میان، میزان اثرگذاری اجرای چنین طرحی بر استقبال از بازار سرمایه به نرخ مالیاتی که در نظر گرفته می‌شود بستگی دارد. خیلی مهم است که دولت با چه نرخی می‌خواهد از عایدی سهام مالیات بستاند. نرخ‌هایی که اعلام شده می‌تواند در کوتاه‌مدت به شدت حجم معاملات را تحت تاثیر قرار دهد و کسانی که دنبال نوسانات کوتاه‌مدت بوده‌اند انگیزه خود را از دست خواهند داد.
این اقدام در صورتی که با شرایط اعلامی اجرایی شود، در واقع یک شوک بزرگ به بازار وارد خواهد آورد. اما با این حال منجر به حذف نوسانگیری نخواهد شد زیرا حتی همان نوسانگیران هم همچنان بخش اعظم سود را نزد خود حفظ می‌کنند. اما انگیزه‌ها را به شدت کاهش خواهد داد. در حال حاضر همان‌گونه که گفته شد دولت ۵/۰ درصد مالیات مقطوع دریافت می‌کند حتی اگر فرد دارد معامله را با ضرر انجام می‌دهد. اگر مالیات بر عایدی سهام اجرا شود، این فرد که معامله همراه با زیان را انجام می‌دهد، دیگر ملزم به پرداخت مالیات نخواهد بود و مالیات بر عایدی سرمایه مشمول وی نمی‌شود. بر این اساس می‌توان گفت که ممکن است این اقدام در کوتاه‌مدت شوک منفی به بازار وارد کند زیرا بازار اکنون مثبت است و همه سهم‌ها دارد بالا می‌رود. در نتیجه سرمایه‌گذار این احساس را دارد که باید مالیات زیادی بپردازد. اما بازار وقتی به آرامش برسد و روند صعودی نداشته باشد، شکل قضیه فرق می‌کند. معامله‌گر حساب می‌کند که اگر روی سهم ضرر کند نیازی نیست مالیاتی پرداخت کند و در واقع این مزیت خودنمایی می‌کند.
* کارشناس بازار سرمایه