5 - 05 - 2021
کاستی های اقتصاد «توزیعی»
گروه انرژی- ایران کشوری غنی از لحاظ منابع انرژی در جهان است و یارانه زیادی در حوزه انرژی پرداخت میکند تا جایی که همواره جزو کشورهای صدرنشین در پرداخت یارانه انرژی بوده است.
طبق بررسیهای صورت گرفته ایران در سال ۲۰۱۵، با پرداخت ۴۷ میلیارد دلار در جایگاه نخست پرداخت یارانه انرژی قرار گرفت، در سال ۲۰۱۶ نیز ۳۵ میلیارد دلار یارانه انرژی پرداخت کرد و دومین کشور جهان در پرداخت یارانه انرژی شد. همچنین در سال ۲۰۱۷ حدود ۲/۵۱ میلیارد دلار و در سال ۲۰۱۸ نیز ۲۴/۴۹ میلیارد دلار یارانه انرژی از سوی دولت پرداخت شده است.
همچنین بر اساس گزارش آژانس بینالمللی انرژی (IEA) چهل و شش درصد کل یارانههایی که در جهان برای برق پرداخت میشود مربوط به صنعت برق ایران است و سایر کشورها مجموعا ۵۴ درصد کل یارانهای که برای برق پرداخت میشود را به خود اختصاص میدهند. مثلا روسیه با ۱۴۵ میلیون نفر جمعیت ۱۳ میلیارد دلار، چین با ۴/۱ میلیارد نفر جمعیت ۱۲ میلیارد دلار یارانه و ایران با ۸۰ میلیون جمعیت ۵۱ میلیارد دلار یارانه برق میدهد. براساس این گزارش در سال ۲۰۱۹ در جهان ۳۱۷ میلیارد دلار یارانه انرژی پرداخت شده که ایران با ۸۶ میلیارد دلار رتبه اول است و از مجموع یارانه پرداختی، حدود ۶۰ درصد به صورت یارانه برق است که تقریبا برابر ۱۱ درصد تولید ناخالص داخلی است.هرچند اصلیترین دلیل پرداخت یارانه، کاهش نابرابری و شکافهای طبقاتی در جامعه است اما کارشناسان معتقدند یارانه انرژی در ابتدای امر شاید بتواند رضایت گسترده افراد در جامعه را به همراه داشته باشد اما به مرور زمان چیزی جز تضعیف اقتصاد و افزایش نابرابریها را به دنبال نخواهد داشت.وضعیت اخیر صنعت برق نیز گواه این مدعاست. از سال گذشته تاکنون قیمت ارزان برق کشورمان در مقایسه با سایر کشورها باعث شده پای استخراجکنندگان ارزهای دیجیتال داخلی و بینالمللی به گاوداریها، زمینهای کشاورزی و مزارع باز شود و در ماههای اخیر به دلیل افزایش حاشیه سود رمزارزها از یک طرف و برخورد قاطع صنعت برق با سوءاستفادهکنندگان، چالش جدیدی شکل گرفت به نام استفاده غیرمجاز از برق خانگی برای استخراج رمزارز.
همین امر موجب خاموشیهای کلانشهرهای کشور در زمستان سال ۱۳۹۹ شد که حجم زیادی از نارضایتی را از سوی مشترکان به دنبال داشت.این در شرایطی است که با توجه به میزان یارانهای که به این صنعت اختصاص داده شده است انتظار میرود بیشترین رضایت را از این بخش در سطح جامعه شاهد باشیم. حال این سوال مطرح میشود که آیا بهراستی این سیاست نه از منظر صرفا اقتصادی- که بارها مورد چالش قرار گرفته است، بلکه از منظر اجتماعی نیز، آیا سیاست موجهای است؟
در این میان کارشناسان معتقدند نحوه پرداخت یارانه انرژی در ایران بهگونهای است که نه تنها دهکهای بالای درآمدی سهم بیشتری را از این یارانه دریافت میکنند بلکه تبعات منفی آن شرایط معیشتی را برای خانوارهای کمدرآمد دشوارتر کرده است.آمار گزارش موسسه مطالعات انرژی در سال۹۵ نیز شاهدی بر این موضوع است. در آن سال دهک اول با دریافت پنج درصد و دهک دهم با دریافت ۸۲/۱۴ درصد به ترتیب کمترین و بیشترین یارانههای انرژی را دریافت کردند؛ بنابراین چیزی که قرار بود به کاهش نابرابری بینجامد، خود به افزایش آن دامن زده است. البته باید توجه داشت که با وجود آنکه سهم دهک اول از یارانه انرژی از سایر دهکها کمتر است، نسبت یارانه انرژی به هزینه کل خانوار در این دهک، با ۱۵ درصد بیشترین مقدار را به خود اختصاص میدهد، به آن معنی که معیشت دهک اول به نسبت سایر دهکها به مراتب به یارانه انرژی وابستگی بیشتری دارد.
همچنین برآوردهای سازمان برنامه و بودجه در سال ۱۳۹۷ نشان میدهد که ضریب اصابت یارانه پنهان حاملهای انرژی، برق و گاز در بالاترین دهک درآمدی برابر با ۲۳ درصد از مجموع یارانه پنهان اعطایی به خانوار و در دهک اول برابر با چهار درصد است. این آمار به طور شفاف حاکی از آن است که مبلغی که قرار بود به نیازمندان برسد تا نابرابری در جامعه کاهش یابد، اکنون به افرادی میرسد که هیچ نیازی به آن ندارند و در نتیجه هزینهای که میتوانست صرف رفاه افراد محروم شود، به مرفهتر شدن ثروتمندان انجامیده است.
همچنین یکی دیگر از تبعاتی که پایین نگهداشتن مصنوعی قیمت انرژی به دنبال دارد، افزایش مصرف آن است؛ پایین بودن قیمت انرژی سبب میشود مصرف آن بهینه نباشد و در زمستان شاهد افزایش مصرف گاز و یا در تابستان شاهد افزایش مصرف برق باشیم؛ این افزایش مصرف نیز در نهایت به قطعی برق، گاز و… خواهد رسید، چون نه در صنایع و نه در بخش خانگی انگیزهای برای بهینهسازی مصرف وجود نخواهد داشت.
اگرچه وزارت نیرو در مصوبهای به طور سالانه هزینه برق پرمصرفها را ۱۶ درصد بیش از کممصرفها افزایش میدهد، اما باید توجه داشت مساله یارانه انرژی کشور بسیار جدیتر از این افزایشهای ۱۶ درصدی است. به اعتقاد کارشناسان امر هر چند این اقدامات گامی رو به جلو هست ولی روشی که در پیش گرفتیم روش صحیحی نیست. بالاخره کشور باید در این زمینه تصمیم جدی بگیرد تا بحث یارانههای سوخت را برای همیشه حل کند. در این خصوص باید نرخ واقعی سوخت را ملاک عمل قرار داد و در وهله اول نیروگاهها و شرکتهای توزیع برق با واقعی شدن سوخت به سمت بهبود بهرهوری هدایت شوند و همزمان برق تمامی مشترکین پرمصرف با نرخ سوخت واقعی حساب شود.
لطفاً براي ارسال دیدگاه، ابتدا وارد حساب كاربري خود بشويد