6 - 08 - 2023
ژست دیپلماتیک؛ نقش استراتژیک
گروه بین‌الملل- محمدرضا ستاری- همان‌طور که از پیش اعلام شده بود، عربستان سعودی روزهای شنبه و یکشنبه این هفته میزبان مذاکرات صلح اوکراین و روسیه در شهر جده است. در این رابطه خبرگزاری دولتی عربستان (واس) اعلام کرده ریاض مشتاقانه منتظر است تا این نشست به تقویت گفت‌وگو و همکاری از طریق تبادل نظر، هماهنگی و بحث در سطح بین‌المللی درباره راه‌های حل بحران اوکراین از طریق دیپلماتیک و سیاسی کمک کرده تا صلح و امنیت بین‌المللی را تقویت کند و از پیامدهای انسانی، امنیتی و اقتصادی بیشتر بحران در جهان بکاهد.
همچنین در ادامه این خبر آمده، میزبانی این نشست در ادامه ابتکارات و تلاش‌های بشردوستانه انجام‌شده در این زمینه توسط شاهزاده محمد بن‌سلمان و تماس‌هایی است که وی با رهبران روسیه و اوکراین از همان روزهای اولیه آغاز جنگ داشته است.
به گفته منابع خبری، بیش از ۱۲ کشور در این نشست حضور خواهند داشت و روسیه نیز با وجود عدم حضور نمایندگانش در جده، اعلام کرده مذاکرات در این نشست را به دقت
زیر نظر خواهد داشت.
طبق گزارشی که در این خصوص میدل‌ایست‌آی منتشر کرده است، فارغ از نتیجه این نشست و جنبه نمادین آن، برای عربستان سعودی و به ویژه محمد بن‌سلمان چنین مذاکراتی یک برد دیپلماتیک محسوب می‌شود، چراکه او پس از رسوایی قتل جمال خاشقچی در سال ۲۰۱۸ اکنون به دنبال استفاده از فرصت‌ها به منظور بهره‌برداری از شرایط بین‌المللی است. در واقع جنگ اوکراین به عنوان هدیه‌ای خوشایند برای سعودی‌ها به آنها این امکان را داده تا علاوه بر ترمیم روابط با دولت جو بایدن، وزن دیپلماتیک عربستان را نیز بالا ببرند. به همین دلیل است که برخی از کارشناسان معتقدند اجلاس صلح در جده، علاوه بر بازسازی چهره محمد بن‌سلمان، چشم‌انداز سیاسی نوظهور کشورش را نیز در نظام بین‌المللی تقویت می‌کند.
در این رابطه جولین بارنز دیسی مدیر بخش خاورمیانه شورای روابط خارجی اروپا به میدل‌ایست‌آی توضیح می‌دهد که کشورهایی نظیر عربستان و امارات نشان داده‌اند به جای گره زدن منافع خود به صورت یکجانبه، سعی می‌کنند نوعی تعادل در میان غرب و شرق به منظور حداکثرسازی منافع خود ایجاد کنند. در واقع در شرایطی که ظهور چین، افول نسبی آمریکا در خاورمیانه را در‌بر داشته و قدرت‌های منطقه مانند ایران، ترکیه و عربستان به آرامی در حال تغییر پویایی سیاست جهانی هستند، عربستان و امارات با پذیرفتن چندقطبی نوظهور جهانی سعی دارند نقش خود را در این عرصه پررنگ‌تر کنند.
بازیگر جهانی
در چنین شرایطی است که شاهد هستیم محمد بن‌سلمان به صراحت درخواست‌های آمریکا برای افزایش تولید نفت را نادیده گرفته و حتی به تازگی دوباره سقف کاهش تولید نفت خود را برای مدت یک‌سال تمدید کرد. او حتی به قیمت خشمگین کردن دولت بایدن، با روسیه درخصوص قیمت نفت توافق کرده، چراکه برای پروژه‌های بزرگ زیربنایی خود نیاز به بودجه و سرمایه اضافی دارد. این مساله زمانی اهمیت می‌یابد که بدانیم، سعودی‌ها در اسفند سال گذشته و با میانجیگری چین، پس از ۷ سال روابط خود را با ایران عادی‌سازی کرده کردند.
از سوی دیگر در شرایطی که اعلام شده دولت بایدن سعی دارد در یک معامله بزرگ، عادی‌سازی روابط عربستان با اسرائیل را کلید بزند، شاهد هستیم بن‌سلمان به صراحت می‌گوید بدون دریافت امتیازات بزرگ، تن به چنین معامله‌ای نخواهد داد. طبق گزارش‌های منتشرشده، یکی از شروط کلیدی ریاض برای عادی‌سازی روابط با اسرائیل، حمایت آمریکا از برنامه هسته‌ای عربستان است.
در این راستا عبدالله بابود پژوهشگر موسسه کارنگی در گفت‌وگو با میدل‌ایست‌آی توضیح می‌دهد: عربستان سعودی در نشست اخیر جده، کشورهای غربی و جنوب جهانی که برخی از آنها با تحریم‌های روسیه همراه نشده‌اند را دور یکدیگر جمع کرده است. چنین کاری دقیقا با جاه‌طلبی‌های بن‌سلمان و هدف استراتژیک وی به منظور تبدیل شدن به قدرت منطقه‌ای و بازیگری جهانی مطابقت دارد. از همین رو سعودی‌ها به دنبال نشان دادن یک نقش خودمختار از خود هستند و قصد دارند با توجه به تحولاتی که در نظام بین‌الملل در حال رقم خوردن است، از مانور تعادل استراتژیک خود سود ببرند. آنها همچنین تمایل دارند نشان دهند در دنیای جدید چندقطبی، عربستان سعودی یکی از بازیگران مهم است.
نقش دوگانه
در شرایطی که عربستان سعودی از محکوم کردن صریح حمله روسیه به اوکراین اجتناب کرده، اما در عین حال با کی‌یف نیز رابطه‌ای نزدیک دارد. به همین دلیل است که می‌بینیم ولودیمیر زلنسکی رییس‌جمهوری اوکراین نیز از ابتکار صلح سعودی‌ها به منظور جذب متحدانی جدید استقبال کرده است.
این تصویر زمانی برجسته‌تر شد که محمد بن‌سلمان دو ماه قبل با دعوت از زلنسکی برای حضور در نشست اتحادیه عرب، همگان را غافلگیر کرد. علاوه بر این در شرایطی که بشار اسد از متحدان اصلی روسیه در منطقه پس از جنگ داخلی این کشور روابطی بسیار تیره با عربستان داشت نیز همزمان با استقبالی کم‌سابقه به عربستان دعوت شد. از این رو عربستان همزمان نشان می‌دهد که بستری برای دیدگاه‌های مختلف جهانی فراهم کرده و از سوی دیگر از هر دو کارت بازی سعی می‌کند به نفع خود استفاده کند.
دقیقا در چنین شرایطی است که می‌توان از اقدامات عربستان در زمینه جنگ یمن یا پرکردن شکاف‌های این کشور با ایران، قطر و ترکیه رمزگشایی کرد. از این رو هر چند که به نظر می‌رسد نشست فعلی در جده، خروجی خاصی به منظور برقراری صلح میان روسیه و اوکراین نداشته باشد، اما مساله مهم برای سعودی‌ها این است که خود را به عنوان یک بازیگر صلح‌ساز معرفی کنندو همزمان با غرب و شرق به تعامل و همکاری ادامه دهند.