24 - 07 - 2024
چرا دچار ناترازی انرژی شدیم؟
گروه انرژی- ناترازی انرژی این روزها بیش از هر زمانی تصویر نگرانکننده خود را نمایان کرده است؛ هرچند موضوع تازهای نیست و از سالهای گذشته نسبت به گسترده شدن آن هشدار داده شده، اما این روزها که برق بیشتر از هر زمان دیگری برای مشترکان خانگی قطع میشود، بیانگر آن است که نگرانیها تشدید شده. یکی از ماموریتهای مهم دولت چهاردهم توجه به بخش انرژی است. متاسفانه در سالیان اخیر ایران به عنوان یکی از بزرگترین دارندگان منابع هیدروکربوری، دچار ناترازیهای گوناگون در حاملهای مختلف انرژی از جمله گاز و بنزین شده است.
ایرنا در میزگردی به بررسی این معضل با کارشناسان پرداخته است. سیدمهدی حسینی، کارشناس انرژی و از مدیران باسابقه نفت، نصرالله زارعی و محمدصادق مهرجو از کارشناسان انرژی درخصوص ناترازی انرژی دیدگاهها و راهکارهای خود را مطرح کردهاند.
سیدمهدی حسینی بر این باور است که اول باید مشکلاتمان را بشناسیم و بدانیم که اگر دنیا در حال انجام کارهای دیگری است، ما هم میتوانیم همان کارها را انجام دهیم و اگر نمیکنیم پس مشکل از ماست. او درباره راه برونرفت از این چالش میگوید: وقتی بحث را از ناترازی شروع میکنیم باید پارامترهای مختلفی را در نظر بگیریم؛ چرا کشوری که امروز، دارای بالاترین مخازن گاز است دچار ناترازی میشود؟ در بحث مخازن گاز یک روزی روسیه اول بود اما امروز ذخایر ما بسیار بیشتر از روسیه است. ما گاز فراوان داریم اما امروز دچار ناترازی هستیم.
حسینی اضافه میکند: ما در جهان رتبه سوم یا چهارم را در رابطه با ذخایر نفتی داریم اما میزان تولید را نگاه کنید. ما اگر خودمان را با روسها مقایسه کنیم، ۶۰۰میلیارد بشکه نفت زیرزمینی شناخته شده داریم، صرفنظر از پتانسیل اکتشافی جدیدی که داریم. ما از یکمیلیون و ۶۴۸هزار کیلومترمربع کل مساحت کشورمان، یکمیلیون کیلومترمربع پتانسیل کار اکتشافی وجود دارد که هنوز آن پوشش ندادیم. ما یکمیلیون کیلومترمربع لایههای رسوبی داریم که در اینها شانس پیدا کردن نفت و گاز وجود دارد. در حال حاضر پروژههای تعریف شدهای برای اکتشاف داریم و نزدیک به ۲۲ساختار در کشور شناسایی کردیم که بتوانیم کار جدید انجام دهیم.
او میگوید: ما میدانهای شناختهشدهای داریم که در حال تولید هستند مثل میادین مارون، آغاجاری، گچساران و… سالیان سال است که تولید میکنند اما در سرازیری قرار دارند که اصطلاحاً به آنها میدانهای قهوهای گفته میشود که نیازمند رسیدگی هستند. این میادین نیاز به سرمایهگذاری و تکنولوژیهای مدرن دارند که بعضی از آنها در اختیار ما نیستند. میدانهای دیگر، میدانهای سبز هستند؛ میادینی که کشف کردیم اما توسعه ندادیم.
وی با اشاره به ذخیره نفت این میادین گفت: مجموع اینها حدود یکمیلیون و ۶۰۰هزار بشکه پروژه تعریف شده است که اگر امکانات، سرمایه، تکنولوژی و مدیریت فراهم باشد میتوانیم به سرعت به بالای ۵میلیون بشکه تولید برسیم. البته باید برای این موضوع اراده هم در کشور وجود داشته باشد. ۶۰۰میلیارد بشکه نفت ما، نفت درجاست و با تکنولوژیهای امروز که در اختیار داریم در حدود ۱۶۰میلیارد بشکه نفت را میتوانیم از زمین برداشت کنیم. اگر بتوانیم تکنولوژیهای روز را وارد کنیم میتوانیم به عربستان نزدیک شویم.
این کارشناس در مقایسه به وضعیت ذخایر ایران و روسیه عنوان کرد: نفت قابل استحصال روسیه ۱۰۰میلیون است؛ یعنی دوسوم ما ذخیره تولیدی دارند اما ببینید آنها در مقایسه با ما چقدر تولید میکنند؟ ما با تلاش بسیار تنها در یکدهه بعد از انقلاب به تولید ۴میلیون و ۳۵۰هزار بشکه در سال ۱۳۸۴ رسیدیم و دیگر هم تکرار نشد و در حال حاضر روی ۳/۶ هستیم. این در حالی است که روسیه با دارا بودن دوسوم ذخیره ما، بالای ۱۰میلیون تولید میکند.
حسینی با اشاره به اینکه ما چیزی حدود ۳۳تریلیون مترمکعب گاز ذخیره داریم، گفت: روسیه با همین میزان گاز، ۲۳کشور عضو اتحادیه اروپا را از جهت صادرات گاز به خودش وابسته کرده بود، اما دچار ناترازی گاز در مصرف داخلی هستیم؛ تابستان به یک شکل و در زمستان به شکلی دیگر.
این کارشناس انرژی با بیان اینکه ما در دیپلماسی جهانی باید از مزیتهای نسبی کشور استفاده کنیم اظهار کرد: یک مزیت ما قدرت نظامی است که در حال توسعه آن هستیم و این ما را در سطحی قرار میدهد که در جهان حرف برای گفتن داشته باشیم اما در قدرت اقتصادی کجا هستیم؟ فاکتور دوم قدرت اقتصادی است. فاکتور سوم اثرگذاری در مؤسسات و سازمانهای بینالمللی است. ما عضو سازمانهای بینالمللی نظیر اوپک هستیم.
حسینی افزود: ما خودمان ایده تشکیل اوپک گازی را داریم اما به دلیل نداشتن صادرات در آنجا اثرگذار نیستیم. پس اگر میخواهیم یک ایران قوی داشته باشیم باید از مزیتهای نسبی آن استفاده کنیم. یکی از بزرگترین مزیت نسبی ما انرژیمان است که باید از آن استفاده کنیم.
غفلت از بهینهسازی؛ مقدمه ورود به ناترازی
نصرالله زارعی، کارشناس انرژی هم بر این باور است که امروز مزیت رقابتی کشور تبدیل به مزیت نسبی شده و ذخایر نفت و گاز ما که یک روزی به نام پیشران حکمرانی و توسعه بوده، به پاشنه آشیل حکمرانی در کشور تبدیل شده است.
وی با طرح این سوال که چرا به ناترازی رسیدیم توضیح داد: ناترازی نتیجه غفلت تاریخی و بسیار اثرگذار از مقوله بهینهسازی مصرف، کنترل شدت مصرف انرژی و نوسازی و صنایع و صنایع حملونقل است. امروز ما میراثدار این عدم توجهها و عدم پرداختن مکفی به برنامهها هستیم که به اینجا رسیدیم. از قانون برنامه چهارم یا پنجم به بعد یک شورای عالی انرژی داشتیم مثل دهها شورای عالی که در کشور هست و این را هم اضافه کنم اگر حکمرانی ما بخواهد اصلاح شود باید این شوراهای عالی اصلاح شوند و در بخش انرژی هم نیازمند اصلاح است. این شورای عالی انرژی کاملا تشریفاتی بود. سالانه یا دوسال یکبار تشکیل میشد و برنامههای همان وزارتخانه را با سربرگ شورای عالی انرژی منتشر میکردند.
زارعی ادامه داد: برنامههای بخش تولید و مصرف محقق نشد. همان حداقل توجه و برنامهای که در بخش مصرف و کنترل شدت مصرف و انرژی بود، هیچکدام انجام نشد. هر وزیری آمد، با شهرداری تهران تفاهمنامه امضا کرد که سیستم حملونقل را تغییر میدهد اما چه نتیجهای داشت؟ تاکسیهای ما که در سطح شهر تردد میکنند مصرف ۱6-۱5 لیتر در هر ۱۰۰کیلومتر را دارند.
او با بیان اینکه ۹۰درصد انرژی کشور به صنعت نفت و گاز وابسته است، گفت: باید ببینیم که ما در این چندسال چه برنامههایی داشتیم و به کجا رسیدیم؛ سال ۱۴۰۰بعد از تکمیل پروژههای پارس جنوبی که سال ۹۶ و ۹۷ انجام شد، هیچ اقدام بزرگی در جهت افزایش تولید گاز نداشتیم. میدانهای نفتی و گازی ما دچار افت طبیعی تولید هستند. امروز ما دیگر یکهزار میلیون مترمکعب در روز نداریم. این کسری فزاینده و این ناترازی پیشرونده که در کشور و در بخش گاز اتفاق میافتد، ماحصل عدم تحقق برنامههای افزایش تولید، عدم تعریف مگاپروژههای اثرگذار و عدم توجه به حفظ و نگهداشت تولید فعلی است.
ناترازی گاز هرسال بیشتر از پارسال
زارعی درخصوص وضعیت گاز در کشور بیان کرد: امروز رسیدیم به اینکه ناترازی در طول سال ۱۳۲میلیون مترمکعب در روز است. در فصل سرد و اوج مصرف ۳۵۰میلیون مترمکعب است و سال دیگر این به عدد به ۴۰۰ میرسد. بخش بهینهسازی هم همیشه یک انتظار غلط بود که باید در وزارت نفت انجام شود شاید وزارت نفت هم باید پیشقدم میشد که بهینهسازی کار من نیست. آن بخش سیاستگذار و تنظیمگر که بخشنامهها و دستورالعملهایش، الزامآور باشد، حلقه مفقوده بوده است.
این کارشناس با اشاره به برنامه هفتم اظهار کرد: یکی از نکات خوب و قابل دفاع در برنامه هفتم، تعریف سازمان بهینهسازی و مدیریت راهبردی انرژی است که البته باید دید این سازمان به چه حد و حدودی قرار است تعریف شود و حتما باید یک سازمانی ذیل رییسجمهور باشد که ابلاغیههایش اثرگذار باشد. حتماً شرایط، توان و قدرت مدیریتی در کشور هست که با یک برنامه زمانبندی کوتاهمدت، میانمدت و بلندمدت پیش برویم. بعضی از این طرحها بلندمدت هستند و به طول عمر یک دولت کفاف نمیدهد اما برنامههای کوتاهمدت و میانمدت را میتوان انجام داد.
زارعی با بیان اینکه خوشبختانه ما در این بخشها به نقطه بیبازگشت نرسیدیم، گفت: ما شرایطمان در این چند سال ضدتوسعه بوده است و معیار آن هم عدد و ارقام است. اما در آینده اگر شرایط محقق شود باید برنامه و ساختار تعریف کرد. موانع را براساس تجاربی که در این چندسال داشتیم مرتفع کنیم و عنداللزوم قوانین جدید و اصلاحی بخواهیم. راهکار و نیرویش موجود است و فقط یک سیاستگذاری و اراده بالادست میخواهد که ما را از این شرایط خارج کند.
نفت رایگان دود شد
محمدصادق مهرجو، کارشناس انرژی با اشاره به اینکه کشور ما دارای منابع عظیم نفت و گاز است، گفت: بیش از ۹۸ونیم درصد از انرژی کشور وابسته به انرژیهای فسیلی است و سهم گاز در این سبد ۷۲درصد است، سهم نفت خام و فرآوردههای وابسته به آن ۲۷درصد و سهم سایر انرژیها ۵۰درصد است. این نشان میدهد که وابستگی ما به انرژیهای فسیلی بسیار زیاد است. کشور ما مزیت نسبی نفت و گاز دارد و طی این سالها از این مزیت استفاده کرده برای بسط رفاه، گذران زندگی و سرمایهگذاری در سایر بخشها.
او با اشاره به اینکه ما با چالشهایی در بخش انرژی مواجه هستیم، اظهار کرد: بحث رشد بیرویه مصرف و افزایش شاخص شدت انرژی وجود دارد که از برنامه چهارم به بعد، مورد توجه سیاستگذاران قرار گرفته است که ما این شاخص را هرساله بالا و بالاتر میبینیم. با توجه به اینکه در سالهای تحریم جیبیپی کشورمان کاهش پیدا کرد اما متاسفانه نمودار انرژی همچنان رو به بالا بود و این یک زنگخطر برای ماست که لزوم بهینهسازی و کنترل مصرف در بخشهای مختلف را به ما گوشزد میکند.
مهرجو ادامه داد: متاسفانه چالش دیگری که وجود دارد بحث تامین انواع حاملهای انرژی است؛ ما نزدیک به ۲۲میلیون خودروی سواری و ۶میلیون موتورسیکلت داریم و این چالش بزرگی است که در فصل زمستان باید فرهنگسازی کنیم و مشوقهایی را در اختیار مردم قرار دهیم که گاز کمتری مصرف کنند تا بتوانیم به صنایع بزرگ و نیروگاههای گاز بیشتری بدهیم.
وی افزود: چالش دیگر بحث ساختار مسلط دولتی در بخش تولید و عرضه انرژی کشور است و آن هم به این دلیل بوده که دولت ما بسیار بزرگ و تصدیگریشده است. ما میتوانیم در بخشهای مختلف انرژی، بهخصوص انرژیهای تجدیدپذیر، با ارائه مشوقها، بخش خصوصی را وارد کنیم.
مقدمه توسعه در صنعت نفت برنامهریزی است
این کارشناس با اشاره به اینکه چالش دیگر بحث عدم درک و دریافت روند جریانهای انرژی در جهان است، اظهار کرد: باید در این مسیر قرار بگیریم و ببینیم که دنیا به کدام سمت میرود و ما در چه جهتی حرکت میکنیم. نکته خوبی که آقای زارعی اشاره کردند عدم تمرکز در بازار انرژی کشور است؛ ما بین سازمانها عدمهماهنگی داریم و بیش از تولید، مصرف میکنیم. در ابتدا نیاز داریم یک رصدگری، هماهنگی و تنظیمگری در بازار انرژی کشور داشته باشیم و از آن مهمتر نیازمند یک سیاستگذاری هماهنگ و بهینهسازی هستیم، چراکه ادامه وضع موجود با این شکل و سیاق، تقریبا غیرممکن است. مهرجو با بیان اینکه لازم است منابع هیدروکربوری را توصیف و وضعیت مطلوب را تبیین کنیم، گفت: من سه سال افتخار داشتم که عضو کارگروهی برای بحث تدوین طرح جامع انرژی باشم که در سه سطح در پی این تبیین است. ما در ابتدا باید جایگاه منابع هیدروکربوری را در سبد انرژی و ساختار عمومی کشور، به خوبی تبیین کنیم و همچنین بحث پایداری جریان انرژی برای ما مهم است و سطح بعدی جایگاه و تبعات انرژی در نظام اقتصادی کشور است، منظور اثرات متقابل اقتصاد و انرژی است و همچنین جایگاه کشور در جغرافیای انرژی و فرصتهای بالقوه منطقهای که داریم را باید مورد بررسی قرار دهیم. این کارشناس انرژی اظهار کرد: اگر بتوانیم در این سه سطح، هم جایگاه فعلی را و هم آینده مطلوبمان را خوب تبیین کنیم، آنگاه برنامهریزی و سیاستگذاری خوبی نیاز داریم که از وضعیت موجود به سمت آینده مطلوب حرکت کنیم.
لطفاً براي ارسال دیدگاه، ابتدا وارد حساب كاربري خود بشويد