پیچیدگی‌های سیاست‌های ارزی

الهه بیگی*
سخت‌ترین فعالیت برای بانک‌های مرکزی شبیه بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران، این است که سیاستگذاری مستقل از اراده و نیاز دولت‌هایشان داشته باشند.
بانک مرکزی ایران براساس عرف و قانون از زمان تاسیس تا همین امروز ناگزیر بوده است دستورهای دولت را اجرا کند. وضعیتی که سیاست خارجی جمهوری اسلامی دارد و راهبردی که برگزیده بانک مرکزی است باید فشارهای بیرونی را نیز تحمل کند. برآیند این دو موقعیت چنین شده است که سیاستگذاری ارزی با نوسان‌های شدید روبه‌رو شود. بدیهی است که نهاد بانک مرکزی به دلایل گوناگون از جمله نسبی بودن قدرت اعمال برخی سختگیری‌ها در مواجهه با خواست دولت کم می‌آورد. بانک مرکزی در حال حاضر گرفتار دولتی است که از یک‌سو زیر بار فشار منتقدان می‌خواهد ارزان نگه‌داشتن قیمت ارز برای واردات را اجرایی کند و از سوی دیگر می‌خواهد با واقعی کردن قیمت ارزهای در اختیارش ریال بیشتری برای خرج کردن داشته باشد. از سوی دیگر برخی قانون‌های بالادستی و نیز برخی نهادهای خاص نیز منابع ارزی خود را از بانک مرکزی طلب می‌کنند که عدول از آنها برای این نهاد نشدنی است.
در صورتی که مقوله تحریم که از یک‌سو بر کل درآمد ارزی اثر منفی گذاشته و از سوی دیگر برگشت ارز به کشور را غیرعادی کرده است بر انبوه تنگناهای یادشده اضافه کنیم سختی سیاستگذاری ارزی را بیشتر خواهیم فهمید. کاهش عرضه ارز و همچنین تخصیص بعضا نامنظم و ثبات تقاضا به‌دلایل گوناگون راه را برای افزایش قیمت ارزهای معتبر باز کرده است. اینگونه شده که بازار ارز در دو ماه تازه‌سپری‌شده آشفته شده است. در چنین فضایی اما اعضای مجلس قانونگذاری با استدلال‌های درست یا نادرست فشار بر مدیران اقتصادی و ارزی را افزایش داده‌اند و به‌نظر می‌رسد به‌جای وفاق شرط‌شان تضاد با دولت شده است.
با توجه به مجموعه شرایط سیاسی و اقتصادی و نیز تنش‌های خارجی به‌نظر می‌رسد باید دست رییس بانک مرکزی برای سیاستگذاری در شرایط سخت باز باشد و نهادهای بالادستی از جمله نهاد دولت در سیاستگذاری ارزی دخالت حداقلی داشته باشند. در غیر این صورت و جزیره‌ای شدن مدیریت ارز و تکه‌پاره کردن سیاست ارزی کار را از تعادل خارج می‌کند و باید به نهاد ارزی کشور فرصت داد سیاست‌هایش را برای وضعیت آینده با سناریوهای گوناگون بازبگذارد و به این نهاد کمک کرد با به بار نشاندن توازن عرضه و تقاضا بازار را از هیجان خالی کند. اگر بازار ارز با شتاب و پی‌درپی از تعادل‌های پدیدارشده خارج شود سامان‌دادن آن سخت خواهد شد و همه بازارها را نیز از تعادل خارج خواهد کرد.
* سردبیر