پاتک بانک مرکزی به سفته‌بازان

«جهان‌صنعت»- در هفته‌های اخیر، همزمان با تشدید نوسانات در بازار طلا و ارز، بانک مرکزی اقدام به مسدودسازی صدها حساب بانکی کرده است. این حساب‌ها به‌گفته مقامات، متعلق به افرادی بوده که با معاملات غیرشفاف و سفته‌بازی، در افزایش شدید قیمت طلا و ارز نقش داشته‌اند. اما این اقدام واکنش‌های زیادی به‌دنبال داشته است؛ برخی می‌گویند که این تصمیم بدون برنامه‌ریزی قبلی انجام و باعث مشکلات اقتصادی برای کسب‌وکارهای قانونی، به‌ویژه طلافروشان شده است. از سوی دیگر، بانک مرکزی تاکید دارد که این سیاست نه‌تنها در ایران بلکه در بسیاری از کشورهای توسعه‌یافته اجرا شده و هدف آن، جلوگیری از نوسانات شدید بازار و خروج بی‌رویه سرمایه است.
آیا بانک مرکزی با مسدودسازی حساب‌های مشکوک، امنیت اقتصادی را افزایش داده یا زندگی ‌هزاران نفر را مختل کرده است؟
بررسی‌های جهانی نشان می‌دهد که بانک‌های مرکزی در سراسر دنیا، نظارت بر حساب‌های مشکوک را یک اصل غیرقابل‌چشم‌پوشی برای ثبات اقتصادی می‌دانند. از ایالات‌متحده گرفته تا اتحادیه اروپا و چین، همه به این نتیجه رسیده‌اند که بدون نظارت مالی، زمینه برای پول‌شویی، خروج بی‌رویه سرمایه و التهاب بازارها فراهم می‌شود. ایران نیز به‌عنوان کشوری که بارها از نوسانات ارزی و سفته‌بازی در بازار طلا ضربه خورده، نیازمند کنترل جدی بر تراکنش‌های نامشخص است.
تصمیم اخیر بانک مرکزی نه‌تنها اقدامی پیشگیرانه در برابر نوسانات شدید بازار طلا و ارز است، بلکه با هدف حذف جریان‌های پولی نامشخص، اعتماد به بازارهای مالی را تقویت می‌کند. حساب‌های نامعلوم و تراکنش‌های مشکوک، مدت‌هاست که نقش مهمی در افزایش تقاضای غیرواقعی و ایجاد موج‌های کاذب قیمتی در بازار دارند. اکنون بانک مرکزی با ورود جدی به این حوزه، راهی را در پیش گرفته که در بسیاری از کشورهای توسعه‌یافته، یک استاندارد پذیرفته‌شده برای مقابله با بحران‌های مالی محسوب می‌شود.
کنترل حساب‌های بانکی نامشخص؛ کلید ثبات در بازارهای مالی
بانک‌های مرکزی به‌عنوان نهادهای ناظر بر سیستم پولی و مالی، نقش کلیدی در کنترل نوسانات بازارهای مالی و حفظ ثبات اقتصادی ایفا می‌کنند. یکی از ابزارهای موثر آنها در این زمینه، نظارت دقیق بر حساب‌های بانکی و کنترل تراکنش‌های مشکوک است. این اقدامات نه‌تنها باعث افزایش شفافیت مالی و کاهش ریسک‌های اقتصادی می‌شود، بلکه می‌تواند به کاهش نوسانات نرخ ارز، جلوگیری از خروج ناگهانی سرمایه و افزایش اعتماد سرمایه‌گذاران به بازارهای مالی کمک کند.
بازارهای مالی به‌شدت به میزان شفافیت اطلاعات و کنترل‌های نظارتی بانک مرکزی وابسته هستند. وجود حساب‌های بانکی نامشخص و جریان‌های مالی بدون نظارت می‌تواند موجب افزایش نوسانات در بازارهای مالی شود.
چگونه نظارت بانکی می‌تواند نوسانات بازارهای مالی را کاهش دهد؟
اولین موضوع کاهش ریسک‌‎های سیستمی است؛ وقتی بانک مرکزی کنترل دقیقی بر حساب‌های بانکی داشته باشد، جریان‌های مالی غیرقانونی و پول‌های کثیف کمتر وارد بازارهای مالی می‌شوند؛ در نتیجه روند معاملات در بازارها قابل پیش‌بینی‌تر شده و از نوسانات شدید جلوگیری می‌شود.
از سوی دیگر، نظارت بانک مرکزی به شفافیت و در نتیجه افزایش اعتماد میان سرمایه‌گذاران منتج می‌شود؛ به بیان دیگر، هرچه بانک‌های مرکزی نظارت بیشتری بر فعالیت‌های مالی و حساب‌های بانکی داشته باشند، سطح اعتماد سرمایه‌گذاران به بازار افزایش می‌یابد. سرمایه‌گذاران ترجیح می‌دهند سرمایه‌های خود را در بازارهای باثبات و شفاف نگهداری کنند و این امر باعث کاهش نوسانات قیمتی می‌شود.
مساله مهم دیگر در بازارهای مالی رفتارهای سوداگرانه است که به تشدید نوسانات بازارها منجر می‌شود. در این شرایط نظارت بانک مرکزی بر حساب‌های بانکی به شناسایی فعالیت‌های سفته‌بازی و معاملات غیرقانونی در بازارهای مالی کمک می‌کند. در نبود این نظارت، معاملات مشکوک و ناگهانی می‌توانند قیمت دارایی‌های مالی را به‌شدت نوسان دهند.
یکی دیگر از موضوعات مهم به‌ویژه در کشورهای همانند ایران که با تشدید ریسک‌های مختلف همراه است، کنترل ورود و خروج سرمایه است. حساب‌های بانکی نامشخص و بدون شفافیت می‌توانند به‌عنوان ابزار خروج سریع سرمایه از کشور عمل کنند که این امر نرخ ارز را دچار نوسانات شدید می‌کند. نظارت دقیق بر حساب‌های بانکی به بانک‌های مرکزی اجازه می‌دهد تا از خروج بی‌رویه سرمایه جلوگیری کنند و ثبات بیشتری در بازار ارز و در نتیجه سایر بازارها ایجاد کند.
اقدامات نظارتی بانک مرکزی یک رویکرد جهانی است
مداخله بانک‌های مرکزی در بازارهای مالی، به‌ویژه در برخورد با حساب‌های بانکی نامشخص، به یک اقدام جهانی تبدیل شده است. کشورها برای جلوگیری از پولشویی، کنترل جریان‌های مالی مشکوک و غیرقانونی، سیاست‌های متعددی را به اجرا گذاشته‌اند. تجربه بانک‌های مرکزی در ایالات متحده، اتحادیه اروپا، چین، سوئیس و روسیه نشان می‌دهد که کنترل حساب‌های بانکی ناشناس و افزایش شفافیت مالی، به یکی از اولویت‌های اصلی نظام‌های پولی بین‌المللی تبدیل شده است.
پس از حملات 1۱سپتامبر۲۰۰۱، ایالات‌متحده اقداماتی جدی برای کنترل جریان‌های مالی مشکوک در دستور کار دارد. تصویب برخی قوانین به وزارت خزانه‌داری و فدرال‌رزرو این اختیار را داد تا نظارت بر حساب‌های بانکی نامشخص را افزایش داده و تراکنش‌های مشکوک را رهگیری کند. در همین راستا، بانک‌های بین‌المللی مانند HSBC و Deutsche Bank به‌دلیل ضعف در عدم شفافیت حساب‌های مشتریان، با جریمه‌های چند‌میلیارد دلاری مواجه شدند. این سیاست‌ها نه‌تنها در داخل آمریکا بلکه در مقیاس جهانی نیز تاثیرگذار بوده و سایر کشورها را به اتخاذ مقررات مشابه ترغیب کرده است.
اتحادیه اروپا نیز در راستای افزایش شفافیت مالی، مقررات سختگیرانه‌ای را به اجرا گذاشته که بانک‌ها را ملزم‌به احراز هویت مشتریان، بررسی منشأ وجوه و گزارش تراکنش‌های مشکوک کرده است. این دستورالعمل تاثیر بسزایی در محدودکردن حساب‌های بانکی ناشناس و جلوگیری از سوءاستفاده‌های مالی در کشورهای عضو اتحادیه اروپا داشته است.
چین نیز در سال‌های اخیر اقدامات گسترده‌ای برای کنترل خروج سرمایه انجام داده است. بانک خلق چین به‌طور ویژه در حوزه نظارت بر حساب‌های بانکی نامشخص و محدود کردن تراکنش‌های غیرقانونی فعالیت داشته است. یکی از مهم‌ترین سیاست‌های بانک مرکزی چین، ممنوعیت استفاده از رمزارزها در پرداخت‌های مالی و معاملات بانکی بوده که هدف آن کنترل تراکنش‌های ناشناس و جلوگیری از فعالیت‌های پولشویی در بازارهای غیررسمی است.
سوئیس که به‌عنوان یکی از مراکز بانکی بزرگ جهان شناخته می‌شود، در سال‌های اخیر تحت فشارهای بین‌المللی، مقررات سختگیرانه‌ای را برای افشای اطلاعات حساب‌های بانکی ناشناس و مقابله با فرار مالیاتی اجرا کرده است. بانک مرکزی سوئیس اطلاعات مربوط به حساب‌های مشکوک را با دولت‌های مختلف به اشتراک گذاشته و در مبارزه با پولشویی بین‌المللی نقش فعالی ایفا کرده است.
در سال‌های اخیر، بانک مرکزی روسیه با هدف کنترل نظام بانکی و جلوگیری از فرار سرمایه، اقداماتی جدی در زمینه نظارت بر حساب‌های بانکی نامشخص انجام داده است.