هنر در تاریکخانه فراموشی

گروه جامعه- «رشته‌های سینما، موسیقی و مجسمه‌سازی از دانشگاه هنر حذف شد!» از یکشنبه گذشته که دفترچه انتخاب رشته‌ کنکور ۱۴۰۲ منتشر شد، واکنش‌های زیادی را برانگیخته است، زیرا طبق گفته‌های افرادی که قصد انتخاب رشته دارند، رشته سینما از دانشگاه تهران و همچنین رشته سینما، موسیقی و مجسمه‌سازی از دانشگاه هنر شیراز و همین رشته‌ها نیز از دانشگاه هنر تهران حذف شده‌اند. بحث حذف اینگونه رشته‌ها همیشه منجر به تبعات اجتماعی در جامعه شده است. پیش از این هم در شهریور سال ۱۴۰۰ رشته نمایش در هنرستان سوره حذف شد. حذف رشته نمایش برای دختران در هنرستان سوره با بازگشت طالبان و همچنین استقرار دولت ابراهیم رییسی همزمان شد و آن را فارغ از زمان ثابت انتخاب و تعیین رشته‌های دانشگاهی در تابستان به یکدیگر نسبت دادند. «نگاه طالبانی»، «حذف دختران از نمایش»، «نه به حذف تئاتر» و… ؛ اینها فقط عبارت‌هایی بود که در همان دوران و در واکنش به حذف رشته نمایش از هنرستان دخترانه سوره، وابسته به حوزه هنری به‌وجود آمد، اما ماجرا به همان یک مورد ختم به خیر نشد. برای سال تحصیلی ۱۴۰۱-۱۴۰۰، کدرشته‌هایی نظیر رشته باستان‌شناسی از مجموعه رشته‌های دانشگاه محقق اردبیلی، رشته‌های کتابت و نگارگری دانشگاه شاهد، رشته ادبیات نمایشی از دانشگاه دامغان و رشته آموزش زبان انگلیسی از مجموعه رشته‌های دانشگاه‌های شهرکرد و رازی کرمانشاه حذف شد. سایر دانشگاه‌ها هم از حذف و کاهش ظرفیت در برخی رشته‌ها در امان نبوده‌اند. دانشگاه‌هایی مانند دانشگاه ارومیه در رشته‌های مرمت بناهای تاریخی و نقاشی با کاهش ۳۰ درصدی ظرفیت، بیرجند در رشته صنایع‌دستی با کاهش ۴۵ درصدی ظرفیت، سمنان در رشته‌های صنایع‌دستی، فرش و مرمت بناهای تاریخی با کاهش حدود ۵۰ درصدی ظرفیت، دانشگاه صداوسیما با کاهش نزدیک ۳۰ درصدی ظرفیت، رشته کارگردانی تلویزیونی و هرمزگان با کاهش ۳۰ درصدی ظرفیت پذیرش رشته صنایع‌دستی مواجه شدند. این نکته نشان می‌دهد، سیستم آموزشی نه مبتنی بر علاقه و ایجاد بازار کار متناسب با علایق افراد بلکه مبتنی بر کسب سود و رشته‌های درآمدزا اقدام به توزیع ظرفیت دانشگاهی می‌‌کند. از سوی دیگر این رویکرد بر شکاف و منزلت اجتماعی متفاوت رشته‌های مختلف در جامعه (پزشکی، فنی، نظری و هنری) دامن زده و به‌جای حل مساله سراغ پاک‌کردن صورت مساله یعنی حذف برخی رشته‌های تحصیلی رفته است. البته در انتخاب رشته‌هایی که به‌نوعی آنها را «بی‌فایده» می‌داند، باز اولویت‌بندی داشته و رشته‌هایی را حذف کرده یا ظرفیت آنها را کاهش داده که سهم زنان در آنها بیشتر است. حذف و کاهش ظرفیت برخی رشته‌ها در دانشگاه‌ها در حالی اتفاق افتاده است که در روزهای گذشته اعلام شده بود نیمی از کنکوری‌ها با وجود مجاز بودن، انتخاب رشته نمی‌کنند و خیلی از صندلی‌های دانشگاهی در کشور مشتری ندارند. با بررسی کدرشته‌های تحصیلی دانشگاه‌ها به نظر می‌رسد، تصمیم‌گیران نظام آموزشی به صورت هدفمند دست به حذف و کاهش ظرفیت برخی رشته‌ها زده‌اند، همچنان که تیزی این قیچی‌کردن‌ها، به صورت واضحی به رشته‌های هنری رسیده و مسوولان در وزارت علوم به دنبال کاهش سهم عرصه هنر از فضای آموزشی دانشگاه‌ها هستند. پیش‌تر نیز شاهد اتخاذ چنین سیاست‌هایی مانند حذف رشته تئاتر و سینما از برخی دانشگاه‌ها و هنرستان‌ها بوده‌ایم. حال این واکنش‌ها دوباره انتقادهای زیادی را به دولت رییسی وارد کرده است.
افزایش مهاجرت جوانان
«علیرضا شریفی‌یزدی» آسیب‌شناس اجتماعی با اشاره به پیامدهای حذف رشته‌های سینما، موسیقی و مجسمه‌سازی از دانشگاه هنر به «جهان‌صنعت» گفت: برخلاف تصورات اولین تبعات حذف رشته‌های موسیقی، سینما و مجسمه‌سازی شامل جوانان نمی‌شود، بلکه دامان جامعه را می‌گیرد، زیرا دانشگاه یک مکان چندوجهی شناخته‌شده با نظارت‌های خاص است. وقتی یک خواست عمومی درخصوص گرایش رشته خاصی در دانشگاه به هر دلیلی اجرا نمی‌شود دو اتفاق رخ می‌دهد؛ یکی اینکه افراد برای یادگیری آن رشته به آموزشگاه‌ها و مراکز خصوصی مراجعه می‌کنند. دوم اینکه افرادی که به رشته‌های خاصی مانند هنر علاقه دارند، مهاجرت می‌کنند. این در حالی است که بحث مهاجرت در ایران از مرز بحران عبور کرده است. در حال حاضر نه‌تنها جوانان بلکه آمار مهاجرت در پزشکان و حتی افراد فاقد مهارت نیز زیاد شده است. همین موضوع در ایران به یک فاجعه تبدیل شده است. حال این روزها به این بهانه بسیاری از جوانان و نیروی کار آینده‌ساز کشور از مملکت مهاجرت می‌کنند؛ چنین امری برای کل جامعه پیامد منفی به بار می‌آورد.
وی افزود: از طرفی مراجعه به آموزشگاه‌های خصوصی به دلیل عدم‌نظارت خاص دولت، به نظرم خروجی چندان مطلوبی نسبت به سیاست‌های کلی دولت نخواهد داشت. از سوی دیگر دولت وظیفه دارد به خواست و نظر مردم احترام بگذارد و آنها را اجرایی کند. همچنین به خاطر اعمال سیاست‌های دولت عقل حکم می‌کند که برای جلوگیری از مهاجرت جوانان و به‌تبع آن، خروج ارز، نیروهای انسانی، بانک هوش و بانک نیروی کار که سال‌ها برای رشد آنها زحمت کشیده شده، رفاه و نیازهای مردم را مورد توجه قرار دهند.
این جامعه‌شناس اظهار کرد: البته علت و استدلال مسوولان موبوطه درخصوص حذف این رشته‌ها از دانشگاه هنر را نمی‌دانم، اما یقینا در مرحله اول برای دولت و جامعه ضرر خواهد داشت.
شریفی‌یزدی با اشاره به افزایش خشم عمومی به‌خصوص جوانان گفت: طبیعتا این روزها افراد به خصوص جوانان زیادی برای ادامه تحصیل در رشته‌های مورد علاقه خود سخت تلاش کرده‌اند. بسیاری از این جوانان برای کسب رتبه مورد نظر خود ساعت‌ها بی‌خوابی کشیده‌اند، اما در این میان دولت با حذف این رشته‌ها، آن هم از دانشگاهی که مخصوص هنر است، نارضایتی عمومی به خصوص جوانان را بیشتر می‌کند. وقتی بعد از این همه تلاش و مشقت جوانان، دولت به خواسته‌های آنها توجهی نکند، جوانان دچار نارضایتی می‌شوند.
وی افزود: به نظرم هنر درونمایه زیبای زندگی هر انسانی است. وجود هنر و هنرمند در کشور لازمه رشد و شکوفایی هر کشوری است. چه‌بسا که ایران دراین باره سابقه طولانی دارد. چه بسیار هنرمندان مطرحی که هنر ایران را جاودانه کردند. حال به جای رشد جوانان ایرانی و تبدیل آنها به هنرمندان مطرح، تیشه به ریشه هنر ایرانی نباید زد. اگر هنر در ایران تعطیل شود، دچار افول هنر در کشور خواهیم شد. چه‌بسا این روزها نیز سبک و سلیقه موسیقی جوانان نیز به خوبی این امر را نشان می‌دهد. وقتی به هنر به خصوص موسیقی ایرانی بها داده نشود، ما دچار عقبگرد می‌شویم. متاسفانه در حال حاضر از شجریان به تتلو افول کرده‌ایم. در حوزه سینما هم از بزرگان سینما به افرادی رسیده‌ایم که از بردن نام‌شان معذورم. بنابراین سقوط و هبوط در فرهنگ و هنر طی یک و دو‌دهه اخیر با یک شتاب بیشتری شاهد هستیم. حتی در تیراژ کتاب نیز این موضوع را شاهد هستیم. وضعیت کتاب، کتابفروشی‌ها و چاپ کتاب‌های غیردرسی در ایران نسبت به کشورهای دیگر مطلوب نیستند. حتی نمایشگاه‌های مجسمه‌سازی و نقاشی نیز از وضعیت خوبی برخوردار نیست. بنابراین با حذف رشته‌های موسیقی، سینما و مجسمه‌سازی یا هر رشته هنر دیگری اولا جوانان را راهی کشورهای دیگر می‌کنیم، در ثانی فرهنگ و هنر ایران را
به ورطه نابودی می‌کشانیم.