هزارتوی جنگ سیاسی در پاکستان

عرفان ناظریه- پاکستان ازجمله بازیگران مهم منطقه جنوب آسیا بوده که این روزها درگیر فضای انتخاباتی است. به گزارش اکسپرس تربیون، تاریخ انتخابات از سوی سکندر سلطان راجا رییس کمیسیون انتخابات و عارف علوی رییس‌جمهوری پاکستان براساس دستورات دادگاه عالی این کشور ۸ فوریه ۲۰۲۴ (۱۹ بهمن) تعیین شده است. در این انتخابات نامزدهای احزاب برای به دست آوردن کرسی‌های مجلس ملی و ۴ مجلس ایالتی- بلوچستان، سِند، خیبرپختونخوا و پنجاب- با یکدیگر به رقابت می‌پردازند. با این حال همه اینها در حالی مطرح می‌شود که به واسطه محکومیت ۱۰ ساله عمران‌خان و شاه محمود قریشی (وزیر خارجه دولت وی) و محکومیت ۱۴ ساله عمران‌خان و بشری بی‌بی همسر وی از یک طرف و از جهتی دیگر به واسطه بازگشت معنادار نواز شریف و مساعدت‌های پیدا و پنهانی که از او می‌شود، معلوم نیست پاکستان چگونه می‌خواهد این خوان را پشت سر بگذارد. این مساله زمانی اهمیت می‌یابد که بدانیم عمران‌خان علاوه بر دو حکم ۱۰ ساله و ۱۴ ساله زندان به تازگی از سوی دادگاه مدنی پاکستان به واسطه آنچه ازدواج غیر‌شرعی با همسرش نامیده می‌شود به ۷ سال زندان دیگر نیز محکوم شده است.
برکناری عمران‌خان و روی کار آمدن دولت‌های شهباز شریف و کاکر
انتخابات در پاکستان همیشه با حواشی خاصی روبه‌رو بوده و انتخابات پیش‌رو نیز از این میراث محروم نمانده است. در واقع ریشه‌های تنش انتخابات پیش رو را می‌توان از تحولات چند سال قبل پاکستان دنبال کرد. پاکستان از آوریل ۲۰۲۲ میلادی یعنی از زمانی که عمران‌خان از سمت خود به عنوان نخست‌وزیر برکنار شد، توسط یک دولت ائتلافی به رهبری شهباز شریف اداره می‌شد. قرار بود این دولت مقدمات برگزاری انتخابات را در نوامبر ۲۰۲۳ فراهم کند. از جمله چالش‌های دولت شهباز شریف، تقابل شدید جناح مخالف به رهبری حزب جنبش عدالت (تحریک انصاف) با دولت و مخالفت سرسختانه عمران‌خان، نخست‌وزیر برکنار‌شده با تشکیلات حکومت ائتلافی پاکستان و موضع‌گیری بی‌سابقه علیه ارتش، بحران شدید اقتصادی، تورم و رشد تروریسم بود. هر چند دولت شهباز شریف توانست پس از ماه‌ها مذاکرات فشرده با صندوق بین‌المللی پول(IMF) وام جدید از آن دریافت کنده و با سپرده‌گذاری چند‌ میلیارد دلاری عربستان، امارات و چین چالش کاهش ذخایر ارزی و نقدینگی را کنترل کند، اما پایان کار دولت و آغاز مجدد تحولات سیاسی بار دیگر پایه‌های متزلزل اقتصاد پاکستان را به لرزه انداخت. سرانجام پس از ۱۶ ماه حضور پر‌فراز‌و‌نشیب دولت ائتلافی شهباز شریف در پاکستان، نخست‌وزیر این کشور تصمیم به پایان دادن به کار دولت چند روز قبل از موعد اصلی آن گرفت و سرانجام با حکم رییس‌جمهوری، پارلمان اواسط مرداد ۱۴۰۲ منحل شد و متعاقب آن کابینه دولت ائتلافی این کشور نیز به کار خود پایان داد. شهباز شریف کناره‌گیری قبل از موعد را، کمک به برگزاری به موقع انتخابات اعلام کرده بود، اما با توجه به تصمیم کمیسیون انتخابات این کشور علنا برگزاری انتخابات در موعد مقرر دور از نظر بود. پس از وی انوار الحق کاکر به عنوان مسوول تشکیل دولت موقت انتخاب شد و وعده داد انتخابات آزاد و شفاف که یک مطالبه عمومی است و جزو مسوولیت‌های دولت انتقالی است را با همکاری کمیسیون انتخابات پاکستان به سرانجام برساند، اما دو روز از آغاز به کار دولت انتقالی کاکر نگذشته بود که خبر تاخیر در انتخابات عمومی که قرار بود ظرف ۹۰ روز پس از روی کارآمدن وی برگزار شود احزاب این کشور را شوکه کرد.
احزاب مختلف در تکاپوی به دست آوردن قدرت و نقش ارتش
رقابت اصلی در پاکستان معمولا بین دو حزب مسلم لیگ (دست‌راستی و محافظه‌کار) و حزب مردم (گرایش‌های سوسیالیستی) در جریان بود تا اینکه با پیروزی عمران‌خان و حزبش در انتخابات سراسری ۲۰۱۸ جریان سومی به نام حزب تحریک انصاف نیز خود را جزو احزاب اصلی در سطح ملی قرار داد و به نوعی سیستم سه حزبی را در این کشور حاکم کرد. حزب تحریک انصاف در تاریخ ۲۵ آوریل ۱۹۹۶ توسط عمران‌خان تاسیس شد و مرام سیاسی خود را مساوات‌خواهی و مردمسالاری اسلامی نامیده است.
در همین رابطه پیرامون عقب افتادن زمان انتخابات در پاکستان گمانه‌زنی‌های مختلفی می‌شود؛ عده‌ای این حرکت را هماهنگی احزاب برای بهبود راهبرد خود به جهت مقابله با عمران‌خان می‌دانند و عده‌ای نیز احتمال کودتا را از طرف ارتش ممکن برمی‌شمارند. ارتش پاکستان از سال ۱۹۴۷ میلادی دست‌کم سه کودتا داشته است. این نهاد پرنفوذ به جز زمان‌هایی که ژنرال‌های ارتش بر سر کار بودند، در زمانی که حتی دولت‌های غیرنظامی بر سر کار بودند از قدرت زیادی برخوردار بوده است، به طوری که طبق قانونی نانوشته، هر دولتی که می‌خواهد در این کشور بر سر کار بیاید باید از حمایت ارتش برخوردار باشد. عمران‌خان نیز اگرچه در زمان رسیدن به قدرت در سال ۲۰۱۸ میلادی از حمایت مردمی بالایی برخوردار بود، اما از نظر تحلیلگران، از حمایت ژنرال‌های قدرتمند و صاحب نفوذ نیز بی‌بهره نمانده بود و به همین دلیل تنها چند ماه پس از اختلاف میان آنها، از قدرت کنار گذاشته شد. البته چنین موضوعی در پاکستان مسبوق به سابقه بوده، به طوری که در سال ۱۹۹۹ میلادی در جریان جنگ کارگل نیز، پرویز مشرف رییس وقت ستاد ارتش پاکستان با توجه به اتفاقات پیش‌آمده و بی‌اعتمادی که به دولت وقت (دولت نواز شریف) پیدا کرد، دست به کودتا زد و شریف را از قدرت برکنار کرد.
بازگشت نواز شریف و داغ شدن تنور انتخابات
نواز شریف پس از طرح ادعاهای مربوط به حساب‌های بانکی مخفی خود در پاناما در سال ۲۰۱۷ با رای دادگاه قانون اساسی از مقام نخست‌وزیری برکنار شده بود. به گزارش خبرگزاری آناتولی، شریف سپس دستگیر و به مدت ۱۰ ماه روانه زندان شد، اما در سال ۲۰۱۹ در حالی که محاکمه‌اش ادامه داشت به دلیل وضعیت بیماری خود برای ۲ ماه با مرخصی درمانی از زندان آزاد شد. این سیاستمدار پاکستانی با اجازه دادگاه برای ۴ هفته اجازه خروج از پاکستان را یافت، اما پس از خروج از پاکستان از بازگشت به کشورش امتناع کرد و در لندن اقامت گزید. شریف که طی ۴ سال گذشته در انگلستان اقامت داشته در دسامبر سال ۲۰۲۰ از سوی دادگاه قانون اساسی به عنوان فراری معرفی شد. وی که پیش‌تر در سال‌های ۱۹۹۰-۱۹۹۳, ۱۹۹۷-۱۹۹۹ و ۲۰۱۳ تا ۲۰۱۷ برای سه دوره نخست‌وزیر پاکستان بوده با بازگشت معنادارش به پاکستان در اواخر مهر ماه امسال، شوک جدیدی را به فضای سیاسی کشور وارد کرده و طرفداران حزبش انگیزه مضاعفی برای شرکت در انتخابات پیدا کردند. لازم به ذکر است عمران‌خان پس از برکناری نواز شریف روی کار آمده بود، از رقبای نواز و حزب تحریک انصاف از رقبای مسلم لیگ به شمار می‌رود.
آینده سیاسی عمران‌خان چه می‌شود؟
در حالی که عمران‌خان با اتهاماتی همچون اختلاس و فروش اسناد دولتی رو‌به‌رو است در تاریخ ۹ دی امسال صلاحیت وی مورد تایید قرار گرفت، اما پس از گذشت یک روز یعنی دهم دی‌ماه رد‌صلاحیت شد. گفتنی است پس از برکناری عمران‌خان از نخست‌وزیری در بهار ۱۴۰۱، دادگاه شهر اسلام‌آباد آگوست گذشته او را بابت پرونده‌ای به اتهام کلاهبرداری در رابطه با فروش اشیای باارزش خزانه دولت پاکستان به سه سال زندان و ۵ سال محرومیت از فعالیت‌های سیاسی محکوم کرده بود. با این حال او این اتهامات را سیاسی دانسته و معتقد است به جهت حذفش از قدرت مطرح شده است. برخی گمانه‌زنی‌ها نیز حاکی از آن است که ارتش نمی‌خواهد او را در قدرت ببیند و آماده می‌شود تا نواز شریف را به مقام نخست‌وزیری بازگرداند؛ امری که از سوی برخی جناح‌های داخلی این کشور نیز مطرح شده است. علی‌رغم اینکه نواز شریف با پرونده اختلاس مالی موسوم به العزیزیه که طی آن به ۱۰ سال زندان محکوم شده بود، مواجه است، اما این حکم اخیرا توسط مقامات محلی ایالت پنجاب پاکستان براساس ماده قانون اساسی تعلیق شده؛ حکمی که با اعتراض برخی از احزاب پاکستان مبنی بر رویکرد گزینشی دادگاه‌ها و نرمش نهادهای قدرتمند تصمیم‌گیرنده در قبال او همراه شده است. در چنین شرایطی مطابق اخبار منتشر‌شده در ۲۴ دی و ۷ بهمن ماه امسال دیوان عالی پاکستان حزب عمران‌خان را از شرکت در انتخابات منع کرد و او و حزبش از کارزار انتخاباتی پاکستانی حذف شدند. طبق جدید‌ترین گزارشی که یورونیوز دهم بهمن ۱۴۰۲ منتشر کرده است، عمران‌خان و معاونش یعنی شاه محمود قریشی به اتهام افشای اسرار کشور به ۱۰ سال حبس محکوم شدند؛ مساله‌ای که به شدت آینده و حیات سیاسی او را در ‌هاله‌ای از ابهام قرار داده است.
خشونت و سایه داعش بر سر انتخابات پاکستان
این تحولات در فضای سیاسی پاکستان در حالی رقم خورده که خشونت نیز از دیگر چالش‌های انتخابات پیش روی این کشور است. طبق گزارشی که اوایل این ماه خبرگزاری ایرنا به نقل از رسانه‌های پاکستانی منتشر کرده، نمایندگان احزاب در حمله ماه پیش شبه‌نظامیان در ایالات خیبرپختونخوا و بلوچستان جان سالم به در بردند. ۲۰ دی امسال ۲ نامزد انتخاباتی به ترتیب در ایالات خیبرپختونخوا و بلوچستان در پی حمله شبه‌نظامیان کشته و زخمی شدند. یک روز بعد از آن یکی از مسوولان حزب تحریک انصاف پاکستان در شمال غرب این کشور کشته شد. دی ماه گذشته بود که منابع خبری گزارش دادند، اعلامیه‌هایی با عنوان هشدار داعش در بخش‌هایی از مناطق قبایلی در شمال غرب پاکستان ازجمله باشگاه خبرنگاران در شهر باجور مشاهده شده که در آن حزب جمعیت علمای اسلام شاخه فضل توسط این گروه تروریستی تهدید شده است. در جدیدترین این اتفاقات نیز، چهارشنبه هفته گذشته یک انفجار در گردهمایی انتخاباتی حزب تحریک انصاف که توسط داعش ترتیب داده شده بود، ۴ تن را به کام مرگ کشاند.
۱۹ بهمن به نفع چه کسی تمام خواهد شد؟
با همه بالا و پایین شدن‌های گوناگون سرانجام قرار است پنجشنبه ۱۹ بهمن ۱۴۰۲ انتخابات این کشور برگزار شود؛ انتخاباتی که باید نقش عوامل موثر داخلی و خارجی را در آن در نظر گرفت. با توجه به شرایط و داده‌هایی که مشاهده می‌شود احتمالا ارتش و گروه‌های ذی‌نفوذ و صاحب قدرت بر سر نواز شریف و حمایت او به توافق رسیده باشند، ضمن اینکه غرب (به ویژه ایالات متحده و انگلستان) نمی‌خواهد نفوذ خود را در منطقه استراتژیک جنوب آسیا از دست بدهد و این احتمال وجود دارد که از ظرفیت‌های خود به جهت روی کار آمدن مهره‌ای نزدیک به خود در این کشور بهره‌برداری کند؛ نفوذی که آن را هم در جهت کنترل ایران و افغانستان و هم در جهت کاهش نفوذ چین در پاکستان می‌تواند استفاده کند. فراموش نکنیم علی‌رغم اینکه پاکستان یکی از خریداران اصلی تسلیحات آمریکایی بود، اما در دوران عمران‌خان وزنه قراردادهای دفاعی پاکستان در حال سنگین شدن به طرف چین بود. با این همه باید دید تا کمتر از یک هفته دیگر که قرار است انتخابات در این کشور برگزار شود، کدام طرف پیروز این کارزار خواهند شد.