17 - 03 - 2021
نوروز بدون روزی
صبا رضایی- نوروز، مهمترین آیین باستانی ایرانیان در راه است اما امسال هم کرونا مهمان خانههایمان است و از حال و هوای نوروزی خبری نیست. با این همه مانند هر سال به استقبال نوروز میرویم و آیین باستانی نیاکانمان را جشن میگیریم. این عید نهتنها برای ایرانیان که برای کشورهای همسایه ایران که زمانی در مرز جغرافیایی ایران بودند و اکنون در مرزهای فرهنگی ایران هستند نیز بسیار اهمیت دارد به طوری که به صورت مشترک ثبت جهانی شده و اکنون جغرافیای جشن نوروز را تشکیل دادهاند. در کشورهای عراق، هند، افغانستان، تاجیکستان، ازبکستان، آذربایجان، روسیه، قزاقستان، قرقیزستان، آلبانی، ترکیه، ترکمنستان، سوریه، گرجستان، پاکستان و جمهوری سابق یوگسلاوی و مقدونیه نوروز برگزار میشود و نوروزستان به کشورهایی گفته میشود که در آنها این آیین باستانی جشن گرفته میشود. تا پایان سال ۲۰۱۷ میلادی (۱۳۹۶ خورشیدی)، ایران به همراه ۱۱ کشور عراق، افغانستان، هند، قزاقستان، پاکستان، تاجیکستان، قرقیزستان، ترکمنستان، ازبکستان، آذربایجان و ترکیه نوروز را در پرونده مشترکی در یونسکو به ثبت و نگاشتگی جهانی رساندهاند. جای شکرش باقی است که ایران از این کشورها عقب نماند و در ثبت جهانی این عید مشارکت داشت!
به هر روی امسال نه از نظر اقتصادی و مالی و نه از نظر اجتماعی ایرانیان نمیتوانند همچون قبل نوروز را جشن بگیرند. سفرهای نوروزی اگرچه به طور کامل ممنوع نشدهاند اما سفر به شهرهای قرمز و نارنجی منع شده و باید پروتکلهای بهداشتی رعایت شود و هر روز مسوولان تاکید میکنند اگر ضروری نیست، سفر نروید. برای خرید هم امسال قدرت خرید ایرانیها به شدت کاهش یافته و از خرید مایحتاج اولیه نیز بازماندهاند اما اینها باعث نمیشود به استقبال نوروز نروند. نوروز امسال اما نوروزی است اندوهبار با سفرههای خالی مردم. با این همه حتی با حداقل امکانات و وسایل پذیرایی ایرانیان این آیین باستانی را برگزار میکنند. فرهنگ ایرانی همواره همچون ققنوس سر از خاکستر برآورده و از جنگ و حمله مغولها گرفته تا بسیاری از حوادث دیگر سالم بیرون آمده و حتی مهاجمان را تحت تاثیر خود قرار داده است. نه کرونا و نه اوضاع نابسامان اقتصادی نمیتوانند این فرهنگ و آیینهای غنی آن را مغلوب خود کنند.
اندوه، مهمان نوروز امسال
سیدمحمد بهشتی عضو پیوسته فرهنگستان هنر در گفتوگو با «جهانصنعت» درباره نوروز اظهار کرد: دیدن شکوفه کردن درختان و گل دادن گیاهان، امسال با اندوه توام است. ما احساس جاماندگان از قطاری را داریم که برای رسیدنش روزشماری میکردیم. مگر امسال چه چیزی عوض شده؟ مگر نه اینکه امسال هم مثل هر سال، در روز و ساعتی معین سال تحویل میشود. مگر نه اینکه طبیعت کار خودش را میکند؛ روزها بلند و هوا لطیف و بهاری میشود و پرندگان سرخوشانه نغمهسرایی میکنند. سرور طبیعت که به راه است، پس چه چیزی حزن ما را برمیانگیزد؟ واقعیت این است که ما از غیبت خودمان در این بزم غمگینیم.
او افزود: محزونیم چون امسال به سنت هر ساله خبری از خانهتکانی، خرید و شلوغی خیابانهای شب عید و برنامهریزی برای سفر یا دیدوبازدید و عیدی گرفتن نیست. اندوه ما به سبب منغص شدن عادات و آدابی است که لایهلایه به نوروز افزوده بودیم. نوروز مترادف با خرید، سفره هفتسین، سبزیپلو و ماهی، عیددیدنی و آجیل و سفر نیست. نه اینکه اینها بد باشد اما همه اینها میتواند عارضهای باشد بر عارض نوروز. آداب و رسوم برای این است که سطح تماسی میان ما و حقیقت رویدادها پدید آورد اما در همان حال تبدیل شدنشان به عادت، ایبسا پردهای میان ما و حقیقت ایجاد کند. مثل واژگان که همانقدر که میتوانند حقیقت را روشن کنند، مستعدند که آن را در پرده ببرند؛ کلمات بسیار در معرض دستمالی شدن و افتادن زیر دست و پایند. واژه «آب» در استعمال هر روزه، خلوص و روشناییاش مکدر میشود و تلألوش را از دست میدهد. اما راه بازگرداندن زلالی آب به آن چیست؟ تشنه شدن. تشنگی آبرو را به آب بازمیگرداند. تشنگی از آب آشناییزدایی میکند؛ آب میشود همان آب حیات. بهشتی با اشاره به اینکه پنداری در طول این سالها حقیقت نوروز لابهلای همه بدوبدوها و گرفتاریهایی که برای خودمان دست و پا کرده بودیم، گم شده بود بیان کرد: حالا کرونا باعث شده نوروز امسال آن نوروز آشنای هر سال نباشد. اگر از ما بپرسند امسال نوروز کی است، مشکل بتوانیم بگوییم نوروز امسال مثل همیشه اول فروردین است. چیزی درون ما میگوید امسال نوروز وقتی است که احوالمان تغییر کند، حال قلبهایمان خوب شود، حال و روزمان بهتر از این شود، روزها را در دوری از عزیزان و شبها را با نگرانی سپری نکنیم و خلاصه اگر امروز در قعر زندگی هستیم، نوروز آن روزی است که زندگی در اوج باشد و ما صاحب بهترین احوال. جالب اینکه حقیقت نوروز همینهاست. ما همینها را هر سال حین تحویل سال از خداوند میخواهیم ولی امسال بهتر از هر سال معنای این خواسته را میفهمیم. مهابت حادثهای که دچارش شدهایم، باعث آشناییزدایی از نوروز شده است. او افزود: نوروز قرار نبود فقط روزی از تقویم باشد که میآید و میگذرد. از بدو امر قرار بوده انقلابی باشد؛ «قلب» شدن به معنی دگرگونیای است که طی آن راه به باطن هر چیز بر ما گشوده میشود. اما این معنی از نوروز به تدریج مکدر شده و ما لابهلای مشغلههای شب عید، حقیقت نوروز را فراموش کردیم. امسال اما فرصتی مهیا شده که نوروز نیز از پوسته مکدر و ضخیم عاداتی که آن را احاطه کرده بود بیرون آید و حاق آن بر همه آشکار شود. نوروز آن شاهد گریزپایی است که امسال قصد کرده نقاب از رخ برکشد و به ما فرصت دهد تا بینقاب ملاقاتش کنیم. اگر نوروز فرصت پردهبرداری از همه چیز بود امسال خود نوروز نیز مشمول پردهبرداری شده است. این مدرس دانشگاه گفت: کرونا به ظاهر خیابانها را خالی از جمعیت کرده، فرصت ملاقات با هم را از ما گرفته، لذت خرید را با ترس و وسواس همراه کرده و هیجان سفر و دیدن طبیعت را توام با عذاب وجدان.
اما دور نیست روزهایی که ما خوش و فارغ از پریشانیها، باز دور هم جمع شویم. گل بگوییم و گل بشنویم. آنها که بیصبر دیدارشان هستیم را تنگ در آغوش بگیریم و ببوسیم. به هر جای این شهر و این سرزمین سفر کنیم. داد دل از طبیعت بستانیم. از دیدن شور و حال خیابانها کیف کنیم و قدرشناسانه از سادهترین داشتههایمان لذت ببریم. آن روز نه فقط ما که نوروز هم به خواستهاش رسیده است. مگر همه این سالها نیت نوروز جز شکستن عادتها و نرم کردن و نزدیکی دلها بود؟ اگر همیشه ما منفعلانه ایستاده بودیم و نوروز اول فروردین میرسید و بر ما میگذشت، این بار ماییم که پشت این قطار دویدهایم. هر وقت که به آن برسیم آن روز نوروز است چهباک که اول فروردین نباشد!
آیین غنی با پشتوانه ۱۰هزارساله فرهنگی
کارشناسان معتقدند نوروز یک آیین قوی و ماندگار است چراکه ده هزار سال تمدن و فرهنگ پشتوانه آن است. اورینب نظریان، استاد باستان شناسی و میراث فرهنگی به «جهانصنعت» گفت: پس از اسلام آیینهای ایرانی همچنین هویت ایرانی و اعیاد و هویت اسلامی به موازات هم وجود داشتهاند. در میان تمامی جشنها و آیینهای باستانی ایران، نوروز بیشتر مورد قبول فرهنگ عام ایرانی بوده و ایرانیان از روزگار باستان آن را جشن میگرفتهاند. او افزود: در زمان باستان به نوروز نوگ روز گفته میشد. این جشن باستانی از آیینهای مهم زرتشتیان نیز به شمار میرود. در ایام نوروز مردم به استراحت و شادمانی پرداخته و پادشاهان نیز به رعیتهای خود ارج میگذاشتند. در کتب پهلوی اشاره شده که ممکن است نوروز روزی باشد که اهورا مزدا جهان را خلق کرده است.
نظریان با اشاره به اینکه در باستانشناسی به دنبال مستندات هستیم تا داستانهای تاریخی بیان کرد: زمانی که مکتوبات به جای مانده در تاریخ را بررسی میکنیم هم نویسندگان عرب و هم ایرانی نوروز را توصیف میکنند و از آن به عنوان آیین مهم یاد میکنند. از سوی دیگر در تمدن بینالنهرین نیز این آیین وجود داشته و آن را ایزدمک مینامیدهاند. اشتراکات فرهنگی بسیاری در بینالنهرین با تمدن ایرانی وجود دارد و ایرانیها اساطیر و آیینهای خود را زنده نگه میدارند.
ایران چهارراه حوادث بوده است
او افزود: از سوی دیگر ایران چهارراه حوادث بوده و پیش از مسلمانان نیز یونانیها به ایران غلبه کردند و در ایران فرهنگ یونانی حاکم بوده و ایرانیها خود را به نوعی یونانی میدانستند. بعد از اسلام نیز مغولها به ایران حمله کردند که مشابه بمب هیروشیما در ایران دستاوردهای باستانی، فرهنگی و علمی ویران شدند. نظریان تاکید کرد: با این همه همچنان فرهنگ ایرانی زنده ماند و به حیات خود ادامه داد. به طوری که حکومت مغول نیز فرهنگ ایرانی را پذیرفت و ایلخان مغول به خط فارسی مینوشت و بسیاری از پادشاهان مغول شیعه شدند.
فرهنگ ایرانی همجون ققنوس
او گفت: فرهنگ ایرانی مانند ققنوس هر بار از خاکستر خود برخاست و زنده شد و به زندگی ادامه داد. به هرروی این فرهنگ ۱۰ هزار سال قدمت دارد. هیچ چیز نمیتواند فرهنگی با این ریشه غنی را نابود کند. این سرزمین بارها و بارها مورد حمله و تاراج قرار گرفته است. از اسکندر مقدونی تا آشوریها. در زمان حمله مسلمانان نیز فقط عربها نبودند که به ایران حمله کردند، بلکه از بسیاری از قبایل و کشورهای همسایه به ایران لشکرکشی کردند. بعد از آن نیز حمله مغولها و قوم تاتار اتفاق افتاد با این همه این فرهنگ غنی و قوی ایرانی همچنان زنده و پابرجاست.
نظریان با اشاره به اینکه جهان اسلام نیز پارسی شد بیان کرد: اتفاقی که بعد از اسلام در ایران و امپراتوری جهان اسلام رخ داد، پارسیسازی جهان اسلام بوده است. این امر حتی موجب هراس امویان شد. زمانی که به آثار معماری عربها و مسلمانان نگاه کنید تمامی موتیفها و مصالح و سبک معماری ایرانی را در آن مشاهده میکنید.
او گفت: در قرن سوم هجری، عباسیان به شدت تحت تاثیر فرهنگ و آداب و رسوم ایرانی قرار میگیرند. در کاخهای سامرا نیز موتیفها و عناصر ایرانی قابل مشاهده است و حتی خود اساتید دانشگاههای عربزبان نیز بر این امر صحه میگذارند. الگوبرداری، مواد و مصالح همگی ایرانی هستند.
ایرانیسازی قومهای مهاجم
نظریان تاکید کرد: تمامی قومهای مهاجم به ایرانی تحت تاثیر فرهنگ و آیین ایرانی قرار گرفته و تغییر کردند و به نوعی ایرانی شدند. او با اشاره به اینکه پایه و بنیاد نوروز مستحکم و قوی است بیان کرد: به هرروی هر آیینی که ۱۰ هزار سال پشتوانه فرهنگی داشته باشد سالیان سال پابرجا میماند. اولین خشت قالبی در تپه ازبکی در نظرآباد قزوین یافت شده که ۱۰ هزار سال قدمت دارد یعنی هشت هزار سال پیش از میلاد مسیح ساخته شده است. زمانی که معماری در ایران پدیدار میشود هنوز زندگی اجتماعی بشر در عصرنوسنگی بوده است. این استاد دانشگاه با اشاره به اینکه نوروز در ایام باستان شش روز بوده است بیان کرد: در زمان ساسانیان پادشاهان ساسانی در این ایام بارعام میدادند و همه مردم میتوانستند در این پنج روز نخست پادشاهان ساسانی را ببینند و از آنها عیدی دریافت کنند اما در روز ششم پادشاهان با محارم و اقوام خود نوروز را جشن میگرفتند. او افزود: روز نخست، مردم صبح خیلی زود بیدار میشدند و به شستوشو و آبپاشی و شیرینی پختن میگذراندند و مراسمی را انجام میدادند تا جسم خود را از اهریمن حفظ کنند.
نظریان با اشاره به اینکه مرزهای فرهنگی ایران گستردهتر از مرزهای جغرافیایی است بیان کرد: ایران در زمان هخامنشیان و دوران باستان بسیار گستردهتر از زمان فعلی بوده و این سرزمینها نیز همچنان فرهنگ ایرانی را حفظ کرده و فرهنگ ایرانی بعد از جدا شدن مرزهای جغرافیایی نیز بر دیگر مرزها غالب است.
لطفاً براي ارسال دیدگاه، ابتدا وارد حساب كاربري خود بشويد