نفوذ فساد در بدنه اداری کشور

گروه سیاسی- «همایش نقشه مجامع بین‌المللی در مبارزه با فساد» صبح روز گذشته برگزار شد و محمدرضا عارف در قامت معاون اول رییس‌جمهور به‌عنوان سخنران اصلی در این همایش شرکت کرد. همایشی که عارف در آن، از «رخنه و نفوذ فساد به بدنه نظام اداری» گفت و تاکید کرد که این نفوذ چنان شدید و عمیق است که گاهی، مفسدان به خود اجازه می‌دهند که «حق و حقوق» خود را نیز مطالبه کنند!
معاون اول رییس‌جمهور که در این حدود نیم قرنی که از پیروزی انقلاب اسلامی و تشکیل دولت جمهوری اسلامی می‌گذرد، همواره از چهره‌های شاخص در حوزه‌های گوناگون تصمیم‌گیری و تصمیم‌سازی نظام بوده، حالا در شرایطی نسبت به شدت و عمق نفوذ فساد در بدنه اداری مملکت هشدار می‌دهد که در ادامه به‌جای آنکه صرفا به تجارب پیشین خود اتکا کرده و ای‌طور وانمود کند که پاسخ تمامی پرسش‌ها را در جیب دارد، رو به چهره‌های دانشگاهی و کارشناسانی که در این همایش حضور داشتند و نیز خطاب به کنشگران مدنی و چهره‌هایی که در سازمان‌های مردم‌نهاد فعالیت دارند، گفته: «چطور باید با پدیده فساد برخورد کنیم؟!» پرسشی که اگرچه وقتی از سوی نفر دوم اجرایی مملکت یا همان معاون اول رییس‌جمهور مطرح می‌شود، می‌تواند موجب دلسردی و در عین حال نگرانی جامعه شود اما دست‌کم از این جهت که ظاهرا یکی از مسوولان ارشد دریافته اگر بنابر اصرار بر مسیرهای پیشین باشد، نتیجه‌ تازه‌ای نیز حاصل نخواهد شد و احتمالا هرچه پیش برویم، فساد نیز عمیق و عمیق‌تر خواهد شد، محل امیدواری و خرسندی است. به‌ویژه آنکه عارف در ادامه سخنانش به دفعات بر لزوم ورود کنشگران مدنی و سازمان‌های مردم‌نهاد در مبارزه با فساد تاکید کرده و همچنین در بخش‌هایی از سخنانش نیز با اشاره به تجارب موفق جهانی، سعی کرد که این باور را ایجاد کند که او دست‌کم آماده شنیدن و آموختن روش‌های کارآمد و روزآمدی است که در دیگر نقاط جهان به محک تجربه آزموده شده و در مبارزه با فساد به‌طور نسبی سربلند بیرون آمده‌اند.
عارف که به جز مسوولیتی که هم‌اکنون در قامت نفر دوم اجرایی مملکت در دولت موسوم به «وفاق ملی» دارد، چند صباحی را در دولت اصلاحات نیز در همین منصب، دوشادوش سیدمحمد خاتمی فعالیت کرده و همچنین علاوه‌بر سال‌ها عضویت در مجمع تشخیص مصلحت نظام و نیز حضور در ادوار پیشین مجلس، چند صباحی را نیز در قامت وزیر پست و تلگراف دولت اصلاحات (وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات کنونی) و رییس سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی دولت خاتمی (سازمان برنامه‌وبودجه کنونی) و البته مقطعی نیز در دوران نخست‌وزیر میرحسین موسوی، در قامت وزیر آموزش و فرهنگ عالی دولت جنگ (وزارت علوم کنونی) حضور داشته، در همان نخستین جملاتی که در این همایش بر زبان آورد، کارشناسان و دست‌اندرکاران اقتصادی را خطاب قرار داد و از آنان خواست در زمینه مبارزه با فساد به دولت کمک کنند. او همچنین به تجربه مبارزه با فساد در کشور گرجستان و سنگاپور اشاره کرد و گفت: «یک وضعیت مثال‌زدنی در شفافیت و اصلاحات گسترده در نظام اداری و انتظامی این کشورها اتفاق افتاده است. شفافیت در معاملات املاک و مستلات و شفاف‌سازی‌های اقتصادی از جمله دستاوردهای این کشورها در مبارزه با فساد است.» او همچنین اضافه کرد: «سیستم مالیاتی شفاف، استفاده از امضای الکترونیک از جمله شفاف‌سازی‌هایی است که در این کشورها و همچنین کره‌جنوبی انجام گرفته است. حتی محاکمه مقامات بلندپایه در کره‌جنوبی نیز انجام می‌شود؛ شفافیت در مناقصه‌های اداری و اقتصادی از دیگر اقدامات این کشورها در حوزه مبارزه با فساد است.» معاون اول رییس‌جمهور که بر اهمیت شایان «توجه به دستمزد و مسائل کارکنان در کشورها» نیز تاکید کرد، در ادامه گفت: «ارتقای سطح همکاری‌های بین‌المللی در کنوانسیون بین‌المللی از اقدامات خوب در این زمینه است. خوشبختانه جمهوری اسلامی ایران زود به این کنوانسیون پیوست و در خرداد ۱۳۸۵ به این کنوانسیون پرداختیم. افتخار ما این است که فرمان هشت ماده‌ای مقام معظم رهبری قبل از این کنوانسیون انتشار یافت.» او ادامه داد: «در سالی که به نام مولا علی (ع) نامگذاری شد، با فرمانی روبه‌رو شدیم که پیام این فرمان هشت ماده‌ای خشکاندن ریشه‌های فساد مالی و اقتصادی و عمل قاطع و گره‌گشا بود. کنار این مسائل به فقر و تبعیض نیز پرداخته می‌شود. پیام مقام معظم رهبری در ابتدای سال ۱۳۸۰ ابلاغ و در اجلاس سران قوا به آن پرداخته شد. رهبری در این ابلاغ شفافیت را نشان دادند.»
معاون اول رییس‌جمهور همچنین با تاکید بر اینکه «ما به خوبی می‌دانیم که فساد چه بلایی سر معنویات انسان می‌آورد»، گفت: «این وضعیت برای مسوولان، مسوولیت بسیار سنگینی به همراه خواهد داشت که اگر علیه فساد اقدام نکنند، در آن سهیم خواهند بود!» او گفت: «در این پیام به صراحت تاکید شده ضربه به فساد باید قطعی و محکم باشد و قوای سه‌گانه باید در آن با هم هماهنگ عمل کنند. شاید اگر مقام معظم رهبری در فرمایشات اخیرشان مطلبی بیان نکرده بودند، به صورت جدی عملکرد ۲۳سال گذشته را ارزیابی می‌کردیم اما ایشان نارضایتی‌شان را از عملکرد همه دولت‌ها اعلام کردند.» عارف همچنین با اشاره به احساس عمومی مردم نسبت به اقداماتی که طی دهه‌های گذشته در مسیر مبارزه با فساد صورت گرفته، گفت: «احساس عمومی مردم این است که اگر قرار باشد با فساد مبارزه شود، یک خلافکار دست‌پنجم و ششم دستگیر و محاکمه می‌شود.» عارف اما توضیح داد که «وجه تمایز نظام ما با نظام‌های غربی، نگاه معنوی ماست» و گفت: «به ما در خانواده‌ها یاد دادند که اگر یک شاهی مال حرام وارد زندگی شود، همه مالمان حرام می‌شود.» او همچنین با تاکید بر اینکه «وضعیت گرفتن زیرمیزی در گذشته متفاوت بود»، خاطرنشان کرد که «امروز این وضع بسیار تغییر کرده است!» شرایطی که عارف با طرح پرسش درباره علت و عوامل آن تاکید کرد: «پرداختن به معلول باعث ریخته شدن قبح فساد شده است. متخلفان می‌دانند که هزینه برخورد با آنان به‌مراتب کمتر از عایدی و منافعی است که در خلافکاریشان گیرشان می‌آید.»
معاون اول رییس‌جمهور که در ادامه به برخی مشکلات جمهوری اسلامی در مسیر مبارزه با فساد در سطح بین‌المللی نیز اشاره کرد، در این رابطه گفت: «یکی از مشکلاتی که ما در نظام بین‌الملل داریم، این است که شاخص‌های شفافی در حوزه شفافیت ارائه نمی‌کنیم.» او البته «رتبه 147 وضعیت شفافیت در ساختار اداری در ایران در مقایسه با دیگر کشورهای جهان» را غیردقیق و نادرست خواند اما در عین حال اذعان کرد که اگر رتبه واقعی و منصفانه‌مان را هم اعلام کنند، باز اوضاع چندان مناسبی نداریم. شرایطی نامساعد که به‌باور معاون اول رییس‌جمهور برای عبور از آن، نخست باید «عملکرد ۲۳ساله گذشته را به‌صورت جدی به‌دور از مسائل سیاسی مورد ارزیابی قرار دهیم» چراکه به باور عارف، «وقتی این مساله سیاسی می‌شود، زدن افراد ملاک قرار می‌گیرد بنابراین باید بجد از افتادن در این دام پیشگیری شود.»
عارف همچنین با تاکید بر اینکه «نبود فساد یک فرضیه اصلی در پیش‌فرض انقلاب اسلامی بود»، اذعان کرد که «رفتار و کردار مسوولان در این سال‌ها عکس آن را نشان داده» و بر این اساس، از سازمان‌های مردم‌نهاد (سمن‌) خواست که وارد گود شوند. او که ورود این سازمان‌های مردم‌نهاد در مبارزه با فساد را بسیار موثر می‌داند، در این رابطه گفته: «انجمن‌های علمی و سمن‌ها باید محور توسعه و پیشرفت و نوآوری باشند. شرایط عزیزان‌ در این زمینه چیست تا به دولت اعلام کنند و ما پیگیر باشیم. ما در این جلسه و جلسات دیگر باید بدانیم که چه می‌خواهیم. ستاد فرابخشی و فراقوه‌ای وجود دارد تا با فساد مبارزه شود اما نیاز به حمایت سمن‌ها یا همان سازمان‌های مردم‌نهاد داریم.»
عارف سپس بار دیگر به هشدارهای رهبری نسبت به وضعیت فساد در نظام اداری کشور پرداخت و گفت: «در کشوری زندگی می‌کنیم که رهبرش دستور انقلاب فرهنگی داد؛ مبارزه با فساد نباید چالش اصلی کشور باشد اما متاسفانه هست. ما به سند ملی مبارزه با فساد و البته نه صرفا اسناد دولتی نیازمندیم. انجمن‌های علمی باید به میدان بیایند و به‌صورت کاملا فنی و تخصصی و به دور از نگاه‌های سیاسی موضوع را به دقت ارزیابی کنند. این سند باید به‌شدت مانع از امنیتی شدن مبارزه با فساد شود.» معاون اول رییس‌جمهور همچنین با بیان اینکه «مساله فساد در سرمایه اجتماعی تاثیر بدی گذاشته»، خاطرنشان کرد: «مردم می‌گویند اینها همه سرتا پا یک کرباس هستند؛ این حس بسیار بدی است که‌ تر و خشک با هم سوزانده می‌شوند. طی چند دوره‌ای که در دولت حضور داشتم، برخی مسوولان دولتی حتی کارانه خود را هم دریافت نمی‌کرده و نمی‌کنند اما چون یک مسوول دست‌چهارم مرتکب فساد شده، در جامعه می‌گویند همه اینها سر تا پا یک کرباس هستند.» او گفت: «زمینه برای فساد کارکنان و جوانانی که در دستگاه‌ها استخدام شدند، فراهم شد و هر دولتی که آمد، چند صد هزار نفر به این بدنه افزود و متاسفانه گسترش یافت. در واقع در چنین فضای بوروکراتیک و نظارت‌ناپذیری است که فساد گسترش یافت. اغلب واحدهای آر‌اند دی (R&D) صنایع، کارایی اجرایی ندارند.»
عارف که معتقد است «مادر مشکلات کشور، فساد مالی و اقتصادی است»، در سخنانی برای حل این مشکلات گفت: «تا فضای اداری بوروکراتیک داشته باشیم، نمی‌توانیم تغییری در بهره‌وری ایجاد کنیم. شعار ما وفاق است. باید در مبارزه با فساد با وفاق حرکت کنیم. دانشگاه‌ها، انجمن‌های علمی، سمن‌ها و سازمان‌های غیردولتی در بخش‌های خوش‌سابقه باید به میدان بیایند. البته سمن‌ها طی سه، چهار ماه گذشته فعال نبودند؛ ما انتظار داریم آنها وارد میدان شوند. دولت چهاردهم هزینه این حضور را به حداقل می‌رساند.» معاون اول رییس‌جمهور به عملکرد ستاد مبارزه با فساد نیز اشاره کرد و در این رابطه گفت: «دولت در خدمت شماست. راهبردها و راهکارهای برون‌رفته از فساد را می‌خواهیم. با هر مکانیسم و روشی که سمن‌ها پیشنهاد می‌دهند، باید از فساد خارج شویم. دولت به پشتوانه کار علمی شما، قطعا اقداماتی را در زمینه مبارزه با فساد انجام می‌دهد.» عارف در پایان تصریح کرد: «باید وضعیت‌مان را در دهه گذشته آسیب‌شناسی کنیم تا بفهمیم با وجود دستاوردهایی که در این زمینه وجود دارد، چرا در کشورهایی که وضعشان بدتر از ما بود، فساد تک‌رقمی است؟! باید به این سوال پاسخ دهیم که چرا ما نتوانستیم به این ارزش آرمانی پاسخ درستی بدهیم!»