ناکامی پوتین؛ از سوریه تا غرب آفریقا

محمدرضا ستاری – سربازان کشته شده؛ غرق در خاک و خون و پراکنده روی زمین و حضور نیروهای تندرو که بالای سر آنها شعار پیروزی سر می‌دهند. این تصویری است که به‌تازگی در شبکه‌های اجتماعی از یک کمین کنار جاده‌ای علیه سربازان روسیه در مرکز مالی پخش شده است. درواقع این تصویر، نمایی است که مسکو به هیچ عنوان مایل نیست از وضعیت نیروهایش در آفریقا به نمایش گذاشته شود چراکه در طول چهارسال گذشته، کرملین تصویری قدرتمند از حضور خود در غرب و مرکز آفریقا به‌عنوان رهایی‌دهنده مردم از حکومت‌های دیکتاتوری به نمایش گذاشته است اما ظاهرا در بحبوحه تحولات در خاورمیانه و در حالی که حواس‌ها از آفریقا به میزان زیادی پرت شده، وضعیت روسیه در این منطقه نیز رو به وخامت گذاشته شده است. به گفته کارشناسان در شرایطی که روس‌ها، همچنان در اوکراین درگیر جنگ فرسایشی بوده و در سوریه نیز دیگر جایگاه سابق خود را ندارند، روایت‌ها از حضور قدرتمند روس‌ها در قاره آفریقا نیز حامل بحران‌های اساسی برای نیروهای این کشور است.
در همین رابطه طبق گزارشی که به تازگی مجله فارین پالیسی منتشر کرده، وضعیت در کشورهایی نظیر مالی، بورکینافاسو، نیجر، سودان و آفریقای مرکزی که در طول سه سال اخیر درگیر کودتاهای پی‌در‌پی شده از لحاظ انسانی و سیاسی به‌شدت روبه وخامت گذاشته و مرگ‌ومیر ناشی از خشونت به ‌طور قابل‌توجهی افزایش یافته است. در چنین شرایطی است که روسیه دیگر موقعیت برتر سابق خود را نداشته و به موازات ترک نیروهای روسیه از سوریه، به‌نظر می‌رسد باتوجه به چالش‌های چندوجهی که مسکو درگیر آنها شده، وضعیت در آفریقا نیز برای کرملین به‌صورت مساعدی پیش نمی‌رود.
سنگ بنای کرملین در آفریقا
به‌عنوان مثال کشور مالی به عنوان سنگ بنای استراتژی کرملین در غرب آفریقا را در نظر بگیرید. مسکو در ابتدا با حضور جدی در تحولات مالی، موقعیت برتر شگفت‌انگیزی را به‌دست آورد. به‌طوری که در ابتدا با حمایت از کودتاچیان این مستعمره فرانسه را از دست پاریس خارج کرده و بعد با حضور فعال خود در نیجر و بورکینافاسو، کلیت معماری سیاسی و امنیتی غرب آفریقا را به نفع خود رقم زد.
در سال 2020 یوگنی پریگوژین، رییس گروه شبه‌نظامی واگنر حدود ۱۵۰۰‌نیروی روسی را به مالی فرستاد. گفته می‌شود که این نیروها در برخی از درگیری‌ها در منطقه غرب آفریقا حضوری فعال داشتند. در این میان در اواخر سال ۲۰۲۳، واگنر به نیروهای مالی کمک کرد تا شهر شمالی کیدال به عنوان یکی از اولین مکان‌هایی که در سال ۲۰۱۲ به دست شورشیان سلفی افتاد را تصرف کنند. ارتش مالی از آن زمان برای به‌دست آوردن مجدد کنترل منطقه تلاش کرده بود اما با حضور روس‌ها، نیروهای شورشی در مالی یکی‌یکی مواضع خود را از دست داده و عقب‌نشینی کردند.
به همین خاطر بود که گروه واگنر در باماکو، پایتخت مالی و سایر پایتخت‌های غرب آفریقا مورد ستایش گسترده قرار گرفت. بسیاری از مقامات منطقه‌ای از توانایی روسیه برای دستیابی به یک هدف سیاسی که تا پیش از این برای دولت‌های درگیر غیرقابل دستیابی بود، تعریف و تمجید می‌کردند اما در واقعیت، کیدال یک پیروزی پرهزینه بود. مقامات اطلاعاتی غربی در گفت‌وگوهایی که با فارین پالیسی داشتند، تاکید کردند که روس‌ها به ‌طور فزاینده‌ای در تمامی مناطق بیش از آنچه انتظار داشتند، درگیر شده‌اند.در چنین شرایطی در ماه ژوئیه ۲۰۲۴، آنچه اجتناب‌ناپذیر به‌نظر می‌رسید، اتفاق افتاد: نیروهای واگنر که در طوفان شن گرفتار شده بودند، در شمال مالی شکست سختی را متحمل شدند و تخمین زده می‌شود ۸۰‌نیروی روس توسط جنگجویان باتجربه طوارق کشته شدند. به همین دلیل است که به گفته کارشناسان فضای شکست‌ناپذیری مسکو اکنون درهم شکسته است.
فاصله از مسکو
در همین رابطه به‌نظر می‌رسد اکنون شورای نظامی مالی مصمم است از روسیه فاصله بگیرد. این امر تاحدی به دلیل سردرگمی پس از شورش نافرجام پریگوژین در ماه ژوئن ۲۰۲۳ و مرگ او و همچنین انتقال سربازان واگنر به یک گروه جدید به نام سپاه آفریقاست.
دلیل دیگر سرد شدن روابط با نیروهای مسکو این است که سرهنگ آسیمی گویتا، رییس شورای نظامی و رییس‌جمهور موقت، می‌خواهد پایگاه قدرت سادیو کامارا، وزیر دفاع مالی و طرف اصلی گفت‌وگوی روسیه در این کشور را تضعیف کند.
از سوی دیگر در حالی که گفته می‌شود روس‌ها در حال انتقال نفرات و تجهیزات خود از سوریه به لیبی هستند، در سایه فرسایشی شدن درگیری‌ها در اوکراین، به نظر می‌رسد که برگ برنده کرملین میان رهبران کودتا در غرب آفریقا در حال رنگ باختن است.
شاید به همین دلیل باشد که پوتین چند روز قبل در یک سیگنال واضح به دونالد ترامپ رییس‌جمهوری منتخب آمریکا به‌صورت رسمی اعلام کرد که حاضر است درخصوص جنگ اوکراین و رسیدن به یک صلح پایدار پای میز مذاکره بنشیند؛ امری که به گفته تحلیلگران ناشی از سردرگمی روس‌ها در تحولات سریع خاورمیانه و شمال آفریقاست؛ جایی که تداعی‌کننده حوزه نفوذ سنتی روسیه بوده و حالا با تغییرات انجام شده، کرملین را به این نتیجه رسانده که در صورت عدم بهره‌برداری درست از کارت‌های موجود، ممکن است در آینده نزدیک، تمامی این اهرم‌های سیاست خارجی به یکباره از دست مسکو خارج شود.