ناوگان کم‌تعداد و کهنه اتوبوسی

گروه حمل‌ونقل- یکی از اصلی‌ترین زیرساخت‌های اقتصادی و اجتماعی در هر کشوری، حمل‌ونقل عمومی جاده‌ای است؛ بخشی که نقش موثری در جابه‌جایی مسافران و کالاها ایفا می‌کند. با این حال، در ایران وضعیت ناوگان حمل‌ونقل جاده‌ای به ویژه در حوزه اتوبوسرانی با چالش‌های جدی روبه‌روست.
به گفته مقامات مسوول سازمان راهداری و حمل‌ونقل جاده‌ای، در حال حاضر تنها ۷۰۰۰دستگاه اتوبوس در کشور وجود دارند که قابلیت طی کردن مسافت‌های طولانی را دارا هستند. این آمار نشان‌دهنده پایین بودن ظرفیت پاسخگویی به نیازهای سفرهای بین‌شهری، به ویژه در ایام اوج سفر مانند تعطیلات نوروز یا اربعین است. عمر متوسط ناوگان اتوبوس‌رانی کشور به حدود ۲۰سال می‌رسد که بسیار بالاتر از استانداردهای بین‌المللی است. این امر علاوه بر افزایش هزینه‌های نگهداری و تعمیرات، منجر به کاهش ایمنی، افزایش مصرف سوخت و آلودگی محیط‌زیست می‌شود.
در سال‌های گذشته، تولید و واردات ناوگان اتوبوسی به‌شدت کاهش یافته است. تحریم‌های بین‌المللی، مشکلات ارزی و نبود برنامه‌ریزی منسجم از سوی دولت و نهادهای مرتبط، از جمله دلایل اصلی این وضعیت هستند. بسیاری از تولیدکنندگان داخلی به دلیل دشواری در تامین قطعات و مواد اولیه، کاهش تقاضا و نبود حمایت کافی، قادر به افزایش تولید یا ارتقای کیفیت محصولات خود نیستند. در حوزه واردات نیز کمبود ارز تخصیص‌یافته و محدودیت‌های اعمال‌شده برای ورود اتوبوس‌های مدرن باعث شده است که نیازهای کشور به طور کامل برآورده نشود.
چالش‌ها و پیامدهای وضعیت فعلی
در شرایطی که تقاضا برای بلیت اتوبوس افزایش می‌یابد، مانند تعطیلات نوروز یا مناسبت‌های مذهبی، کمبود ناوگان باعث کاهش کیفیت خدمات و افزایش قیمت‌ها می‌شود. از سویی اتوبوس‌های فرسوده به دلیل استهلاک بالا و مشکلات فنی، خطرات جدی برای مسافران و دیگر کاربران جاده‌ها ایجاد می‌کنند. آمار تصادفات ناوگان حمل‌ونقل عمومی جاده‌ای نیز گواهی بر این موضوع است، همچنین باید توجه داشت که مصرف بالای سوخت در خودروهای فرسوده، افزایش آلودگی هوا و اثرات مخرب بر محیط‌زیست از دیگر پیامدهای وضعیت فعلی است. نبود حمایت‌های مالی و قانونی کافی از تولیدکنندگان و سرمایه‌گذاران نیز باعث کاهش تمایل آنها به ورود به این بخش شده است.
در شرایط کنونی وضعیت فعلی ناوگان حمل‌ونقل جاده‌ای ایران بحرانی است و نیاز به اقدامات فوری و برنامه‌ریزی بلندمدت دارد. با توجه به نقش حیاتی این بخش در توسعه اقتصادی و اجتماعی کشور، دولت و نهادهای مرتبط باید با هم‌افزایی و رفع موانع موجود، به نوسازی و توسعه این صنعت بپردازند. اگرچه چالش‌ها قابل‌توجه هستند اما با مدیریت صحیح و استفاده از ظرفیت‌های داخلی می‌توان این بحران را به فرصتی برای رشد و پیشرفت تبدیل کرد.
تنها ۷۰۰۰ اتوبوس می‌توانند مسافت‌های طولانی طی کنند
در همین خصوص مدیرکل حمل‌ونقل مسافر سازمان راهداری و حمل‌ونقل جاده‌ای کشور با اشاره به بالا بودن عمر ناوگان حمل‌ونقل مسافری جاده‌ای گفت: وزارت صمت باید برای تولید و نوسازی ناوگان ظرفیت تولید داخل را بالا ببرد، مشکلات و تامین ارز تولیدکنندگان داخلی را حل کند و در کنار آن نیز باید سرمایه‌گذاران را ترغیب به سرمایه‌گذاری در این بخش کنیم.
داریوش باقرجوان با بیان اینکه ۳۱‌هزار دستگاه ناوگان سواری کرایه‌ای پلاک عمومی، ۱۴هزار و ۲۰۰دستگاه ناوگان اتوبوسی دارای کارت هوشمند فعال و ۲۹‌هزار دستگاه نیز مینی‌بوس داریم، اظهار کرد: میانگین سنی مینی‌بوس‌ها در کشور 5/28سال، سواری کرایه‌ها 5/11سال و ناوگان اتوبوسی نیز ۱۵سال است.
او افزود: طی سال‌های اخیر بحث نوسازی ناوگان با قوت جلو نرفته و از مجموع ۱۴‌هزار و ۲۰۰دستگاه ناوگان اتوبوس که کارت هوشمند فعال دارند فقط ۷۰۰۰دستگاه آن می‌توانند در مسافت‌ها متوسط و بلند پیمایش داشته باشند و این یعنی که باید توان عملیاتی خود را در این زمینه افزایش دهیم.
تولید و واردات ناوگان ناچیز و نزدیک صفر بوده است
مدیرکل حمل‌ونقل مسافر سازمان راهداری و حمل‌ونقل جاده‌ای کشور تصریح کرد: طی سال‌های اخیر ورود ناوگان و تولید داخلی آن تقریبا به صفر رسیده و عدد بسیار ناچیز است. این موضوع در کنار فرسودگی شدید و هزینه اورهال بالای ناوگان باعث شده که توانایی عملیاتی در این بخش به مراتب کمتر شود البته امیدواریم که سیاست‌های منسجم‌تر و عملیاتی‌تری شکل بگیرد که بتوانیم ظرفیت را بالا ببریم.
او با اشاره به اینکه ۳۵‌درصد از جابه‌جایی مسافران در مسافت‌ها متوسط و بالا از وظایف ناوگان حمل‌ونقل عمومی جاده‌ای مسافر است، افزود: در این زمینه می‌توان گفت تلاش‌ها موثر شده، همچنین بخش‌خصوصی هم علاقه به سرمایه‌گذاری دارد ولی وزارت صمت باید حمایت‌های لازم را داشته باشد و تولیدکنندگان داخلی نیز وارد کار شوند زیرا تاکید ما استفاده از ظرفیت‌های تولید داخل است.
نیاز ناوگان حمل‌ونقل عمومی
به گفته باقرجوان، در ایام خاص مانند اربعین، نوروز و… مشکلات خاصی داریم و آخر هفته‌ها نیز تقاضا بالا می‌رود و مشکلاتی در تامین صندلی وجود دارد بنابراین چون آحاد جامعه از این خدمات استفاده می‌کنند باید تدابیری برای آن اندیشیده شود.
وی در ادامه به ایسنا گفت: برای افق چهار ساله و اینکه بتوانیم ناوگان را به ظرفیت مناسب برسانیم و همچنین تقاضای مازاد را پوشش دهیم و سهم حمل‌ونقل عمومی را در سفرها افزایش یابد باید متوسط سالی ۲۵۰۰ ناوگان اضافه، ناوگان فرسوده از شبکه خارج شوند و به فراخور هر سال که می‌گذرد ۱۰۰۰دستگاه به جای ناوگان فرسوده جایگزین شود.
باقرجوان عنوان کرد: در حال حاضر داریم حدود ۱۴هزار دستگاه اتوبوس داریم که ۷۰۰۰دستگاه آن برای مسافت‌های طولانی کار می‌کند بنابراین لازم است ۷۰۰۰دستگاه مابقی سریع جایگزین شوند تا بتوانیم عملکرد مناسبی داشته باشیم. باید سهم ناوگان حمل‌ونقل عمومی در سفرها به ۷۰‌درصد و ظرفیت خود را از ۱۴‌هزار دستگاه به ۲۰‌هزار دستگاه برسانیم.
مسوولیت نوسازی و تولید ناوگان برعهده کیست؟
باقرجوان در پاسخ به این سوال که کدام دستگاه‌ها در خصوص تولید و نوسازی ناوگان وظیفه دارند، گفت: نوسازی و تولید ناوگان برعهده وزارت صمت است و باید پای کار باشند. اگر نتوانیم تولید داخلی ناوگان و نوسازی آن را توسعه دهیم هزینه‌ها افزایش خواهد داشت و سرمایه‌گذار نیز پای کار نخواهد آمد. باید تولیدکننده نیز تولیدی با صرفه اقتصادی داشته باشد و خدمات پس از فروش نیز وجود داشته باشد. برخی ناوگانی که داریم خدمات پس از فروش ندارد و همین امر مشکلاتی ایجاد کرده است.
مدیرکل حمل‌ونقل مسافر سازمان راهداری و حمل‌ونقل جاده‌ای کشور در پایان گفت: وزارت صمت باید ظرفیت تولید داخل را بالا ببرد، مشکلات و تامین ارز تولیدکنندگان داخلی را حل کند و در کنار آن نیز باید سرمایه‌گذاران را ترغیب به سرمایه‌گذاری در این بخش کنیم.