مهاجرت نامرئی نیروی کار

«جهان‌صنعت»- اگر صنعت گردشگری «صادرات نامرئی» خدمات است که هست، کار برای شرکت‌های خارجی از طریق اینترنت نیز نوعی «مهاجرت نامرئی» به شمار می رود؛ مهاجرتی که به گفته برخی اعضای اتاق بازرگانی تهران در این روزها، در میان نسل جوان ایرانی رونق گرفته است. مهاجرت مجازی، از سویی غربت و دوری از خانواده را حذف کرده و از سوی دیگر، درآمدهای دلاری را به ارمغان آورده و دست نیروی کار ایرانی را در برابر مشکلات و تنگناهای اقتصادی و معیشتی پر کرده است. با وجود این، بنگاه‌های اقتصادی ایران از این وضعیت راضی نیستند، چه آنکه در زمینه تامین نیروی انسانی متخصص و ماهر به ‫ویژه در حوزه آی.تی و آی.تی.سی با بحران مواجه شده‌‫اند و به گفته یکی از اعضای اتاق، کارفرمایان حالا باید به نیروی کار التماس کنند.
دومین پانل سمینار بررسی آثار مهاجرت بر کسب‌وکارها در اتاق بازرگانی تهران برگزار شد. در این پانل مهدی صادقی نایب‌رییس اتاق تهران، مازیار نوربخش، رییس کمیسیون تحول، نوآوری و بهره‌وری و علی نقیب نایب‌رییس کمیسیون بهبود محیط کسب‌وکار اتاق بازرگانی تهران حضور داشتند و به بیان دیدگاه‌ها و نظرات خود درمورد پیامدهای مهاجرت نیروی کار سخن گفتند.
نوربخش در سخنانی با بیان اینکه در سطح ملی و کشوری، مهاجرت نخبگان به‫‌طور کامل درک نشده است، گفت: صاحبان کسب‌وکار در حوزه فناوری اطلاعات و دانش‌بنیان، امروز به صادرکنندگان نخبگان و متخصصان تبدیل شده‌اند.
رییس کمیسیون تحول، نوآوری و بهره‌وری اتاق تهران افزود: بررسی و مطالعات
صورت گرفته نشان می‌دهد، بیش از 50 درصد از فعالان حوزه فناوری اطلاعات تمایل به مهاجرت دارند و کشورهای آمریکا، کانادا، آلمان و استرالیا مهاجرپذیرترین کشورها برای نخبگان و متخصصان فناوری اطلاعات از ایران هستند.
به گزارش روابط عمومی اتاق تهران، به گفته او، مدیران شرکت‌های فناوری اطلاعات به درستی نمی‌دانند نیروی فنی و متخصص خود را تا چه زمانی در اختیار دارند و ناچار هستند برای مدت حداکثر یک سال، قرارداد محکم برای حفظ و ماندگاری نیروی کار خود منعقد کنند.
عضو هیات نمایندگان اتاق تهران با بیان اینکه عمده دلیل متخصصان حوزه فناوری اطلاعات در ایران برای مهاجرت به مسائل اقتصادی بازمی‌گردد، گفت: متوسط درآمد افراد متخصص در شرکت‌های فناوری اطلاعات در داخل کشور 700 تا 1000‌دلار در ماه است در حالی که این افراد با مهاجرت به کشورهای اطراف درآمد ماهانه خود را 4 تا 5 برابر افزایش می‌دهند.
وی همچنین عدم ثبات اقتصادی را از دیگر دلایل مهاجرت فعالان این بخش از اقتصاد کشور عنوان کرد، افزود: در شرایط کنونی، جذب نیروی‌ کار خدماتی نیز برای شرکت‌ها در داخل کشور به یک بحران تبدیل شده ‌است درحالی که این افراد با اشتغال در تاکسی‌های اینترنتی، چندین برابر درآمد بیشتر کسب می‌کنند.
به گفته نوربخش، با کاهش جدی حضور متخصصان در شرکت‌های داخل کشور و بازار ایران، بروز مشکلات مربوط به امنیت سایبری در کشور نیز تشدید شده ‌است.
مهاجرت مجازی
رییس کمیسیون نوآوری، بهره‌وری و تحول دیجیتال اتاق تهران افزود: پدیده جدید مهاجرت مجازی برنامه‌نویسان ایرانی نیز اتفاق دیگری است و متخصصان این بخش در داخل، برای شرکت‌های خارج از کشور فعالیت کرده و درآمد ارزی کسب می‌کنند و تمایلی به همکاری با شرکت‌های داخلی ندارند.وی افزود: امروز با پدیده دفاتر کاری مشترک در کشورهای همسایه از جمله در استانبول نیز مواجه هستیم که نیروی متخصص و شرکت‌های فناوری اطلاعات در این دفاتر مستقر می‌شوند و فعالیت می‌کنند. نوربخش فیلترینگ را ازجمله عوامل عدم تمایل به فعالیت نخبگان و متخصصان در داخل کشور دانست، افزود: صاحبان کسب‌وکار باید در داخل بنگاه‌ها فضای کاری مناسب را فراهم کنند تا افراد متخصص کمتر تمایل به مهاجرت داشته باشند.
حالا کارفرمایان باید التماس کنند
علی نقیب،‌ نایب‌رییس کمیسیون بهبود محیط کسب‌وکار اتاق تهران نیز در این پانل در باب وضعیت دلایل و آثار مهاجرت کارگران ساده و نیمه‌ماهر در صنعت سخن گفت و اضافه کرد: روند مهاجرت در کشور به سمت و سویی رفته است که اگر روزگاری کارگران برای استخدام در واحدهای تولیدی التماس می‌کردند، در حال حاضر کارفرمایان باید به نیروها برای اشتغال در واحدهای تولیدی التماس کنند.
نقیب با بیان اینکه مهاجرت موضوعی چندوجهی است، ادامه داد: به تازگی تشکلی با عنوان کانون کارآفرینان استان تهران تشکیل شده و در اتاق تهران نیز به ثبت رسیده که جمعی از فرهیختگان، کارآفرینان و جوانان در آن حضور دارند. در این کانون تحقیقاتی در حوزه مهاجرت انجام شده که نتایج خوبی از این مطالعات حاصل شده است. ما به این نتیجه رسیده‌ایم که بخشی از دلایل مهاجرت به حوزه روانشناسی و مسائل روان‌شناختی مربوط است. از این رو شاید دولت بتواند با تمرکز بیشتر در این حوزه، کاری کند که وضعیت مهاجرت تا حدودی بهبود پیدا کند.
او افزود: بررسی‌ها نشان می‌دهد، بیش از 20‌درصد از افراد عادی که اقدام به مهاجرت می‌کنند یا افسرده می‌شوند یا بازمی‌گردند. شاید کمتر از 10‌درصد مهاجران این طیف از وضعیت خود رضایت داشته باشند.
این عضو هیات نمایندگان اتاق تهران با بیان اینکه تداوم روند فعلی مهاجرت، کسب‌وکارها را در سال‌های آینده با مشکلات جدی مواجه خواهد کرد، گفت: این مساله رشد و توسعه شرکت‌ها را تحت تاثیر قرار خواهد داد. بنابراین لازم است، دستگاه‌های مختلف از جمله وزارت کار با مترقی ساختن قوانین کار و وزارت اقتصاد با تسهیل فضای کسب‌وکار شرایط فعالیت در کشور را هموار کنند.
مهاجرت تابع عرضه و تقاضاست
مهدی صادقی،‌ نایب رییس اتاق بازرگانی تهران نیز در این پانل مساله مهاجرت را از منظر مهاجرت کارفرمایان و صاحبان کسب‌وکار مورد بررسی قرار داد.
صادقی با بیان اینکه پدیده مهاجرت تابع اصل ساده عرضه و تقاضا است، ادامه داد: شدت خروج منابع انسانی تحصیلکرده در حوزه‌های IT و ICT طی سال‌های اخیر نسبت به سایر رشته‌ها تصاعدی بوده و علت آن نیز مشخص است؛ دنیا به سمت هوشمندسازی حرکت کرده است.
او با بیان اینکه کشورها به سرعت به سمت هوش مصنوعی و انقلاب صنعتی چهارم گام برمی‌دارند، ادامه داد: اگر در سمت عرضه نیروی انسانی برنامه‌ریزی دقیقی صورت نگیرد، مهاجرت نتیجه آن خواهد بود. صادقی با اشاره به اینکه زنگ خطر امروز خروج بنگاه‌های اقتصادی از کشور است، افزود: وقتی بنگاه‌ها به فکر مهاجرت به کشورهای اطراف هستند، این وضعیت نشان‌دهنده آن است که حوزه حکمرانی توسعه صنعتی و راهبری صنعتی نیازمند بازنگری اساسی است.
او با بیان اینکه تمایل کارفرمایان به مهاجرت عمدتا ناشی از بی‌ثباتی اقتصادی، تحریم‌های یکجانبه اقتصادی، ناکارآمدی نهادی و جذابیت اقتصادی کشورهای مقصد است، ادامه داد: بررسی‌ها نشان می‌دهد، شرکت‌های ایرانی در حوزه صنعتی فولاد، مواد غذایی به کشورهای ترکیه، عمان و امارات مهاجرت کرده‌اند.
صادقی اظهار کرد: بررسی شاخص‌های سهولت کسب‌وکار نیز نشان می‌دهد، کشورهای همسایه از منظر این شاخص وضعیت به مراتب مناسب‌تری نسبت به ایران دارند که جذابیت لازم را برای خروج شرکت‌های ایرانی فراهم می‌کند.
ضرورت اثرگذاری در سمت عرضه
دیاکو حسینی، معاون بررسی‌های اقتصادی اتاق تهران نیز در بخش مباحثات این پانل با حاضران در نشست، با اشاره به بخشی از اظهارات صادقی مبنی بر وجود عرضه و تقاضا برای نیروی کار در عرصه بین‌الملل گفت: باید به این نکته نیز توجه نشان دهیم که چه عواملی تقاضا ایجاد کرده و چه نیروهایی عرضه را تحریک می‌کند. عواملی که موجب تحریک تقاضا می‌شود، نخست جریان افزایش سن در غرب و همچنین عامل دیگر، رقابت‌های جهانی برای دستیابی به فناوری است. با توجه به اینکه ما روی عوامل ایجادکننده تقاضا نمی‌توانیم تاثیری داشته باشیم، می‌توانیم نیروی سمت عرضه را کنترل کنیم.
او افزود: برای اثرگذاری بر سمت عرضه باید پارادایم فکری حاکم بر کشور تغییر کند و نکته‌ای که مغفول مانده، این است که کشور ما هم بخشی از رقابت برای دستیابی به فناوری‌های جدید است. همچنین هم در سطح حاکمیت شرکتی و هم در سطح حکمرانی باید مفهوم شهروند صنعتی به رسمیت شناخته شود. در این صورت در چنین چارچوبی می‌توان به دنبال راه‌حل‌هایی برای حفظ نیروها بود.
معاون بررسی‌های اقتصادی اتاق تهران افزود: دلایل مهاجرت در ایران ورای موضوعاتی چون تحریم و فیلترینگ است و به دلیل آنکه طرف تقاضا بسیار قوی است، به سیاست‌های بنیادین‌تری برای کنترل مهاجرت نیاز داریم.
در ادامه این جلسه همچنین حسن فروزان‌فرد، رییس کمیسیون حکمرانی سازمانی اتاق تهران، بر ضرورت آینده‌نگری در تحلیل پدیده مهاجرت تاکید کرد و گفت: ما در حال حاضر با نسل «زد و آلفا» ( zوα ) مواجه هستیم در حالی که تحلیل‌های ارائه شده در مورد مهاجرت عمدتا معطوف به نسل «ایکس و وای» (x وy ) است. اهمیت این موضوع از آن جهت است که به هر حال، نسل‌های ایکس و ایگرگ از ویژگی‌هایی برخوردار بودند که در نسل‌های زد و آلفا مشاهده نمی‌شود. به طوری که نسل زد، از نوجوانی با اینترنت آشنا است و سواد دیجیتال دارد. همچنین این نسل از رفاه بیشتری به نسبت نسل‌های گذشته برخوردار است. این نسل همچنین آمادگی یادگیری بالایی دارد.
فروزان‌فرد افزود: در دهه پیش رو که دوره تحصیل نسل زد به پایان می‌رسد، احتمالا شتاب‌گیری مهاجرت نیز رقم خواهد خورد. بنابراین در تحلیل موضوع مهاجرت باید به این نکته نیز توجه جدی نشان داد.