مقاومت بی‌نتیجه در برابر تکنولوژی

علی حسینی- گسترش اینترنت ماهواره‌ای در ایران طی یک سال گذشته به موضوعی قابل ‌توجه در فضای فناوری و جامعه تبدیل شده است. این روند نه‌تنها به دلیل رشد تکنولوژی بلکه به ‌واسطه شرایط اجتماعی و سیاسی حاکم بر دسترسی به اینترنت آزاد، اهمیت دوچندان یافته است. در حالی که اعمال محدودیت‌های شدید، فیلترینگ گسترده و سیاست‌های کنترلی در فضای مجازی با هدف محدودسازی دسترسی مردم به اطلاعات آزاد صورت گرفته است، ظهور اینترنت ماهواره‌ای نشان داده که این قبیل محدودیت‌ها نه‌تنها کارایی خود را از دست داده‌اند بلکه به افزایش تقاضا برای راه‌های جایگزین منجر شده‌اند. در حقیقت گسترش کاربران اینترنت ماهواره‌ای در ایران نشانه‌ای از ناتوانی سیاست‌های محدودکننده در برابر پیشرفت فناوری و خواسته‌های اجتماعی مردم است.
در سال‌های اخیر، تلاش‌های گسترده‌ای برای ایجاد سد در برابر جریان آزاد اطلاعات در ایران صورت گرفته است. فیلترینگ گسترده، ایجاد شبکه ملی اطلاعات و کاهش پهنای باند خدمات خارجی از جمله اقداماتی بوده که به منظور اعمال کنترل بر فضای مجازی انجام شده است. اما آنچه این اقدامات را نادیده گرفته، نیاز و خواسته جامعه برای ارتباطات آزاد است. مردم ایران، به ویژه نسل جوان که بخش قابل ‌توجهی از کاربران اینترنت را تشکیل می‌دهند، به دنبال دستیابی به بستری هستند که در آن بتوانند بدون محدودیت، از اطلاعات، شبکه‌های اجتماعی و ابزارهای آنلاین بهره‌مند شوند. با ظهور اینترنت ماهواره‌ای و قابلیت‌هایی که این فناوری ارائه می‌دهد، مشخص شد که این نیاز تنها محدود به خواسته‌ای مبهم نیست بلکه نیروی محرکه‌ای برای پذیرش و استفاده از تکنولوژی‌های نوین است. اینترنت ماهواره‌ای به عنوان یک فناوری پیشرفته، قابلیت ارائه اینترنت بدون وابستگی به زیرساخت‌های محلی را دارد. این ویژگی باعث شده تا این فناوری از کنترل‌های دولتی و محدودیت‌های اعمال‌شده در شبکه‌های محلی عبور کند. به همین دلیل در یک سال اخیر شاهد رشد چشمگیر کاربران این فناوری در ایران بوده‌ایم.
آمارها نشان می‌دهد تعداد کسانی که به اینترنت ماهواره‌ای روی آورده‌اند، نسبت به سال گذشته به طور قابل ‌توجهی افزایش یافته است. این افزایش نه‌تنها گویای ناکارآمدی سیاست‌های محدودسازی بوده بلکه بیانگر یک تغییر رویکرد جمعی است: کاربران ایرانی به جای پذیرش محدودیت‌ها، راه‌های جدیدی را برای دسترسی به آزادی ارتباطات پیدا کرده‌اند. داده‌های چهارمین گزارش کیفیت اینترنت در ایران که توسط کمیسیون اینترنت و زیرساخت انجمن تجارت الکترونیک تهران منتشر شده است، نشان می‌دهد روند استفاده از اینترنت استارلینک در ایران افزایش ۲۰‌برابری پیدا کرده و بیش از ۳۰‌هزار کاربر یکتای اینترنت ماهواره‌ای در ایران وجود دارد. این تحول در عین حال پرسش‌های اساسی را درباره آینده فیلترینگ در ایران و کارایی آن مطرح می‌کند. آیا دولت‌ها می‌توانند با پیشرفت تکنولوژی مقابله کنند؟ آیا سیاست‌های محدودکننده در برابر فناوری‌های نوین موثر هستند؟ پاسخ به نظر روشن است. تاریخ نشان داده که تکنولوژی همواره بر محدودیت‌های اعمال‌شده توسط دولت‌ها غلبه کرده است. اینترنت ماهواره‌ای تنها یکی از مثال‌های این واقعیت است. از تلگراف تا رادیو، از ماهواره‌های مخابراتی تا اینترنت، هر بار که محدودیت‌هایی اعمال شده، فناوری راه‌حل‌های تازه‌ای ارائه داده است. مقاومت در برابر این روند نه‌تنها بی‌نتیجه است بلکه در بلندمدت به تقویت جایگاه تکنولوژی منجر می‌شود اما اینترنت ماهواره‌ای تنها یک مساله فناورانه نیست؛ این فناوری اکنون به یک نماد اجتماعی تبدیل شده است. برای بسیاری از کاربران، دسترسی به اینترنت ماهواره‌ای به معنای عبور از محدودیت‌ها، مقاومت در برابر کنترل و بهره‌گیری از حقوق ابتدایی خود برای دسترسی آزاد به اطلاعات است. این امر نشان‌دهنده یک جنبش اجتماعی-فناورانه است که در آن جامعه با استفاده از ابزارهای جدید، محدودیت‌های موجود را به چالش می‌کشد.
از سوی دیگر، این روند پیام روشنی برای سیاستگذاران دارد: تلاش برای مهار تکنولوژی تنها موجب شتاب ‌بخشیدن به پذیرش آن توسط جامعه می‌شود. در این میان باید به مساله هزینه‌های استفاده از اینترنت ماهواره‌ای نیز توجه کرد. در حال حاضر، این فناوری نسبت به اینترنت محلی گران‌تر است و همین موضوع می‌تواند مانعی برای گسترش سریع‌تر آن باشد. با این حال، شواهد نشان می‌دهد که کاربران ایرانی حاضرند برای دسترسی به اینترنت آزاد هزینه بیشتری بپردازند. این تمایل بار دیگر بر اهمیت دسترسی به ارتباطات آزاد تاکید می‌کند و نشان می‌دهد که جامعه، حتی در مواجهه با موانع اقتصادی، راه خود را به سمت ابزارهایی باز می‌کند که آزادی ارتباطات را تضمین می‌کنند. در نهایت، آنچه از گسترش اینترنت ماهواره‌ای در ایران می‌توان نتیجه گرفت، نه‌تنها برتری تکنولوژی بر محدودیت‌ها، بلکه ناتوانی سیاست‌های کنترلی در برابر خواسته‌های اجتماعی است. تکنولوژی، برخلاف ابزارهای محدودکننده، همواره در حال رشد و تطبیق با نیازهای انسانی است. اینترنت ماهواره‌ای با عبور از مرزهای جغرافیایی و موانع دولتی، نشان داده که هیچ محدودیتی نمی‌تواند جلوی راه فناوری را بگیرد. این امر نه‌تنها نقطه عطفی در تاریخ فناوری است بلکه باید درسی برای سیاستگذاران باشد. در دنیای امروز، پذیرش فناوری و همگامی با آن تنها راه‌حل پایدار است. هر گونه مقاومت در برابر این روند، در نهایت شکست‌ خورده و به تقویت جایگاه فناوری منجر خواهد شد. گسترش اینترنت ماهواره‌ای در ایران، نمادی از این واقعیت است که خواسته‌های مردم و قدرت تکنولوژی، هیچ محدودیتی را نمی‌پذیرند.