محوطه‌های تاریخی زیر کلنگ غارتگران

نادر نینوایی- در هفته‌های گذشته انتشار چند خبر دوستداران میراث فرهنگی را با شوکی جدی مواجه کرد؛ اخباری که نشان از جولان حفاران غیرمجاز در محوطه‌های تاریخی داشت و گواهی بود بر وجود تهدید جدی که میراث فرهنگی کشور با آن مواجه است.
خبر نخست از استان کرمانشاه آمد؛ استانی تاریخی که در هزاره‌های گذشته، محدوده قلمرو مادها بوده است و در هر گوشه و کنار آن محوطه‌ای تاریخی قرار دارد. خبر منتشر شده حاکی از کشف بیش از هزار قطعه اشیای تاریخی از خنجر و دستبد گرفته تا انگشتر و اشیای سفالی، از منزلی مسکونی در هرسین بود؛ آثاری که مربوط به دوره‌های مختلف از جمله عصر مادها و هخامنشیان است. آنچه در توصیف این شرایط می‌گنجد شاید به‌طور خلاصه در یک عبارت دو کلمه‌ای قابل توصیف باشد: «تاراج تاریخ.»
کمی بعد از انتشار این خبر اما خبر دوم از استان کردستان و از مرز سیران‌بند بانه آمد؛ جایی که در یک بازرسی از فردی، بیش از ۱۴کیلوگرم سکه تاریخی کشف و ضبط شد؛ سکه‌هایی که بنابر اعلام رییس میراث فرهنگی کردستان مربوط به دوره‌های مختلف از جمله دوره قاجاریه بوده‌اند.
حواشی ایجاد شده در زمینه سرقت اشیای تاریخی کشور از سوی سوداگران اما به همین‌جا ختم نمی‌شود. در همین چند روز اخیر انتشار فیلمی از برپایی کلاس آموزش گنج‌یابی (بخوانید آموزش غارت اشیای تاریخی تمدن ایران) با حضور گسترده شرکت‌کنندگان، مشخص کرد که محوطه‌های تاریخی و آثار تمدنی ایران برای مصون ماندن در برابر سارقان نیاز به حفاظت و مراقبت جدی دارند.
کشف یک‌هزار و ۱۸۸ قطعه شی تاریخی در هرسین
اواخر آبان‌ماه امسال فرمانده انتظامی استان کرمانشاه از کشف یک‌هزار و ۱۸۸‌قطعه انواع اشیای تاریخی نظیر ظروف فلزی و سفالی، سرنیزه، خنجر، اشیا و سنگ‌های تزئینی، انگشتر، دستبند و‌… در شهرستان هرسین خبر داد.
سردار مهدی حاجیان در این خصوص اظهار داشت: پس از اطلاع ماموران پلیس هرسین مبنی بر اینکه فردی در زمینه حفاری غیرقانونی فعالیت دارد و تعداد زیادی اشیای تاریخی در منزل خود مخفی کرده است، رسیدگی به موضوع در دستور کار قرار گرفت.
وی افزود: ماموران پلیس امنیت عمومی هرسین در تحقیقات گسترده خود و انجام کارهای اطلاعاتی موفق به شناسایی محل نگهداری اشیای تاریخی و محل سکونت متهم شده و پس از هماهنگی با مقام قضایی در مورد بازرسی‌های لازم اقدام کردند.فرمانده انتظامی استان افزود: در بازرسی‌های انجام شده یک‌هزار و ۱۸۸‌قطعه اشیای عتیقه و تاریخی نظیر ظروف فلزی و سفالی، سرنیزه، خنجر، اشیا و سنگ‌های تزئینی، انگشتر، دستبند و … کشف شد.
سردار حاجیان با بیان اینکه قدمت برخی اشیای تاریخی کشف‌شده به دوره مادها، هخامنشی و قبل از اسلام می‌رسد، گفت: اصالت و قدمت آنها به تایید سازمان میراث فرهنگی نیز رسیده است.
وی در پایان با اشاره به کشف دو قبضه سلاح جنگی و شکاری و سه عدد گنج‌یاب از محل سکونت متهم گفت: تحقیقات لازم در این زمینه همچنان ادامه دارد.
کشف و ضبط 14 کیلوگرم سکه تاریخی در سیران‌بند
براساس گزارش اداره گمرک مرز سیران‌بند در بازرسی از خودروهایی که قصد عبور از این مرز را داشتند، ۱۴‌کیلوگرم سکه تاریخی کشف و ضبط شده است.
برابر گزارش واصله از اداره گمرک در مرز سیران‌بند به اداره میراث‌فرهنگی شهرستان بانه، در بازرسی از وسایل شخصی با هویت معلوم و غیربومی مقدار ١٤کیلو و ۵۰۰‌‌گرم سکه کشف‌وضبط شد.
مدیرکل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی کردستان با اشاره به حضور نیروهای یگان حفاظت شهرستان بانه در محل و تایید اصالت سکه‌ها از نظر فرهنگی اظهار کرد: از سکه‌های کشف‌شده تعداد ١٧‌سکه یادبود، هشت ‌عدد مربوط به دوره پهلوی، پنج ‌عدد قاجاریه و چهار ‌عدد متعلق به دولت‌های مختلف خارجی است.
او با بیان اینکه پرونده قضایی فرد دستگیر شده تشکیل و این موضوع از طریق مراجع قانونی در حال پیگیری است، افزود: یگان حفاظت میراث‌فرهنگی استان کردستان با پشتیبانی انتظامی استان، دستگاه قضایی و دوستداران میراث‌فرهنگی، اقدامات موثر و چشمگیری را در راستای مقابله با قاچاقچیان عتیقه و متخلفان و سوداگران میراث‌فرهنگی انجام داده است.
دستگیری باند حفاران غیرمجاز
در لالجین
جدیدترین خبر درخصوص حفاری‌های غیرمجاز و اقدام جهت سرقت اشیای تاریخی اما مربوط به همین دو روز قبل است. فرمانده یگان حفاظت اداره‌کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان همدان به تازگی از دستگیری باند ۹‌نفره حفاران غیرمجاز در لالجین خبر داد.
سرهنگ جواد خدامرادی گفت: درپی اخبار و اطلاعات واصله از شهروندان و میراث‌بانان افتخاری استان مبنی بر اینکه افرادی از شهرستان‌های مختلف در ارتفاعات یکی از روستاهای شهرستان لالجین برای به دست آوردن اشیای تاریخی در چند روز اخیر اقدام به حفاری غیرمجاز کرده‌اند، در همین راستا و برحسب وظایف ذاتی یگان حفاظت میراث‌فرهنگی استان همدان، مراتب بررسی در دستورکار قرار گرفت.
فرمانده یگان حفاظت اداره‌کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان همدان افزود: ضمن هماهنگی با مقام قضایی لالجین و تعامل با فرماندهی انتظامی شهرستان بهار و لالجین ضمن رصد، پایش و تحت نظر قراردادن محل حفاری و بررسی صحت و سقم موضوع موفق به دستگیری باند حفاری غیرمجاز شدیم.
خدامرادی ادامه داد: این باند ۹‌نفره از استان‌های تهران، البرز، تبریز و کرمانشاه بودند، همچنین چهار نفر از افراد سرتیم و پنج نفر حفار بودند که ضمن توقیف چهار دستگاه خودرو، ادوات حفاری پیشرفته آنان ضبط و متهمان تحت‌الحفظ برای سیر مراحل قانونی تحویل مرجع قضایی شهرستان شدند.
این مقام مسوول ضمن قدردانی از گزارش شهروندان همدانی در این خصوص افزود: آثار تاریخی استان متعلق به آحاد جامعه و آیندگان بوده و حفاظت و مراقبت از آن وظیفه‌ای همگانی است.
موانع مقابله با حفاران غیرمجاز
در راستای مقابله با حفاران غیرمجاز و سوداگرانی که در پی بیرون کشیدن اشیای تاریخی از دل خاک و فروش آنها در بازار سیاه هستند، تامین نگهبان ۲۴ساعته برای محوطه‌های تاریخی مهم‌ترین اقدامی است که باید در دستور کار قرار گیرد.
در طول سالیان گذشته اما بودجه اندک وزارت میراث فرهنگی که به‌طور معمول در اولویت بودجه‌ای دولت‌ها قرار نمی‌گیرد، مانع به‌کارگیری نیروی کافی برای حفاظت مستمر و ۲۴‌ساعته از بسیاری محوطه‌های تاریخی کشور شده است. از سوی دیگر تعدد محوطه‌های تاریخی در کشور صاحب تمدن ایران و نیز دور بودن محوطه‌های باستانی از شهرها، انجام اقدامات حفاظتی را با چالش‌های جدی مواجه می‌کند. کمبودها در زمینه‌های امکانات، دوربین‌های نظارتی و وسایل حمل و نقل و لجستیک نیز از دیگر مشکلات یگان حفاظت میراث فرهنگی کشور است که نیاز به رسیدگی عاجل دارد.
به هر روی مشکلات و چالش‌های موجود نباید به عنوان توجیه غفلت از آثار تاریخی تلقی شود و انتظار می‌رود که با تدوین برنامه‌های موثر و اقدامات عملی در دولت، زمینه حفاظت مناسب از آثار تاریخی و محوطه‌های باستانی ایران فراهم شود.