متهم ردیف اول ناترازی چه کسی است؟

هستی عبادی- این بار متهم ردیف اول ناترازی گاز، بخاری‌های فرسوده است. در ناترازی برق و بنزین، متهمان کولرگازی و خودروهای فرسوده بودند حال آنکه هیچ‌کس نمی‌گوید چه عواملی باعث شده که خودرو، بخاری و کولر گازی متهم شوند، اما سوءمدیریت‌ها نه؛ یا حتی کسی نمی‌گوید مسوول هدررفت منابع انرژی از گاز و بنزین و برق از تولید تا انتقال و رسیدن به دست مصرف‌کننده چه کسی است. بنا به گفته کارشناسان اگر درست تولید و مصرف شود، بسیاری از مشکلات حل می‌شوند.
هر زمان صحبت از ناترازی است، بخش سوءمدیریت دولتی کمرنگ و محو می‌شود. این در حالی است که بخش بزرگی از هدررفت انرژی به دلیل فرسودگی خطوط انتقال یا تجهیزات فرسوده‌ای است که انرژی اعم از گاز و برق را هدر می‌دهند. پس از این مراحل است که سایر بخش‌ها- که در هدررفت انرژی سهیم هستند- نقش پیدا می‌کنند. پروسه‌ای که در نهایت باعث افزایش مصرف انرژی در بخش‌های مختلف خانگی، تجاری و صنعتی می‌شود. این روند هدررفت منابع به اقتصاد کشور هر روز زیان وارد می‌کند و به یکی از علل‌های اساسی زیان صنایع تبدیل شده است.
این روزها دولت در حال تدوین اساسنامه‌ای برای تشکیل یک سازمان جدید به نام بهینه‌سازی انرژی و مدیریت راهبردی است. همزمان با این تصمیم، دولت و اتاق بازرگانی با برگزاری کنفرانسی چشم‌اندازی از آنچه از هدررفت انرژی در کشور در حال وقوع است، برگزار کرده‌اند تا علاوه‌بر یافتن راهکارهایی برای تامین مالی، جذب سرمایه‌گذاری و فرصت‌های اقتصادی در حوزه بهینه‌سازی مصرف انرژی به ارائه راهکار توسعه بهره‌وری انرژی در کشور بپردازند. شرکت بهینه‌سازی مصرف سوخت، اولین بخش سازمانی دولت بوده که از دو دهه گذشته در این زمینه کار کرده است، اما متاسفانه به جز مقاطعی کوتاه، عملکرد این شرکت به دلیل تضاد منافع با دیگر سازمان‌ها و شرکت‌ها و البته قدرت پایین اجرایی، چندان قابل‌قبول نبوده است. حالا شرکتی که رییس آن قرار است پایه حوزه مسوولیتش اساس تشکیل یک سازمان جدید زیرنظر رییس‌جمهور شود، از آنچه پیش روی کشور ناشی از مصرف بالای انرژی است، پیشنهاد اجرای طرحی به نام «سیپاد» را ارائه کرده است. آنطور که حسین حسین‌زاده، مدیر‌عامل شرکت بهینه‌سازی مصرف سوخت می‌گوید، با اجرای این طرح طی ۳سال، 6/5‌میلیون بشکه نفت خام صرفه‌جویی می‌شود.
به گفته حسین‌زاده، یک طرح کوتاه‌مدت، میان‌مدت و بلندمدت در قالب نهضت بهینه‌سازی تعریف‌شده است که تا پایان ۱۴۲۰ شدت مصرف انرژی به ۵۰‌درصد برسد. در پروژه کوتاه‌مدت ۵سال بعد می‌توانیم نتایج را ببینیم؛ به این ترتیب که ۹۰‌میلیارد دلار به ارزش نفت اضافه می‌شود و 06/3‌میلیون بشکه نفت ذخیره خواهد شد. با اجرای طرح سیپاد طی ۳سال 6/5‌میلیون بشکه نفت‌خام صرفه‌جویی می‌شود.
هنوز سازمان جدید تشکیل نشده، انتقادها زودتر فرا رسیده است. بنابه گفته حسین‌زاده، دلیل اینکه دو سازوکار پیش‌بینی شده در ماده‌۱۲ قانون رفع موانع تولید تاکنون اجرایی نشده، این است که بازار بهینه‌سازی در حوزه بهینه‌سازی مصرف انرژی قابلیت اجرا ندارد. او می‌گوید: 8وزارتخانه اداره کل بهینه‌سازی دارند و اگر این بهینه‌سازی‌ها تجمیع نشوند، کاری نمی‌توان انجام داد.
براساس ‌ قانون رفع موانع تولید پیش‌بینی شده که دولت موظف است به سرمایه‌گذارانی که تولید آنها مشمول صرفه‌جویی است، اصل و سود سرمایه‌گذاری را پرداخت کند؛ قانونی که هنوز اجرایی نشده است.
مدیرعامل شرکت بهینه‌سازی مصرف سوخت البته تاکید کرد که فرهنگ‌سازی، پیک‌سایی، افزایش تولید و سیاست‌های قیمتی از راه‌حل‌های رفع ناترازی است و سرمایه‌گذاری در بهینه‌سازی مصرف انرژی معادل ۷ تا ۱۰‌میلیارد دلار سرمایه‌گذاری در حوزه تولید است.
چالش بی‌پایان هدررفت انرژی
هدررفت انرژی سالانه 300‌میلیارد دلار فقط در بخش نیروگاهی است. در سایر بخش‌ها هم اگر برآورد دقیقی صورت گیرد، رقم‌ها سربه‌فلک می‌زند. به همین دلیل هم هست که شدت مصرف انرژی ایران را در جایگاه نخست دنیا قرار داده است. بنابه گفته مدیرعامل شرکت بهینه‌سازی، در حوزه پالایشگاهی هدررفت انرژی بالاست؛ اکنون زمانی نیست که با روش تولید بنزین در دهه ۴۰ و ۵۰ بنزین تولید کنیم.
آنطور که هوشنگ فلاحتیان، معاون برنامه‌ریزی وزیر نفت می‌گوید: در اجرای طرح‌های توسعه نگهداشت، و افزایش تولید از میادین نفت و گاز که با وجود سخت‌تر شدن فرآیند سرمایه‌گذاری و تامین مالی در حال انجام است، به دلیل رشد فزاینده مصرف انرژی در کشور و عدم توجه جدی به اجرای طرح‌های بهینه‌سازی مصرف انرژی و عدم رفع موانع آن در سال‌های گذشته و همچنین تلفات بالای انرژی در بخش‌های مختلف مصرف ناترازی انرژی در کشور به‌وجود آمده است و برای رفع آن برای رفع ناترازی به‌طور متوسط باید سالانه حداقل ۳۰‌میلیارد دلار تا پایان دولت چهاردهم سرمایه‌گذاری صورت پذیرد در غیر این صورت غلبه بر ناترازی انرژی در سال‌های آتی دشوارتر خواهد بود.
او اضافه می‌کند: باید توجه داشت که برای رفع ناترازی، انرژی لازم است به‌طور همزمان هم در طرف عرضه و هم در طرف تقاضا اقدامات اصلاحی صورت گیرد و لذا اینکه باید تمام ناترازی گاز و فرآورده‌های نفتی در کشور، با افزایش عرضه مرتفع شود، راهکاری صحیح و منطبق بر منطق اقتصادی نیست. نگهداشت سطح تولید، توسعه میادین جدید نفت و گاز احداث پالایشگاه‌های جدید و توسعه خطوط انتقال گاز و فرآورده‌های نفتی زمان‌‌بر است و نیاز به منابع مالی زیاد و افزایش خوراک نفت خام دارد که به جای صادرات آن و کسب درآمدهای ارزی باید آن را تبدیل به فرآورده کرد. به گفته فلاختیان، خطوط انتقال و توزیع ۱۸‌درصد را انرژی تشکیل می‌دهد که تلفات انرژی در این بخش قابل توجه است، به طوری که ۲۰۰ هزار بشکه نفت در روز با افزایش راندمان نیروگاهی قابل صرفه‌جویی ۵۰‌درصدی است که با احتساب صرفه‌جویی در نیروگاه‌های حرارتی ۳۰‌میلیارد دلار صرفه‌جویی امکان‌پذیر خواهد بود که نیازمند همکاری در بخش‌های مختلف‌ است. طی ۲۰سال گذشته رشد اقتصادی از عرضه انرژی اولیه پیشی گرفته در حالی که در کشور ما این روند معکوس است.
به گفته وی، غلبه انرژی در سال‌های آتی دشوارتر خواهد بود و لازم است در بخش‌های عرضه و تقاضا تعادل
صورت گیرد.
معاون وزیر نفت در دولت‌های سیزدهم و چهاردهم تاکید کرد: وزارت نفت در راستای برنامه هفتم اقداماتی انجام داده از جمله جمع‌آوری گازهای فلر که با فعالیت‌های انجام‌شده در شرایطی هستیم که مواردی که منتج به گازهای مشعل می‌شده به پیمانکاران واگذار شده است. در سال گذشته هم مذاکراتی با صنایع انرژی‌بر صورت گرفته که تا ماه آینده قرارداد آن برای توسعه میادین منعقد می‌شود.
به گفته فلاحتیان، با ایجاد ساختار حکمرانی بهینه‌سازی مصرف زیرمجموعه ریاست‌جمهوری وزارت نفت اعتقاد راسخ به ایجاد چنین سازمانی دارد که تجربه نشان داده تا ایجاد یکپارچگی نشود و سازمانی که از هویت بالاتری برخوردار باشد امکان‌پذیر نیست. در شرایط فعلی برنامه رفع ناترازی گاز، بنزین و نفت‌گاز را تهیه و به دولت ارائه کردیم که مسوولیت همه دستگاه‌های ذی‌ربط مشخص شده است.
چه کسی مقصر است؟
«مردم مقصر اصلی مصرف بالای بنزین و گاز نیستند». این را مالک شریعتی نماینده تهران و عضو کمیسیون انرژی که از اعضای اصلی تشکیل کنفرانس بهینه‌سازی مصرف و بهره‌وری انرژی است، می‌گوید.
به گفته او، خودروها و‌ وسایل گرمایشی دلیل مصرف بالا هستند. اگرچه مردم نقش مهمی در مدیریت مصرف انرژی دارند، در بخش‌های حاکمیتی نیز باید کارهای مهمی انجام دهیم تا مدیریت مصرف اتفاق بیفتد.
شریعتی تاکید کرد: خودرویی که در اختیار آنها قرار داده شده است مصرف بالایی دارد. مردم مقصر اصلی مصرف بالای گاز طبیعی نیز نیستند، چون وسایل گرمایشی ازجمله بخاری‌های فرسوده یکی از دلایل مصرف بالای گاز در بخش خانگی است. شریعتی‌ با بیان اینکه در موضوع ناترازی انرژی باید دو مقوله افزایش تولید و اصلاح الگوی مصرف با هم پیگیری شود، گفت: امروز یکی از دلایل ناترازی انرژی توجه نداشتن به تنوع سبد انرژی کشور است. باید بیش از پیش سبد سوخت کشور را متنوع کنیم تا بخشی از ناترازی برطرف شود. به اعتقاد من، ظرفیت مناسبی برای بهینه‌سازی مصرف انرژی وجود دارد که باید آن را محقق کنیم، اما از آنجا رکورد مطلوبی در زمینه بهینه‌سازی نداریم، حتی اگر ۱۰ تا ۳۰‌درصد نیز این موضوع محقق شود کار موثری انجام شده است.
خبرها و وعده‌ها
عموما در کنفرانس‌ها و همایش‌هایی که یک طرف آن مقام‌های دولتی هستند، وعده زیاد است؛ وعده‌هایی که عمدتا اجرایی هم نمی‌شوند. در این کنفرانس هم دولتی‌ها با وعده سخنان خود را به پایان رساندند.
محسن طرزطلب، مدیرعامل ساتبا گفت که برنامه‌ریزی کردیم تا پیک سال آینده یک‌‌میلیون کولر آبی را تعویض کنیم و امیدوارم اواسط ماه آینده این برنامه را اجرایی کنیم. ۲همت در هفته آینده فراخوان صادر می‌شود تا شرکت‌های سرمایه‌گذار پای کار بیایند و از این مبلغ برای توسعه تجدیدپذیرها استفاده می‌شود.
طرزطلب تاکید کرد: باتوجه به ناترازی برق در فصل گرم و ناترازی سوخت در فصل سرد ناگزیریم تمرکز خود را از افزایش ظرفیت تولید نیروگاه به سمت انتهای زنجیره مصرف و بهره‌وری سوق دهیم. در همین راستا سازمان تجدیدپذیر سیاست‌هایی را در برنامه خود قرار داده است. در راستای برنامه دولت چهاردهم برای ارتقای بهروری انرژی برق در کشور با هدف دستیابی به کاهش بیش از ۳۳هزار مگاوات توان مصرفی کشور از طرق ارتقای استاندارد برچسب انرژی در تجهیزات وسایل انرژی‌بر برنامه‌ریزی لازم صورت گرفته است. او همچنین وعده داد: طرح جایگزینی کولر‌های آبی که اکنون ۲۰‌میلیون کولر آبی داریم جزو برنامه‌های ماست برنامه‌ریزی کردیم تا پیک سال آینده یک‌میلیون کولر آبی را تعویق کنیم. امیدوارم اواسط ماه آینده این برنامه را اجرایی کنیم. برنامه‌ریزی شده تا پیک سال آینده از این مسیر ۵۰۰مگاوات را در حوزه بهینه‌سازی محقق کنیم. در کولرگازی هم برنامه‌ریزی شده تقریبا یک‌‌میلیون کولر گازی را به خصوص در مناطق جنوبی تعویض کنیم، جذب سرمایه‌گذار صورت گیرد. این برنامه هم شروع خواهد شد. بیش از ۸‌میلیون کولرگازی در حال حاضر در کشور داریم که سالانه یک‌میلیون به کولرگازی کشور اضافه می‌شود. معاون وزیر نیرو اظهار امیدواری کرد: در خصوص بخش روشنایی هم با راه‌اندازی بازار بهینه‌سازی این مساله هم عملیاتی‌تر خواهد شد. امیدواریم در پیک مصرف از این مسیر هم صرفه‌جویی داشته باشیم. با توجه به این سه‌مورد فکر می‌کنیم تا پیک سال آینده حدود هزار تا هزار و ۲۰۰مگاوات را از مصرف برق را کاهش دهیم.
تبعات هدررفت انرژی
هدررفت انرژی فقط زیان اقتصادی در پی ندارد، بلکه گاهی درست مصرف نکردن یا بیش از اندازه مصرف کردن، آثار زیست‌محیطی به دنبال دارد. در گزارشی که علیرضا زاکانی، شهردار تهران داد، مشخص است که مصرف فرآورده‌های نفتی در کلان‌شهرها چطور تنفس را برای ساکنان سخت‌تر کرده است.
طرزطلب می‌گوید: در شهر تهران موضوعات و مشکلات زیست‌محیطی در حوزه انرژی وجود دارد؛ مثلاً شهروندان در پایتخت سال گذشته تنها ۳روز از هوای پاک بهره‌مند شدند. بالغ بر ۱۰۰روز هوای شهر ناسالم بود. یک روی سکه این آلودگی‌ها موضوع تامین انرژی برای شهر بوده که از قضا موضوع همایش نیز هست.
او افزود: ما در مجموعه کلانشهر تهران سه‌مسیر برای این منظور طراحی کردیم؛ نخست کاهش مصرف بود. برای آنکه بتوانیم تا جایی که ممکن است مصرف سوخت در شهر را کم کنیم. مسیر دوم، تغییر الگوی مصرف بود. برای آنکه بتوانیم سبد مصرف سوخت در شهر را متنوع کنیم. مسیر سوم نیز حرکت در مسیر تولید برای جایگزین کردن انرژی است.
شهردار تهران توسعه زیرساخت‌های ناوگان عمومی و کاهش استفاده از خودروهای تک‌سرنشین در شهر را از برنامه‌های اساسی مجموعه مدیریت شهری برای کنترل شدت مصرف سوخت دانست و گفت: البته فاصله میان وضع موجود تا وضع مطلوب، بسیار معنادار است. مثلا در حوزه اتوبوس در سال ۱۴۰۰، تنها ۱۸۸۰اتوبوس تحویل ما شد که از آن مقدار کمتر از ۹۰۰دستگاه فعال در خطوط وجود داشت. همین کمبودها در حوزه مترو، تاکسی و ون نیز وجود داشت. تلاش کردیم با برنامه‌ریزی قدرالسهم استفاده شهروندان از وسایط عمومی را از نصاب ۳۰‌درصدی که وجود داشت، تا ۷۰‌درصد افزایش دهیم. با همین توسعه ناوگان عمومی می‌توانیم چه شدت مصرف انرژی در تهران را چه موضوع ترافیک را و چه موضوع آلودگی هوا را سروسامان دهیم.