15 - 01 - 2020
ماشه؛ آماده شلیک
آرزو فرشید- هر دم از این باغ بری میرسد. تروئیکای اروپایی با انتشار بیانیهای از آغاز روند اجرای مکانیسم ماشه در برجام خبر دادند و این اصلا خبر خوبی نیست. اتخاذ چنین رویکردی از سوی اروپاییها یعنی آنان درخواست جلسات حل اختلاف را ارائه میکنند و اگر ایران نتواند از این فرصت برای متقاعد کردن آنان استفاده کند، موضوع به شورای امنیت ارجاع خواهد شد. ارجاع به شورای امنیت نیز همانا و بازگشتن تحریمهای سازمان ملل همانا. به عبارت سادهتر و دقیقتر اینکه به خانه اول یعنی ذیل فصل هفت منشور ملل متحد برخواهیم گشت!
فرانسه، انگلیس و آلمان دیروز به دلیل آنچه «نقض توافق از سوی ایران» خواندند، مکانیسم حل اختلاف در برجام- مکانیسم ماشه- را فعال و تاکید کردند که « به کارزار فشار حداکثری دولت آمریکا علیه ایران نمیپیوندند.»
گفتنی است دومینیک راب، وزیر خارجه انگلیس نیز دیروز در صفحه توئیتر خود نوشت: بسیار مهم است که ایران هیچگاه به سلاح هستهای دست نیابد. امروز انگلیس، فرانسه و آلمان مکانیسم حل اختلاف[مکانیسم ماشه] را در پاسخ به تخطی ایران از تعهداتش در توافق هستهای فعال کردند. ما میخواهیم ایران را به پایبندی کامل آن به توافق هستهای بازگردانیم و توافق را حفظ کنیم.
وی در ادامه بیانیههای تهدیدآمیز لندن علیه ایران گفت: در صورتی که ایران پایبندی به توافق هستهای را از سر نگیرد با «انزوای فزاینده» روبهرو میشود.
ناگفته نماند که روسیه اصلا از این رویکرد اروپا خوشش نیامده است.نماینده این کشور در سازمان ملل در واکنش به بیانیه دیروز گفت:بیایید امیدوار باشیم که این گام اروپا موجب پیچیدهتر شدن شرایط نشود.
ستونهای متزلزل برجام
اروپاییها گفتهاند که به کارزار فشار حداکثری به ایران نمیپیوندند اما نادیده گرفتن این احتمال خاصه در شرایط فعلی که سیاستهای منطقهای ایران در راستای کوتاه کردن دست آمریکا از عراق و سوریه از یک سو به مذاق آمریکا و اسراییل خوش نمیآید و آنان را به اجماعسازی علیه ایران ترغیب میکند و از سوی دیگر اروپاییها را نگران توان نظامی روزبهروز در حال افزایش ایران میکند، خیلی سادهانگارانه است. از همین رو است که بسیاری از تحلیلگران داخلی نیز شکلگیری اجماع جهانی علیه ایران را بسیار نزدیک میدانند. یوسف مولایی، تحلیلگر مسائل بینالملل یکی از همین افراد است. او در گفتوگو با «جهانصنعت» ضمن تاکید بر اینکه « هر لحظه امکان خاتمه عمر برجام وجود دارد» گفت: «ستونهایی که باید برجام را حفظ کند، با خروج آمریکا از برجام و بعد هم گامهایی که ایران برداشت، متزلزل شده است. اروپا نیز به شدت از این مساله نگران است زیرا آنها بیش از همه علاقهمند بودند تا برای حفظ امنیت خود، برجام را پایدار نگه دارند و فعالیتهای هستهای ایران در مسیر همپوش با امنیت جهانی مدیریت شود.»
وی در تشریح الزامات حفظ برجام گفت: «میطلبید که ایران به انتظارات خود در چارچوب برجام دست پیدا کند اما وقتی آمریکا به صورت یکطرفه و بیدلیل از برجام خارج شد، ایران به انتظارات خود نرسید. این مثل وقتی است که شما ملکی را میفروشید انتظار دارید که مبلغی به دست آورید. الان شرایط به نحوی است که گویی ایران معامله انجام داده اما به ازای آن تعلیق تحریمها را به دست نیاورده است. روشن است که وقتی توازن قراردادی به هم خورده باشد، طرف متضرر انگیزهای برای ادامه ندارد.»
این کارشناس مسائل بینالملل ادامه داد: « نکته اینجاست که دنیا، مخصوصا اروپاییها مساله را در چارچوب منافع ما بررسی نمیکنند و از منظر امنیت کلان دنیا و صلح به موضوع مینگرند، به همین دلیل است که انتظار و اصرار دارند که ایران با وجود نرسیدن به خواستههای خود باز هم به برجام وفادار بماند.»
بازگشت تحریمها
این نکته مورد اشاره مولایی به وضوح در بیانیه اخیر اتحادیه اروپا مشاهده میشود. در این بیانیه آمده است: «با توجه به اقدامات ایران ما هیچ انتخاب دیگری نداشتیم جز اینکه امروز نگرانیهای خود را در رابطه با اینکه ایران دیگر به تعهدات خود در برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) عمل نمیکند، نشان دهیم و طبق مکانیسم حل اختلاف، مطابق با بند ۳۶ در برجام این مساله را به کمیسیون مشترک ارجاع دهیم.»
نگرانیهای طرف اروپایی بابت رویکرد ایران در برجام و به طور کلی امنیت جهانی در حالی مطرح میشود که خود ایران نیز تحت تاثیر این مسائل قرار خواهد گرفت. از همین رو است که مولایی گفت: «من شخصا بارها در مصاحبهها تاکید کردهام که تداوم حضور ایران در برجام باید به عنوان یک سیاست راهبردی تلقی شود. درست است که ما به مطالبات خود نرسیدهایم اما خروج ما نهتنها باعث رسیدن به آن مطالبات نمیشود، بلکه ضررهای بیشتری را متوجه ما میکند.»
وی در تشریح عواقب خروج از برجام گفت: «اولا اینکه زمینه شکلگیری اجماع علیه ایران فراهم میشود. دوما ما به شرایط قبل از برجام برمیگردیم و تمان آن قطعنامههای ششگانه علیه ما فعال میشود و ما علاوه بر تحریمهای یکجانبه آمریکا تحت فشار تحریمهای بیشتر شورای امنیت نیز قرار میگیرم. قطعا این امر بار سنگینی را بر دوش سیستم گذاشت به خصوص در این شرایط که اقتصاد ما بسیار آسیبپذیر است و توان فشار بیشتر را نداریم. سوم اینکه آمریکا فرصت آن را پیدا میکند تا به لحاظ سیاسی ما را دوباره به عنوان تهدیدکننده صلح و امنیت بینالمللی معرفی کند. هر چند که اگر قطعنامه ۲۲۳۱ غیرفعال شود و ما به شرایط قبل از برجام برگردیم ذیل قطعنامهها فصل هفت منشور ملل متحد به نوعی تهدیدکننده صلح به حساب آمده و به جامعه جهانی معرفی میشویم اما دست آمریکا هم برای تبلیغات بیشتر علیه ما بازتر خواهد شد.
این کارشناس حقوق بینالملل در پاسخ به اینکه سیاستهای منطقهای ایران در نگران کردن اروپاییها و شکلگیری اجماع جهانی علیه ایران چه تاثیری دارد؟ گفت: «به نظر من شکلگیری اجماع جهانی علیه ایران بسیار نزدیک است. همین الان هم این اروپاییها هستند که با وجود گامهای پنجگانه ایران، مقاومت کردهاند تا برجام حفظ شود. درست است که کمکی به اجرایی شدن اینستکس- مکانیسم مبادلات تجاری- نکردند اما باید توجه داشت که آنها بیشتر نگران مسائل امنیتی هستند و نمیخواهند با آمریکا همراه شوند. آنها مقاومت میکنند اما اگر دستشان خالی باشد، در طولانیمدت قادر به این کار نیستند. یعنی اگر ایران از برجام خارج شود یا به فعالیتهای خود به شیوه منطبق بر شرایط قبل از برجام ادامه دهد، اروپاییها نیز قادر به دفاع از ایران و حیات برجام نخواهند بود. ضمن اینکه چینیها و روسها هم ما را به حفظ برجام ترغیب میکنند.»
وی تاکید کرد: «به نظر ما با شکلگیری اجماع جهانی علیه ایران فاصله چندانی نداریم و ممکن است خیلی سریع شکل بگیرد. به خصوص اینکه اکنون به نوعی از سوی اروپاییها تهدید شدیم که مکانیسم ماشه را در پیش خواهند گرفت. این نشان میدهد که اروپاییها هم به این فکر میکنند که احتمالا برجام به زودی از اعتبار کامل میافتد بنابراین میخواهند با استفاده از مکانیسم ماشه شرایط را به گذشته برگردانند.»
نتیجه فشار بیش از حد به اروپا
با توجه به شرایط کنونی و رویکرد اخیر اروپاییها سوال مهم آن است که ایران چطور میتواند نگرانیهایی اروپا را رفع کرده و آنان را در جبهه خود نگه دارد. مولایی در این خصوص معتقد است: « نباید اجازه دهیم که اروپاییها به آمریکا در ایجاد اجماع علیه ما کمک کنند. باید تا جایی که میتوانیم آنان را متقاعد کنیم که در کنار ما بایستند. اگر نظرات کارشناسان داخلی را دنبال کنید، خواهید دید که ما از اول گفتیم باید در حد توانایی اروپا از آنان انتظار داشت و به آنان فشار آورد. ایران انتظار داشت که اروپاییها در دور زدن تحریمها خارج از محدوده توان خود عمل کرده و شرکتهای خود را حتما به معامله با ایران راغب یا آن سیستم مالی اینستکس را فعال کنند. همچنین انتظار داشت در حد یک میلیون بشکه نفت از ایران بخرند و پول آن را واریز کنند و… . هیچیک از این انتظارات با واقعیتهای موجود اتحادیه اروپا سازگار نبود.»
وی افزود: «به نظر من همین که ما راستاییآزمایی کردیم و دیدیم اتحادیه اروپا اراده سیاسی کمک ایران و ماندن در برجام را دارد باید به این اراده بها میدادیم. باید میدانستیم که فشار به اروپاییها آمریکا را وادار به عقبنشینی یا متقاعد نمیکند. برعکس، فشار بیشتر بالاخره یک جایی اروپاییها را هم فرسوده و از دور خارج میکند. به نظر من در این زمینه به نظرات کارشناسی توجه نکردیم و بر اساس احساسات تصمیم گرفتیم.»
مولایی همچنین در واکنش به بیانیه اخیر اروپاییها گفت: «مکانیسم ماشه در واقع ماده ۳۶ و ۳۷ سند برجام است. یعنی به شورای امنیت اطلاع دهند که ایران تعهدات بنیادین خود در برجام را زیر پا گذاشته است. شورای امنیت هم اگر نتواند ظرف یک ماه درباره ادامه تعلیق تحریمها رایگیری کرده یا به نفع ما رای بگیرد، خودبهخود به تحریمهای شورای امنیت و شرایط قبل برجام برمیگردیم.»
این کارشناس مسائل بینالمللی قرار گرفتن در آستانه بازگشت به تحریمهای شورای امنیت را نتیجه گامهای ایران برای کاهش تعهدات برجامی دانست و گفت: «ایران در محاسبات خود اشتباه کرد و فکر کرد که تحت فشار قرار دادن اروپاییها نتیجه میدهد. در حالی که این اعمال فشار باید واقعبینانه لحاظ میشد. باید تواناییها و امکانات اروپا در نظر گرفته میشد. به هر حال اقتصاد اروپا بیشتر مبتنی بر بخش خصوصی است و بخش خصوصی نیز به این راحتی به توصیههای سیاسی دولت گوش نمیدهد. به اضافه اینکه مکانیسم اینستکس برای نخستین بار میخواست فعال شود و کار فنی بسیاری داشت. ایران هم برای تسریع روند به برداشتن گامهای بیشتر تهدید کرد. اروپا هم که در حد توان خود ظاهر شده بود.»
وی همچنین درباره نقش سیاستهای ایران در منطقه بر افزایش نگرانی اروپاییها و ترغیب آنان به استفاده از مکانیسم ماشه گفت: «تنشهای منطقه قطعا اروپاییها را به این سمت سوق میدهد که گامهای تندتری را علیه ایران و برجام بردارند.»
مولایی همچنین در پاسخ اینکه ایران با چه گامهای عملی میتواند مانع از اتخاذ این رویکرد از سوی اروپاییها شود؟ گفت: «نگرانی اروپا و رویکردی که در پیش میگیرند به کل سیاستهای ما مربوط است. ما باید دیپلماسی عمومی را بسیار تقویت و ثابت میکردیم که عامل بیثباتی یا تهدیدی برای صلح نیستیم. اینها نیازمند گامهای عملی است و صرفا با بیانیه و اعلامیه محقق نمیشود. ما باید بدانیم که دنیا چه انتظاراتی از ما دارد و در چه شرایطی میتواند متقاعد شود که ما عامل بیثباتکننده نیستیم. همانطور که در برجام برای اعتمادسازی گامهای عملی برداشتیم و فعالیتهای خود را محدود کردیم. این گامهای عملی است که اعتمادسازی میکند.»
وی تاکید کرد: «درست است که ما بر اساس نظام ارزشی خود برای خودمان حق و حقوقی قائل هستیم اما دنیا این طور داوری نمیکند و بر اساس دریافتهای ما از مفهوم حق تصمیم نمیگیرد. دنیا در راستای یکسری استانداردها که اتفاقا براساس موازنه قدرت شکل گرفته، عمل میکند. دستگاه دیپلماسی ما نیز با این امور کاملا آشناست و میداند که دنیا چه انتظاراتی از ما دارد. باید دست این دستگاه دیپلماسی را باز گذاشت و فرصت داد که حرکت کند.»
به سوی نابودی برجام
تاکید این کارشناس مسائل بینالمللی بر نقش وزارت امورخارجه و ضرورت باز گذاشتن دست آن در حالی است که هیچ نشانهای از تلاش برای متقاعد کردن اروپا در مواضع اخیر محمد جواد ظریف و معاونانش مشاهده نمیرود. وزیر امور خارجه کشورمان پیشتر درباره تهدید اروپاییها به فعال کردن مکانیسم ماشه گفته بود: «مکانیسم ماشه در برجام برای مواقعی است که خطای اولیه رخ بدهد. ایران خطای اولیه را انجام نداده است. اقداماتی که ایران انجام داده، اول از همه در پاسخ به تخطی آمریکا از برجام و عدم توان اروپاییها برای پاسخ دادن بوده و اینها همه راهکار محسوب میشوند. هیچکسی نمیتواند از یک راهکار در پاسخ به راهکاری دیگر استفاده کند.»
سیدعباس عراقچی، معاون ظریف نیز در مورد چنین تهدیدی از سوی اروپاییها گفته بود: «طبیعی است که این موضوعات شرایطی را ایجاد میکند که ما به پایان برجام سریعتر نزدیک شویم.»
علیاکبر صالحی، رییس سازمان انرژی اتمی نیز در در حاشیه مراسم راهاندازی بخش ثانویه راکتور اراک گفته بود: «اگر اروپاییها به سمت مکانیسم ماشه بروند عملا به سمت نابودی برجام رفتهاند.
لطفاً براي ارسال دیدگاه، ابتدا وارد حساب كاربري خود بشويد