14 - 03 - 2021
لزوم مسیریابی صادراتی
گروه انرژی- تجارت نفت و گاز همواره با مسائل سیاسی- امنیتی کشورها در حوزه بینالمللی گره خورده است. در این میان، تجارت گاز به دلایلی چون، ماهیت منطقهای بازار گاز برخلاف بازار جهانی نفت، بلندمدت بودن قراردادهای تجارت گاز و رشد قابل توجه مصرف گاز جهان در سالهای آینده، اثرات ژئوپلیتیکی به مراتب بیشتری بر کشورهای طرف معامله، در مقایسه با تجارت نفت، داشته است به گونهای که عموما تجارت گاز طبیعی بین دو کشور، پیوند راهبردی بلندمدتی میان آنها ایجاد میکند.
در این میان اما ایران با دارا بودن ۳۴ هزار میلیارد مترمکعب ذخایر گازی و در حالی که رتبه دوم را در بین کشورهای جهان در میزان ذخایر گازی به خود اختصاص داده، در تجارت جهانی گاز سهمی کمتر از دو درصد دارد.
از طرفی کارشناسان چشمانداز اکثر مسیرهای صادراتی این کشور را ضعیف میدانند که نشاندهنده هزینه سرمایه بالا و تقاضای ناکافی در بازارهای نهایی است. آنها معتقدند ایران باید برای به حداکثر رساندن میزان بهرهوری ظرفیتهای جدید تولید خود، بازارهای صادراتی تازهای برای گاز خود در کشورهای همسایه بیابد.
در حال حاضر اگرچه ایران صادرکننده گاز طبیعی به شمار میرود اما مقادیر اندکی گاز طبیعی را در سطح منطقه از طریق خطوط لوله مبادله میکند.
با آغاز به کار فازهای جدید میدان گازی پارسجنوبی در بازه زمانی ۲۰۲۰-۲۰۱۸، ظرفیت صادرات ایران افزایش یافته است. عراق و ترکیه و به ویژه عراق مهمترین طرفهای ذینفع در این مساله هستند. افغانستان نیز برای تامین انرژی خود به شدت به ایران وابسته است و میزان واردات گاز این کشور از ایران نیز هرچند در مقادیر بسیار پایین، اما به سرعت در حال افزایش است. بنا بر گزارشها، حجم صادرات گاز ایران در سال ۲۰۱۹ به ۳۶ میلیارد مترمکعب رسید که بخش عمدهای از این میزان (۲۵ میلیارد مترمکعب) به عراق صادر شده است.
ایران افزایش قابل توجه حجم صادرات خود به عراق و رساندن آن به ۴۰ میلیارد مترمکعب در سال را هدفگذاری کرده است. اما تحقق این هدف بلندپروازانه در این بازه زمانی از جمله به واسطه تحریمهای جاری آمریکا محال است. ایالات متحده آمریکا معافیتهایی را برای ادامه واردات گاز از ایران برای عراق در نظر گرفته و به دلیل وابستگی بسیار شدید عراق به این گاز وارداتی در تولید انرژی، انتظار میرود این معافیتها تمدید شوند. اما بعید است به عراق اجازه داده شود حجم مبادلات تجاری خود با تهران را به میزان قابل توجهی افزایش دهد.
ریسک صعودی درازمدت برای صادرات
در این میان موسسه فیچ سلوشنز در گزارشی وجود ریسک صعودی قوی برای صادرات گاز را از سال ۲۰۲۲ به قید تحقق دو شرط پیشبینی کرده است:
افزایش قابل توجه تولید در دهه ۲۰۲۰: این موسسه در پیشبینیهای مربوط به حجم تولید گاز، فرض را بر تکمیل تمامی فازهای میدان گازی پارسجنوبی و سایر میادین کشفشدهای قرار داده که به دلیل دورنمای تیره توسعه در محاسبات لحاظ نشدهاند. با توجه به منابعی که هنوز توسعه نیافتهاند، افزایش حجم تولید به طول مدت اعمال تحریمها و سرعت و مقیاس بازگشت شرکتهای بینالمللی نفتی به این کشور پس از لغو این تحریمها بستگی خواهد داشت.
وضعیت زیرساختی به لحاظ احداث خطوط لوله: علاوه بر افزایش حجم تولید گاز، توسعه زیرساختهای لازم برای صادرات گاز به کشورهای همسایه نیز لازمه افزایش قابل توجه صادرات گاز ایران است. ایران از ظرفیت قابل توجهی برای صدور گاز از طریق خط لوله به ترکیه و عراق برخوردار است. این کشور همچنین از ظرفیت کمتری برای صادرات گاز به دو کشور آذربایجان و ارمنستان برخوردار است. احداث یک خط لوله به عمان به منظور استفاده از ظرفیت این کشور در زمینه صادرات گاز مایع و نیز تکمیل خط لوله انتقال گاز به پاکستان به میزان قابل توجهی به ظرفیت بالقوه ایران برای افزایش صادرات گاز خواهد افزود.
چشمانداز صادرات گاز به کشورهای منطقه از طریق خط لوله
بر اساس این گزارش سه پروژه احداث خط لوله نیز وجود دارند که ممکن است در بازه زمانی ۲۰۲۱ تا ۲۰۲۹ تکمیل شوند و این پیشبینی را که بخش عمده صادرات گاز ایران در این بازه زمانی به بازیگران منطقهای خواهد بود، تقویت کنند.
عراق
صادرات گاز به این کشور از طریق نخستین خط لوله در سال ۲۰۱۷ و پس از یک تاخیر چهارساله جهت گازرسانی به بغداد آغاز شد. عملیات لولهگذاری دیگری به مقصد منطقه بصره نیز انجام شده و این خط لوله در سال ۲۰۱۸ به بهرهبرداری رسیده است. عدم وجود منابع داخلی تامین گاز در عراق و نیز محدود بودن گزینههای جایگزین برای واردات گاز، مجال افزایش میزان صادرات گاز به این کشور را بیش از پیش فراهم میکند.
عمان
یک خط لوله زیردریایی میان ایران و عمان به منظور انتقال گاز به پایانه صادراتی گاز مایع عمان جهت مایعسازی و عرضه احداث شده است. دولت عمان از قصد خود برای تداوم اجرای این پروژه با وجود تصمیم آمریکا به وضع مجدد تحریمهای هستهای علیه ایران خبر داده است. اما اجرای این پروژه احتمالا با موانعی مواجه خواهد بود و بعید است شرکتهایی که ارتباطات قابل توجهی با آمریکا دارند در اجرای آن مشارکت کنند.
پاکستان
پاکستان با کمبود مزمن انرژی روبهرو است که ضمن ایجاد اخلال در تولید در بخش صنعت، نارضایتی عمومی را سبب شده است. با این حال، کار احداث خط لوله انتقال گاز ایران به پاکستان تا به امروز پیشرفت اندکی داشته و احتمالا در آینده نیز با مسائل و مشکلاتی در زمینه تامین منابع مالی کافی مواجه خواهد بود.
فیچ معتقد است هرچند انتظار میرود که ایران بتواند در نیمه دوم بازه ۱۰ساله ۲۰۲۱ تا ۲۰۲۹ به یک صادرکننده مهم گاز مایع در منطقه تبدیل شود، اما لازمه تحقق این هدف ورود به بازارهای عمده مصرف گاز است.
دورنمای گاز طبیعی مایع
از دیدگاه تحلیلگران این موسسه، گاز مایع در تحقق این هدف و رساندن گاز ایران به اروپا و آسیا نقشی محوری خواهد داشت. از این رو به نظر میرسد گزینه احداث خط لوله انتقال گاز از ایران به اروپا گزینه معقولی نیست. ایران برای صدور گاز خود به اروپا باید نسبت به تجهیز و نوسازی خطوط لوله کنونی و نیز احداث خطوط لوله جدید اقدام کند. همچنین این کشور برای اجرای مقرون به صرفه چنین طرحی احتمالا به تمامی ظرفیت حاصل از توسعه خط لوله ترانس- آناتولی نیاز دارد که طرح توسعه حجم گاز انتقالی از مسیر آن از ۱۶ به ۳۱ میلیارد مترمکعب تا سال ۲۰۲۶ نیز ارائه شده. خط لوله ترانس آدریاتیک که به اروپا وارد میشود، امکان افزایش ظرفیت به میزان ۱۰ میلیارد مترمکعب را دارد، اما استفاده از این گزینه مشروط به رعایت بسته سوم مقررات اتحادیه اروپا در حوزه انرژی است که طبق آن، تنها ۵۰ درصد از ظرفیت یک خط لوله در اختیار یک شرکت قرار میگیرد.
از سویی برآورد میشود میزان تقاضا برای گاز در اروپا برای پشتیبانی از طرحی که حجم آن برای حمایت از صادرات مناسب باشد، کافی نیست و اروپا از ظرفیت لازم برای پذیرش حجم بالای گاز برخوردار نیست.
صادرات گاز مایع همچنان گزینهای مقرون به صرفهتر و انعطافپذیرتر برای افزایش قابل توجه حجم صادرات گاز ایران است. طبق اعلام شرکت ملی صادرات گاز ایران، ۵۰ درصد از عملیات مربوط به اجرای دو پروژه تولید گاز مایع یعنی پارس و پرشین که پیش از اعمال تحریمهای آمریکا اجرای آنها آغاز شده به اتمام رسیده است. تحلیلگران موسسه فیچ معتقدند پس از لغو مجدد تحریمها، شرکتهای بینالمللی علاقه قابل توجهی به مشارکت در این پروژهها از خود نشان خواهند داد. با این حال ثابت شد که با وجود کاهش تحریمها در دولت باراک اوباما، اکثر آنها برای ورود به این بازار دارای نگرانی هستند و با توجه به وضعیت خطرناک بخش گاز طبیعی مایع جهانی و محدودیتهای شدید در مورد مخارج سرمایهای، چشماندازهای توسعه در کوتاهمدت تا میانمدت کماکان ضعیف است.
لطفاً براي ارسال دیدگاه، ابتدا وارد حساب كاربري خود بشويد