لزوم به‌کارگیری الگوی ترکیبی

گروه مسکن- بحث بر سر الگوی مناسب توسعه شهری در ایران همچنان میان کارشناسان و متخصصان ادامه دارد. این بحث‌ها عمدتا حول دو مدل اصلی توسعه شهری، یعنی توسعه افقی و توسعه عمودی می‌چرخند. هر یک از این الگوها دارای مزایا و معایبی هستند که آنها را به گزینه‌های مختلف برای شرایط و نیازهای متفاوت شهری تبدیل می‌کند.
توسعه افقی به معنای گسترش شهر به صورت پراکنده و ساخت واحدهای مسکونی یک یا دو طبقه در حومه شهرها و مناطق کمتر توسعه‌یافته است. این الگو، در بسیاری از نقاط جهان و از جمله ایران، به دلیل سازگاری بیشتر با فرهنگ سنتی و فضای زیست‌محیطی مناسب مورد توجه قرار گرفته است. برخی کارشناسان معتقدند خانه‌های یک یا دو طبقه با حیاط، با سبک زندگی سنتی ایرانیان که به حیاط و فضای باز علاقه‌مند هستند، سازگاری بیشتری دارند. همچنین هزینه‌های ساخت‌و‌ساز در این الگو به دلیل نیاز کمتر به تکنولوژی‌های پیشرفته و سازه‌های پیچیده، پایین‌تر است. از سویی با پراکنده شدن جمعیت در مناطق وسیع‌تر، تراکم ترافیکی در مرکز شهرها کاهش می‌یابد و توزیع متوازن‌تری از جمعیت در مناطق مختلف شهر ایجاد می‌شود.
البته باید توجه داشت که این الگو معایبی نیز دارد. این الگو به گسترش بی‌رویه شهرها منجر می‌شود که می‌تواند به از دست رفتن زمین‌های زراعی و محیط‌های طبیعی منجر شود. گسترش شهر به صورت افقی نیازمند توسعه زیرساخت‌های گسترده‌تری مانند جاده‌ها، سیستم‌های آب و فاضلاب و برق است که هزینه‌های شهری را افزایش می‌دهد. همچنین پراکندگی بیشتر ساختمان‌ها منجر به افزایش مصرف سوخت‌های فسیلی برای حمل‌و‌نقل و سایر خدمات می‌شود.
توسعه عمودی به عنوان الگویی دیگر برای توسعه شهری مطرح است. توسعه عمودی یا بلندمرتبه‌سازی به معنای ساخت ساختمان‌های بلند و متراکم در مناطق مرکزی شهر است. این الگو بیشتر در شهرهای بزرگ و پرتراکم مانند تهران، به دلیل کمبود زمین و نیاز به افزایش ظرفیت مسکونی رایج است. در مناطقی که با کمبود زمین مواجه هستیم، این الگو می‌تواند به استفاده بهینه از زمین‌های محدود کمک کند. با تجمع جمعیت در یک منطقه محدود، دسترسی به خدمات شهری مانند حمل‌و‌نقل عمومی، فروشگاه‌ها و بیمارستان‌ها آسان‌تر می‌شود. بلندمرتبه‌سازی نیاز به زیرساخت‌های گسترده را کاهش می‌دهد و تمرکز خدمات در یک منطقه را امکان‌پذیر می‌کند.
از سویی تراکم زیاد جمعیت در یک منطقه محدود می‌تواند مشکلات اجتماعی و بهداشتی مانند آلودگی صوتی، تراکم ترافیکی و مشکلات روانی را افزایش دهد. زندگی در آپارتمان‌های بلند و فشرده ممکن است با سبک زندگی سنتی ایرانیان که به فضای باز و حیاط علاقه‌مند هستند، همخوانی نداشته باشد. همچنین ساخت ساختمان‌های بلند به تکنولوژی و سرمایه‌گذاری بالاتری نیاز دارد و نگهداری این ساختمان‌ها نیز هزینه‌های زیادی به همراه دارد.
در همین راستا یک کارشناس مسکن با اشاره به اینکه دولت چهاردهم باید نسبت به شناسایی واحدهای خالی جدیت داشته باشد، گفت: ساخت مسکن‌های ویلایی با سلایق و فرهنگ ایرانی‌ها تطابق دارد.
فرهاد بیضایی کارشناس مسکن با بیان اینکه بلندمرتبه‌سازی و تراکم بالا یکی از سرنخ‌های مهم مشکلات کلانشهرهای کشور است، گفت: بسیاری از کارشناسان معتقد هستند که دلیل رواج بلندمرتبه‌سازی‌‌ها می‌تواند کسب سود باشد اما یکی از دلایل مهم این امر، افزایش جمعیت و کمبود زمین در کلانشهرها است. او تاکید کرد یکی از اساسی‌ترین ایرادات بلندمرتبه‌سازی در کلانشهرها، تخریب محیط‌زیست است چرا که در راستای بلندمرتبه‌سازی شاهد از بین رفتن باغات و فضاهای سبز موجود هستیم که این فرآیند می‌تواند تبعات منفی جبران ناپذیری را رقم بزند؛ به‌گونه‌ای که رشد بلندمرتبه‌سازی در کلانشهرها یک تهدیدی جدی برای انسان و محیط‌زیست خواهد بود و طی گذر زمان ثابت شد که انسان توان مقابله با طبیعت را ندارد.
این کارشناس مسکن ادامه داد: از سوی دیگر باید به این نکته توجه داشت که ایران یکی از کشورهای زلزله‌خیز است و بلندمرتبه‌سازی با توجه به شرایط موجود تبعات منفی را در پی خواهد داشت زیرا ساخت‌و‌ساز ساختمان‌های بلند در کوچه‌هایی با عرض کم و همچنین عدم وجود محاسبات دقیق در ساخت این برج‌ها می‌تواند به هنگام زلزله تهدید جدی برای افراد باشد و از سویی دیگر نیز حمایت از ساخت مسکن تدریجی و خانه‌های ویلایی یک‌طبقه در شهرهایی که امکان تامین زمین در آنها میسر است به دلیل افزایش سرعت بهره‌برداری از این واحدهای مسکونی، کارساز و پیش‌برنده است زیرا به اعتقاد کارشناسان سرعت ساخت واحدهای مسکونی ویلایی یک‌طبقه، خصوصا با استفاده از تکنولوژی‌های ساخت‌وساز، از مهم‌ترین فواید این طرح در قالب نهضت ملی مسکن است.
بیضایی تصریح کرد: وزیر راه‌و‌شهرسازی دولت چهاردهم باید ادامه روند ساخت مسکن را به صورت تک واحدی ادامه دهد تا در سال‌های آینده از تبعات بلندمرتبه‌سازی جلوگیری کند؛ البته ساخت مسکن‌های ویلایی که به الگوی ایرانی- اسلامی نزدیک‌تر است و بیشتر با سلایق و فرهنگ ایرانی‌ها تطابق دارد.
این کارشناس مسکن به مهر گفت: در راستای ساخت مسکن، دولت چهاردهم باید نسبت به شناسایی واحدهای خالی جدیت داشته باشد زیرا با شناسایی و عرضه واحدهای خالی و واحدهای نهضت ملی مسکن تا حد زیادی بازار مسکن به تعادل خواهد رسید.
به طور کلی باید توجه داشت که انتخاب بین توسعه افقی و توسعه عمودی با در نظر گرفتن شرایط خاص هر شهر و نیازهای آن انجام شود. در شهرهای کوچک و متوسط که زمین کافی برای گسترش افقی وجود دارد و همچنین مردم به سبک زندگی سنتی علاقه‌مند هستند، توسعه افقی می‌تواند گزینه مناسب‌تری باشد اما در شهرهای بزرگ و پرتراکم که با کمبود زمین مواجه هستند، توسعه عمودی و بلندمرتبه‌سازی می‌تواند به عنوان راه‌حلی برای مدیریت بهینه منابع و ارائه خدمات بهتر به شهروندان مورد توجه قرار گیرد. راهکار بهینه ممکن است ترکیبی از این دو الگو باشد که بتواند هم از فضای موجود به طور بهینه استفاده کند و هم نیازهای فرهنگی و اجتماعی مردم را در نظر بگیرد.