13 - 10 - 2021
قفقاز جنوبی ؛ رقابت یا همکاری مشترک
افشار سلیمانی*- همواره کشورهای همسایه قفقاز جنوبی با یکدیگر توامان رقابت و همکاری داشتهاند. بیش از دو کشور ایران و ترکیه، روسیه با بازیهای سلبی خود یک عنصر تنشزا در این منطقه و کشورهای مشترکالمنافع بوده است، اما از شهریور سال ۱۳۹۹ با چراغ سبز نشان دادن به آذربایجان و ترکیه و کاهش حمایتهای خود از ارمنستان سبب شد تا آذربایجان بخشهای زیادی از اراضی اشغالشدهاش را آزاد کند، اما با استقرار نیروهای به اصطلاح حافظ صلح خود در منطقه حائلی که خود در لاچین در نظر گرفته بود چند شهر اشغالی آذربایجان را (خانکندی، خوجاوند، خوجالی و آغدره) که حدود ۳۰ هزار نفر ارمنی در آنجا ساکن هستند به استناد توافقنامه آتشبس ۹ نوامبر ۲۰۲۰ که از سوی پوتین، الهام علیف و نیکولپاشینیان به امضاء رسید، تحت نظارت و کنترل خود گرفت و رویکرد تلفیقی ایجابی- سلبی را به نمایش گذاشت و به این ترتیب حضور نظامیاش در ارمنستان و آذربایجان را تقویت کرد. البته از بدو استقلال ارمنستان روسیه پایگاه نظامی در گیومری این کشور مستقر کرده و مرزهای ارمنستان با همسایگانش توسط نیروهای روسی کنترل میشود.
مسکو به دلیل تنش ایران با آمریکا و غرب و رویکرد ایران به اسراییل همواره از وجود عدم توازن در سیاست خارجی ایران و عدم عضویت ایران در پیمانهای اتحاد در عرصه منطقهای و بینالمللی از ایران به عنوان کارت بازی بهرهبرداری کرده است و در طول ۳۰ سال گذشته به شیوههای غیرمستقیم مانع از ایفای نقش ایران در قفقاز شده است. همه عوامل فوق سبب شده تا ایران از پروژههای صدور ترانزیت انرژی دور بماند و فرصتهای زیادی را از دست بدهد. به عبارتی دیگر روسیه با آمریکا برای دورکردن ایران به نوعی همدستی نموده و منافع خود را تامین کرده است.
روسیه در رابطه با اینکه خط لوله داخلی گاز ارمنستان قابلیت ترانزیت گاز ایران به سایر مقاصد را داشته باشد ممانعت به عمل آورد! (خط لوله گاز ایران به منظور صدور گاز ایران به خط لوله داخلی گاز ارمنستان متصل است)
روسها همچنین مانع مشارکت ایران در روند تحولات قفقاز جنوبی شدند و با دور زدن ایران و گرفتن سهم از اولین کنسرسیوم نفتی آذربایجان (۱۰درصد برای شرکت لوک اویل) ایران را از همراهی در روند مذاکرات مربوط رژیم حقوقی دریای خزر رها کرد و با همراهی سه کشور دیگر خزری، رژیم حقوقی این دریا را به نفع خود و آنها به پایان رساند و اینک از موضوع تصویب کنوانسیون خزر که باید در مجلس ایران صورت پذیرد به عنوان ابزار فشار استفاده میکند و صریحا در دیدار اخیر امیرعبداللهیان، لاوروف اعلام کرده اگر کنوانسیون در مجلس ایران تصویب نشود، ایران نمیتواند با استناد به آن در رابطه با مانور مشترک نظامی یک کشور خزری با کشور غیرخزری موضع مخالف اتخاذ کند. (مانور اخیر مشترک آذربایجان و ترکیه)
در جریان این سفر طرف روس از هیچیک از درخواستها و مواضع ایران در رابطه آذربایجان و کریدور زنگزور حمایت نکرد و دستکم نظرات نگارنده در خصوص اینکه روسیه در پشتصحنه تحولات اخیر در نزدیکی مرزهای ایران قراردارد و با ترکیه و سه کشور قفقاز بدون اطلاع ایران به توافقاتی رسیده و در راستای تحقق آن در تلاش است. در رابطه با موضوع خطوط مواصلاتی هم اگر دقت کنیم متوجه خواهیم شد که ارمنستان در مسیر فرعی کریدور شمال جنوب قراردارد، مسیر اصلی این کریدور در داخل ایران بندرعباس- دریای خزر و آذربایجان است. ایران باید بر احیای خط آهن شوروی سابق-آذربایجان- ارمنستان- نخجوان- ایران (جلفا) مصر باشد که پس از شروع مناقشه قرهباغ مسدود شده است.
احداث و نوسازی جاده ارمنستان به گرجستان از دو تا چهار میلیارد دلار هزینه لازم دارد. البته مسیر ارمنستان- گرجستان-دریای سیاه- اروپا به عنوان آلترناتیو حتما باید مورد توجه باشد، اما نسبت به مسیر آذربایجان- گرجستان و ترکیه از اهمیت کمتری برخوردار است. کریدور خلیجفارس به دریای سیاه از طریق آذربایجان و ارمنستان به گرجستان قابل تحقق است. ایران باید از طریق دیپلماسی فعال و تنشزدایی و ایجاد مزیتهای ترانزیتی در داخل در جهت احداث جاده در زنگزور که امکان بهرهبرداری از مرز با ارمنستان که تحت نظارت ارمنستان است را نیز به قوت خود حفظ میکند، تلاش کند، کریدور زنگزور تحت نظارت بینالمللی که عملا در کنترل روسیه خواهد بود به دلیل پهنای باند میتواند موجب انسداد مرز ایران و ارمنستان شود، البته دولت ارمتستان در این رابطه موضعگیری کرده و با کریدور بینالمللی زنگرور مخالفت کرده است. در شرایط کنونی اگر ایران بتواند اولین نشست کشورهای ۳+۳ (قفقاز جنوبی+کشورهای همسایه این کشورها) را در سطح وزرای خارجه یا وزرای راه و ترابری با معاونان این وزراتخانهها در ایران برگزار کند، گام مهمی در راستای تنشزدایی و همکاریهای منطقهای خواهد بود.
* سفیر پیشین ایران در آذربایجان
لطفاً براي ارسال دیدگاه، ابتدا وارد حساب كاربري خود بشويد