قطعی هدفمند اینترنت

«جهان‌صنعت»- خبرها حاکی از آن است که دولت در حال ایجاد لیست سفید فیلترینگ است. به این معنا که فهرست از سایت‌ها، ایمیل‌ها، سامانه‌های عملیاتی و نرم‌افزارهای مورد نیاز نهادها و دانشگاه‌ها ایجاد شده‌اند که در زمان قطعی اینترنت بین‌الملل از آن لیست استفاده شود. در آبان‌ماه سال جاری به دلیل اعتراضات مردمی اینترنت به مدت ۱۰ روز قطع شد، این در حالی است که لبنان روزهای متمادی شاهد اعتراضات مردمی بود بدون اینکه اینترنت قطع شود. در شیلی نیز در پی اعتراضات مردمی اینترنت قطع نشد. دو سال قبل در اسپانیا در شهر باس اعتراضات شدیدی از سوی مردم صورت گرفت اما اینترنت قطع نشد، فرانسه نیز پس از درگیری‌ها اینترنت را قطع نکرد.
اینترنت ایران از روز ۲۶ آبان‌ماه به مدت ۱۰ روز قطع شد. در این میان روز چهارشنبه ۲۹ آبان‌ماه نامه‌ای منتشر شد که در آن سازمان فناوری اطلاعات از نهادهای دولتی درخواست کرده بود نماینده‌های فنی نهادها معرفی شده و اطلاعات سامانه‌ها مانند وب‌سایت‌ها، ایمیل‌ها، سامانه‌های عملیاتی برخط و میزان وابستگی به خدمات خارجی به مرکز رصد و پایش شبکه ملی اطلاعات ارسال شود. چهار سال قبل نیز عبدالصمد خرم‌آبادی، دبیر کارگروه تعیین مصادیق محتوای مجرمانه گفته بود که این دبیرخانه از وزرای علوم و تحقیقات و بهداشت و درمان درخواست کرده است فهرست سایت‌های علمی و تخصصی مورد نیاز اساتید، دانشجویان و پژوهشگران را تهیه و اعلام کند تا فهرست دبیرخانه تکمیل شود. اگراین وزارتخانه‌ها فهرست سایت‌های موردنظر به این دبیرخانه را ارسال کنند از فیلترینگ دامنه اصلی آنها خودداری می‌شود. کارگروه تعیین مصادیق محتوای مجرمانه در آن زمان نیز بارها از وزارت ارتباطات درخواست کرده بود امکانات فنی تهیه و در اختیار کمیته فیلترینگ قرار بگیرد تا به کمک نرم‌افزار هوشمند مصادیق مجرمانه شناسایی شوند.با این حال تجربه نه‌چندان موفق چین در وادار ساختن گوگل و یاهو به رعایت ملاحظات این دولت نشان می‌دهد چنانچه ایران موتور جست‌وجوگر خود را نداشته باشد تهیه لیست سفید و محدود ساختن دسترسی اینترنت، موفقیت کاملی به همراه ندارد و در بهترین حالت همان تجربه ناراحت‌کننده قطع شدن شبکه جهانی اینترنت- منتها با دامنه دسترسی بیشتر – برای شهروندان ایرانی تکرار خواهد شد. نکته جالب آن است که در جریان قطع شدن این شبکه روشن شد که هیچ یک از موتورهای جست‌وجوگر ایرانی فعال نیست و برخی از آنها تا رسیدن به مرحله بهره‌برداری آزمایشی زمان و کار زیادی مطالبه می‌کند.
قطعی هوشمند اینترنتی
کارشناسان تصور می‌کنند به زودی قرار است شاهد یک قطعی هوشمند و هدفمند اینترنت بین‌المللی باشیم. به این طریق که دسترسی‌های مورد نیاز نهادهای دولتی و سازمان‌ها امکان‌پذیر باشد یا اینکه فیلترشکن مخصوصی برای آنها ایجاد شود تا نهادها امکان دسترسی به اینترنت بین‌الملل و سایت‌های مورد نیاز خود را داشته باشند اما دیگر مردم عادی امکان دسترسی نداشته باشند.شنیده‌ها حاکی از آن است که قطعی اینترنت در ایران یک امر مقطعی نبوده و از این پس قرار است شاهد نوعی فیلترینگ هوشمند‌تر از سابق باشیم.
ویژگی‌های لیست‌های سفید
لیست‌های سفید همواره یک اندازه مشخص نیستند. مجریان این فهرست‌ها را بر اساس خواسته‌های منحصر‌به‌فرد خود تهیه می‌کنند. برای مثال یوتیوب درصدد ایجاد یک لیست سفید مخصوص کودکان است که دسترسی سنین خاصی را به برخی ویدئو‌ها مسدود می‌کند.لیست سفید آای‌پی به این معناست که تنها تعداد و آی‌پی‌های مشخصی قادرند به دامین شما دسترسی داشته باشند. لیست سفید اپلیکیشن‌ها به این معناست که تنها اپلیکیشن‌های تایید شده روی تلفن‌های همراه و کامپیوتر‌های شما کار می‌کنند.
در روز‌های قطعی اینترنت جهانی، دامنه‌هایی که سورس ترافیکی آنها در ایران بود (برای مثال دامنه‌های .ir و اپلیکیشن‌های ایرانی نظیر اسنپ و تپسی) طبق روال گذشته فعال بودند.
دلیل توانایی فعالیت این وب‌سایت‌ها و اپلیکیشن‌ها، راه‌اندازی شبکه ملی اطلاعات بود. با راه‌اندازی شبکه ملی اطلاعات، ارتباط همه تامین‌کنندگان خدمات اینترنتی با شرکت‌های خارجی‌ای که مسوولیت ارسال ترافیک به ایران را داشتند به طور کامل قطع شد.بسیاری از ترافیک‌ها در ایران توسط شرکت‌های بین‌المللی نظیر وریزون، تایم وارنر و لول‌۳ تامین می‌شود. این کمپانی‌ها به اعلامیه‌هایی که از سوی شرکت‌های مشتری‌شان دریافت می‌کنند وابسته‌اند به این معنا که با درخواست آنها متوجه می‌شوند به چه مقصدی باید ترافیک ارسال کنند. در نتیجه زمانی که یک ارائه‌دهنده خدمات اینترنتی در ایران اعلام کند دیگر نیازی به دریافت ترافیک به مقصد آی‌پی‌های ایرانی ندارد، این کمپانی‌ها پیام را دریافت و ارسال ترافیک را متوقف می‌کنند.
اینترنت ایرانی- اسلامی
بهمن‌ماه سال گذشته سردار غلامرضا جلالی پس از جلسه در یکی از کمیسیون‌های مجلس خبرگان رهبری به خبرنگاران گفته بود: در این جلسه درباره اینترنت ایرانی- اسلامی صحبت شده و به اعضای جلسه گفته‌ایم می‌توانیم اینترنت ایرانی- اسلامی داشته باشیم چنان‌که اروپایی‌ها، چینی‌ها و دیگر کشور‌های دنیا برای خود حریم زیرساختی، موضوعی و معنوی تعریف می‌کنند و این ضرورت جدی و اساسی برای کشور ما نیز وجود دارد که امیدوارم به آن به‌طور جدی پرداخته شود.
‌لیست سفید در حال تدوین است
کارشناسان بر این باور هستند‌ که لیست سفید فیلترینگ به معنای قطعی اینترنت در آینده نزدیک بوده و این به معنای نقض حقوق شهروندی و از میان رفتن کسب‌و‌کارهای اینترنتی به شمار می‌رود.عادل طالبی، دبیر انجمن صنفی کسب‌و‌کارهای اینترنتی در گفت‌وگو با «جهان‌صنعت» اظهار کرد: اکنون یک ماهی است که روی لیست سفید فیلترینگ کار می‌کنند و این بسیار بد است.
هر چه تکذیب شود اجرایی می‌شود
او افزود: اگرچه اجرای اینترنت ملی را رسما تکذیب کرده‌اند اما تجربه ما در طول تاریخ نشان می‌دهد هر زمان مساله‌ای تکذیب شده در نهایت مورد تایید قرار گرفته است. به طور ناگهانی اجرایی می‌شود و البته خود رییس‌جمهور هم تکذیب می‌کند و می‌گوید اطلاع نداشته است. از سوی دیگر پشت درهای بسته تایید می‌شود که ریاست‌جمهوری در جریان همه چیز بوده اما جلوی دوربین‌ها مورد تکذیب قرار می‌گیرد.
طالبی در ادامه بیان کرد: تکذیب کامل ماجرا سپس تهیه لیست سفید فیلترینگ و قطع کردن اینترنت ملی به هیچ عنوان اقدام مشکلی نیست و بسیار ساده است. در حال حاضر دولت در حال آماده‌سازی لیستی است از خدمات و سایت‌های مختلف.وی افزود: به زودی اینترنت به روی مردم بسته خواهد شد و VPN قانونی به شرکت‌ها ارائه شده و در صورت احراز هویت و صلاحیت شرکت‌ها می‌توانند از آنها استفاده کنند.
این کارآفرین در زمینه کسب‌و‌کارهای مجازی تاکید کرد: وضعیت بسیار نامناسب بوده و اگر شایعات صحت داشته باشند در حال بازگشت به دوران غارنشینی هستیم.
اصل نابرابری و بی‌عدالتی
وی در رابطه با VPN قانونی و فیلترینگ سفید گفت: این به معنای اصل نابرابری و بی‌عدالتی است. مانند آن است که بگویند همسر من حق ندارد به اینترنت وصل شود اما من اجازه دارم چراکه عینکی هستم. قطع کردن اینترنت نیز به همان اندازه بی‌معنا و غیرمنطقی است.
طالبی در رابطه با اینکه اگر سایت‌ها و نرم‌افزارها نیز به خدمات مورد نیاز خود دسترسی داشته باشند، بدون دسترسی مشتریان‌شان به اینترنت قادر نخواهند بود خدمات و کالای خود را بفروشند، بیان کرد: دقیقا مشکل اصلی در همین امر است که چرا دسترسی کاربران و مردم را به اینترنت قطع کرده‌اند.وی افزود: مدل لیست سیاه فیلترینگ در تمام دنیا موجود است و برخی از سایت‌ها و نرم‌افزارها ممکن است با سیاست‌های دولت تناقض داشته باشند و در نتیجه فیلتر می‌شوند اما لیست سفید فیلترینگ و مسدود کردن اینترنت برای تمام مردم اقدام ناشایستی است. اینکه همه سایت‌ها بسته باشند مگر سایت‌های مشخص و در دسترسی به اینترنت همه محدود باشند به‌جز عده‌ای خاص بسیار نگران‌کننده است.شبکه ملی اطلاعات، باید فقط یک وایت‌لیست باشدرضا تقی‌پور، وزیر سابق ارتباطات و عضو فعلی شورای‌عالی فضای مجازی در بخشی از برنامه گفت‌وگوی ویژه خبری که در شبکه دو سیما پخش شد در گفت وگویی مفهوم «وایت‌لیست» یا لیست سفید را به‌راحتی جایگزین «بلک لیست» یا لیست سیاه کرد و با تقلیل جایگاه، یکی از اصلی‌ترین وظایف شبکه ملی اطلاعات را ارائه و نمایش سایت‌هایی دانست که در «وایت‌لیست» قرار دارند.
این صحبت تقی‌پور یعنی باید الکی قرار داد و با پایش همه سایت‌های اینترنتی که ده‌ها میلیون صفحه و سایت است، لیستی تهیه کرد از سایت‌هایی که به اصطلاح ایشان برای مردم ایران مفید است و آدرس این سایت‌ها را در وایت‌لیست قرار داد تا از طریق شبکه ملی اطلاعات فقط سایت‌هایی که در این لیست قرار داده شده‌اند، برای کاربران اینترنت در ایران باز شوند.
گفته‌های وزیر اسبق ارتباطات در حالی است که در همه جای دنیا (البته غیر از کره‌شمالی) ماجرا جور دیگری است. به طوری که مفهومی به نام بلک‌لیستی وجود دارد که با پایش انجام شده سایت‌های مضر را شناسایی و در لیست مضر قرار داده و تازه در صورت درخواست کاربر برای باز کردن آن، چیزی نمایش داده نمی‌شود و به اصطلاح فیلترینگ صورت می‌گیرد.
به عبارت دقیق‌تر فیلترینگ برای نمایش‌های مضر و نامناسب باید انجام شود و نه روی سایت‌های به اصطلاح مفید و ضروری!
قطعنامه کمیسیون سازمان ملل
کمیسیون حقوق بشر سازمان ملل متحد در سال ۲۰۱۶ قطعنامه‌ای را به تصویب رساند که بر اساس آن دولت‌هایی که عامدانه و با مقاصد خاص دسترسی کاربران خود به اینترنت را قطع کنند، به عنوان دولت ناقض حقوق بشر محکوم خواهند شد.این قطعنامه فاقد ضمانت اجرایی است و نمی‌تواند کشورهای عضو سازمان را مجبور به رعایت آن کند اما تصویب آن می‌تواند ابزار فشاری بر دولت‌ها باشد.
این قطعنامه با اجماع اکثریت اعضا در سازمان ملل تصویب شد و کشورهای روسیه، عربستان سعودی، چین و حتی برخی کشورهای دموکراتیک از جمله آفریقای جنوبی و هند با آن مخالفت کردند. بخشی از این قطعنامه از این قرار است که «هرگونه جلوگیری برای دسترسی به اطلاعات آنلاین یا انتشار اطلاعات به صورت آنلاین محکوم است» و این کشورها خواستار حذف این قسمت شده بودند.
سازمان ملل متحد هرگونه جلوگیری از دسترسی به استفاده از اینترنت را مصداق «نقض حقوق بشر» می‌داند. این قطعنامه بر مبنای ماده ۱۹ میثاق بین‌المللی حقوق مدنی و سیاسی است که در ۱۶ دسامبر ۱۹۶۶ (مطابق با ۲۹ آذر‌ماه سال ۱۳۴۵ شمسی) در مجمع سازمان ملل متحد تصویب شد و ایران نیز از امضا‌کنندگان آن است.در ماده ۱۹ این میثاق بین‌المللی به صراحت بر این نکات تاکید شده است: هیچ‌کس را نمی‌توان به دلیل عقایدش مورد مزاحمت و آزار و اذیت قرار داد. هر کس حق آزادی بیان دارد و این حق شامل آزادی جست‌وجو، تحصیل و انتشار و بیان اطلاعات و افکار بدون محدودیت مرزی است که می‌تواند به صورت شفاهی یا کتبی باشد.این قطعنامه همچنین خواستار احترام به آزادی بیان در اینترنت شده و از کشور‌های جهان خواسته تا دسترسی آزادانه شهروندان به اینترنت را تضمین کنند.