«قبر هم طبقاتی شد»؛ روایت گرانی آرامستان‌های مشهد
جهان صنعت، بی‌شک یکی از سخت‌ترین لحظات زندگی هر انسانی، از دست دادن افراد درجه‌یک خانواده‌اش است. سوگ عزیز اما معمولا تنها دردی نیست که در فقدان تجربه می‌شود؛ هزینه‌های مراسم ترحیم از دیگر مواردی است که در این بین خودش را به بدترین شکل نشان می‌دهد و افراد سوگوار باید هرطور شده، از پس هزینه‌های مراسم بربیایند. هزینه قبر یکی از مهم‌ترین این مخارج است. در مشهد، خرید قبرها به‌طور کلی زیر نظر دو سازمان است: سازمان شهرداری و سازمان آستان قدس رضوی. به این معنی که افراد برای خاکسپاری عزیزان‌شان در مهشد، باید دست به دامن یکی از این ارگان‌ها شوند. بررسی‌ها نشان می‌دهد قیمت قبرها در حرم امام رضا(ع) میلیاردی است و در بهشت رضا هم قیمت قبور خانوادگی سر به فلک می‌کشد. این ارقام نجومی و اوضاع بد اقتصادی سبب شده بسیاری از مردم دست به دامن قبرستان روستاها شوند و اموات خود را در آنجا به خاک بسپارند تا مجبور نباشند مبالغ هنگفتی را پرداخت کنند.
قیمت های میلیاردی
بررسی‌ها نشان می‌دهد قیمت قبر در مشهد در آرامستان‌های زیر نظر شهرداری همچون بهشت رضا، بهشت جوادالائمه و بهشت رضوان، از شش میلیون تا یک‌میلیارد‌و ۸۰۰ میلیون تومان متغیر است. در بهشت رضا که شناخته‌شده‌ترین آرامستان مشهد است، قبر در بلوک‌های عمومی شش میلیون بوده که این عدد در بلوک‌های دیگر به ۲۵ میلیون و ۴۰ میلیون هم می‌رسد. اما قبرهای خانوادگی در بهشت رضا قیمت‌های نجومی دارند و تا یک‌میلیارد‌و ۸۰۰ میلیون تومان هم پیش‌فروش می‌شوند. در بهشت جوادالائمه که از دیگر آرامستان‌های زیر نظر شهرداری مشهد است، بلوک عمومی وجود ندارد و به‌اصطلاح قیمت قبرهای هم‌جوار (نزدیک قبور افراد برجسته دینی) از ۲۰۰ میلیون به بالاست. آرامستان‌های زیر نظر آستان قدس رضوی، قبرها کمی گران‌تر است و قیمت‌شان از صد میلیون تومان تا یک‌میلیارد‌و ۲۰۰ متفاوت است. در آرامستان خواجه‌ربیع، زیر نظر آستان قدس رضوی، قیمت قبرها از ۱۲۰ میلیون تا ۱۸۰ میلیون متغیر است و در حرم مطهر رضوی، بازه قیمتی از ۹۵۰ میلیون تومان تا یک‌میلیارد‌و ۴۰۰ میلیون با توجه به صحن مربوطه متفاوت است.
پر شدن قبرستان روستا
«فاطمه»، اهل یکی از روستاهای نزدیک به مشهد است. او به‌تازگی یکی از عزیزانش را از دست داده و طبق رسوم، فرد از‌دست‌رفته را در قبرستان روستایشان دفن کرده‌اند. فاطمه میگوید: «ما رسم داریم عزیزمان را در روستا دفن کنیم، اما به‌تازگی وقتی برای کفن‌و‌دفن به روستا رفتم، دیدم قبرستان روستا پر شده از قبر آدم‌های ناشناس». او ادامه می‌دهد: «شهری‌ها، قبرستان را پر کرده‌اند. چون قبرستان روستا مجانی است و نزدیک به یکی از قبرستان‌های معروف مشهد است، شهری‌هایی که پول ندارند، مرده‌هایشان را در قبرستان روستای ما دفن می‌کنند. حالا ما دیگر برای اموات خودمان جا نداریم». «حسن»، یکی از اهالی روستاهای مجاور به بهشت رضوان است. او حرف‌هایی شبیه به «فاطمه» می‌زند و تلویحا حرف‌های او را درباره کوچ اموات به قبرستان روستاها تأیید می‌کند: «روستای ما بسیار کوچک است و یک قبرستان محلی داریم. به‌تازگی افراد غریبه شبانه اموات خود را به روستای ما می‌آورند و دفن می‌کنند. دور قبرستان را حصار کشیدیم، اما باز هم این اتفاق تکرار شد. با دهیار تصمیم گرفتیم جلوی این اتفاق را هرطور شده بگیریم و در حال پیگیری این ماجرا هستیم».
مراسم ترحیم لاکچری
«انسیه» به‌تازگی مادربزرگش را از دست داده است. او میگوید هزینه مراسم ترحیم مادربزرگش نزدیک به دو میلیارد تومان شده است: «ما رسمی در خانواده داریم که باید هرطور شده به وصیت مرده عمل کنیم و وصیت مادربزرگ مرحومم یک چیز بود: «من را در حرم امام رضا دفن کنید». این خواسته به دلیل مجاورت با امام هشتم، در بین افراد مذهبی در مشهد امری متداول است. اما قیمت قبرها در حرم اصلا عادی نیست و شرایط اقساط هم ندارد. بنابراین برای اجرای وصیت مادربزرگ، مجبور شدیم هرچه داریم و نداریم بفروشیم».
«منصوره» به‌تازگی پدرش را از دست داده و او را در یکی از آرمستان‌های زیر نظر آستان قدس رضوی به نام خواجه‌ربیع دفن کرده است. او ادعا می‌کند کل مراسم پدرش نزدیک به یک میلیارد تومان هزینه داشته و فقط قیمت قبرش ۲۰۰ میلیون تومان شده است: «پدرم وصیت کرده بود اگر پول داشتم در حرم دفنم کنید. اما کل پولی که از فروش طلا دست ما را گرفت، ۵۰۰ میلیون بود و نشد که پدر را در حرم دفن کنیم». منصوره از سرکوفت‌هایی که خانواده برای دفن‌نکردن پدرش در حرم زده‌اند میگوید: «برخلاف وصیت بابا، اصلا دلم نمی‌خواست در حرم دفنش کنم. دفن در حرم انگار برای چشم و هم‌چشمی است. اینکه برای محل دفن امواتت هم فخر بفروشی، واقعا ناگوار است. آستان قدس از این قضیه استفاده می‌کند و قیمت‌ها را هر روز بالاتر می‌برد. برای مثال قیمت قبر در حرم در ماه گذشته که عمویم را به خاک سپردیم تا امروز ۲۰۰ میلیون افزایش داشته است».
قسط بندی قبور
عیسیزاده، مدیرعامل بهشت رضا در مشهد، درباره قیمت قبرها در این شهر توضیح می‌دهد. او میگوید: «قیمت قبور در آرامستان‌های زیر نظر شهرداری هر سال توسط شورای شهر تعیین شده و قبل از سال جدید به آرامستان‌ها ابلاغ می‌شود».
طبق گفته عیسیزاده، قیمت قبرهای عمومی که شامل ۶۸ بلوک است، بین پنج‌و‌نیم تا شش میلیون تومان است. به گفته مدیر بهشت رضای مشهد، «هزینه قبرهای عمومی برای شهرداری هشت تا ۹ میلیون تومان درمی‌آید، اما ما هزینه کمتری از مردم دریافت می‌کنیم و بقیه هزینه را به صورت سوبسید، شهرداری می‌دهد». به‌جز بلوک‌های عمومی که هزینه نسبتا پایینی دارند، قیمت قبرهای یک‌طبقه در مکان انتخابی ۴۰ میلیون تومان و قبرهای دوطبقه در مکان انتخابی ۳۰ میلیون تومان است. اما در بهشت رضای مشهد، قبور خانوادگی هم به فروش می‌رسد که قیمت‌های بالای یک میلیارد تومان دارند. قیمت این قبور خانوادگی از یک‌میلیارد‌و ۷۰۰ میلیون تومان تا یک‌میلیارد‌و ۸۰۰ میلیون تومان متغییر است. مدیر بهشت رضای مشهد معتقد است: «این مبلغ صرف ساخت مقبره برای خود افراد می‌شود و به درخواست شهروندان است».
عیسیزاده، مدیر بهشت رضای مشهد، درباره خرید اقساطی قبرها در مشهد توضیح می‌دهد: «در بهشت جوادالائمه برای قبرهای هم‌جوار و در بهشت رضا برای قبرهای خانوادگی و قبرهای یک‌طبقه و دوطبقه، شرایط خرید اقساطی هم وجود دارد. البته باید یک‌‌سوم را نقد بدهید و بقیه را طی دو ماه پرداخت کنید. پیش‌فروش قبر در قبور یک‌طبقه و دوطبقه هم داریم که قیمت‌ها کمی بالاتر می‌رود. فرد می‌تواند قبرش را قبل از مردن پیش‌خرید کند». مدیر بهشت رضای مشهد از بخش نیکوکاری این آرامستان هم میگوید: «برای افرادی که پول تدفین را ندارند، بخشی راه انداخته‌ایم به اسم بخش نیکوکاری که این هزینه‌ها را متقبل می‌شود».
عدم پاسخگویی آستان قدس
تا زمان تنظیم این گزارش، هیچ‌یک از مسئولان آستان قدس رضوی حاضر به گفت‌وگوی تلفنی و توضیح به خبرنگار «شرق» نشدند.
حسن موحدیان، رئیس شورای شهر مشهد و عضو کمیسیون خدمات شهری، درباره نحوه تعیین قیمت قبور در مشهد توضیح می‌دهد: «عناوین خدمات شهری توسط شورای شهر تعیین می‌شود و به وزارت کشور ارسال شده و بعد از تأیید توسط وزارت کشور، به شهرداری ابلاغ می‌شود. بیشتر اضافه‌شدن قیمت‌ها که توسط دولت تأیید می‌شود، باید برابر نرخ تورم باشد که به قیمت سال قبل اضافه می‌شود». موحدیان درباره تعیین قیمت قبور در حرم مطهر امام رضا اظهار بی‌اطلاعی می‌کند: «تعیین قیمت قبرها در حرم به شورای شهر هیچ ارتباطی ندارد».
سازمان شهرداری‌ها و دهیاری‌ها با همکاری وزارت بهداشت در ۲۷ خرداد سال گذشته ضوابط و قوانین جدیدی را برای بالا‌بردن سطح بهداشت عمومی در آرامستان‌ها تدوین کرد، اما قوانینی مربوط به تعیین قیمت قبرها وجود ندارد. مرضیه محبی، حقوق‌دان، درباره قوانین موجود برای بهای قبر میگوید: «درباره بهای قبر هیچ قانونی وجود ندارد و حد و مرز قیمت قبر فقط با مصوبه شورای شهر تعیین می‌شود». همچنین درباره پیش‌فروش قبر در قانون آمده است: «پیش‌فروش قبر به منزله فروش حق انتفاع است (چیزی شبیه به اجاره دائم) و قابل انتقال به شخص دیگری نیست».
شرق
