فرصت جهش درآمد ترانزیتی

گروه حمل‌و‌نقل- کریدور حمل‌و‌نقل شمال-جنوب، یک شبکه حمل‌و‌نقل چند‌وجهی است که شمال اروپا را از طریق روسیه به جنوب آسیا متصل می‌کند. این کریدور، یکی از مهم‌ترین مسیرهای ترانزیتی در جهان به شمار می‌آید و کشورهای عضو آن، از جمله ایران، روسیه، هند و کشورهای آسیای مرکزی، نقش کلیدی در تسهیل تجارت بین‌المللی ایفا می‌کنند.
با امضای موافقتنامه چهارجانبه میان روسیه، قزاقستان، ایران و ترکمنستان برای توسعه شاخه شرقی و میانی این کریدور، پیش‌بینی می‌شود که این اقدام تاثیرات گسترده‌ای بر ترانزیت ایران و نقشش در حمل‌و‌نقل بین‌المللی داشته باشد. اجرای این سند امکان افزایش توان عملیاتی کریدور را به ۱۵‌میلیون تن در سال تا سال ۲۰۲۷ و به ۲۰‌میلیون تن تا سال ۲۰۳۰ می‌رساند.
در سال‌های گذشته، ایران به دلیل موقعیت جغرافیایی استراتژیک خود، همواره به عنوان یک پل ارتباطی مهم میان شرق و غرب شناخته شده است. با این حال، ظرفیت‌های ترانزیتی ایران به دلایل مختلف از جمله تحریم‌های اقتصادی، عدم سرمایه‌گذاری کافی در زیرساخت‌ها و مسائل مدیریتی به طور کامل مورد استفاده قرار نگرفته است.
در حال حاضر، ایران بخشی از کریدورهای ترانزیتی مختلفی از جمله کریدور ترانزیتی شمال-جنوب و کریدور چین- قزاقستان- ایران است. با این وجود، به دلیل عدم توسعه زیرساخت‌های لازم، بسیاری از کشورها از مسیرهای جایگزین برای ترانزیت کالاهای خود استفاده می‌کنند.
افزایش حجم ترانزیت کالا: توسعه مسیر شرقی کریدور شمال-جنوب که از طریق ایران، ترکمنستان، قزاقستان و روسیه عبور می‌کند، می‌تواند به افزایش حجم ترانزیت کالا از ایران منجر شود. این مسیر کوتاه‌تر و اقتصادی‌تر نسبت به مسیرهای دریایی سنتی است و می‌تواند مورد استقبال تجار بین‌المللی قرار گیرد.
تقویت موقعیت ژئوپلیتیک ایران: ایران با بهره‌برداری از ظرفیت‌های ترانزیتی جدید، می‌تواند موقعیت ژئوپلیتیک خود را در منطقه تقویت کند.
این موضوع نه‌تنها به افزایش درآمدهای ارزی ایران کمک می‌کند، بلکه باعث می‌شود ایران به عنوان یک بازیگر کلیدی در معادلات بین‌المللی شناخته شود.
افزایش سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌ها: توسعه کریدور شمال-جنوب نیازمند سرمایه‌گذاری‌های کلان در بخش‌های مختلف از جمله راه‌آهن، بنادر و جاده‌هاست. این سرمایه‌گذاری‌ها می‌تواند به ایجاد فرصت‌های شغلی و رشد اقتصادی در مناطق مختلف ایران منجر شود. همچنین با جذب سرمایه‌گذاری خارجی، ایران می‌تواند به توسعه فناوری و بهبود مدیریت منابع خود دست یابد.
چالش‌های سیاسی و امنیتی: با افزایش نقش ایران در ترانزیت بین‌المللی، این کشور ممکن است با چالش‌های سیاسی و امنیتی جدیدی مواجه شود. مسائل مربوط به امنیت خطوط ترانزیتی، روابط دیپلماتیک با کشورهای همسایه و تحریم‌های بین‌المللی از جمله این چالش‌ها هستند که نیازمند مدیریت هوشمندانه و هماهنگ هستند.
افزایش تعاملات منطقه‌ای: توسعه مسیر شرقی کریدور شمال- جنوب، باعث افزایش تعاملات منطقه‌ای میان ایران و کشورهای آسیای مرکزی خواهد شد. این تعاملات می‌تواند به توسعه روابط اقتصادی، فرهنگی و سیاسی میان ایران و این کشورها کمک کند و زمینه‌ساز همکاری‌های بیشتر در آینده شود.
توسعه مسیر شرقی کریدور شمال- جنوب، فرصتی بزرگ برای ایران به منظور افزایش نقش خود در ترانزیت بین‌المللی و تقویت موقعیت ژئوپلیتیک این کشور است. با این حال، بهره‌برداری کامل از این فرصت‌ها نیازمند برنامه‌ریزی دقیق، سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌ها و مدیریت هوشمندانه چالش‌های سیاسی و امنیتی است.
در همین خصوص سیدمرتضی ناصریان، کارشناس ارشد ساخت و توسعه زیربناهای حمل‌ونقل کشور با اشاره به نقش ایران در توسعه شاخه شرقی کریدور شمال – جنوب گفت: موافقتنامه بین‌المللی کریدور شمال-جنوب در سال ۲۰۰۰ میلادی بین ایران، هند و روسیه توافق شده که تبادل بار بین کشورهای اروپایی، روسیه و هند از مسیر ایران انجام شود و بعد از آن برخی از کشورهای منطقه به این توافق کریدوری ملحق شدند اما فعالیت ترابری چشمگیری رخ نداد در حالی که بارهای ترانزیتی بالقوه‌ای که برای عبور از کریدور شمال – جنوب وجود دارد، بسیار بالاست و معمولا از طریق دریای سیاه و کانال سوئز حمل می‌شوند. در سه سال اخیر برای فعال شدن این کریدور استراتژیک مذاکراتی با کشور روسیه، هند، کشورهای آسیای میانه و قفقاز صورت گرفته و تا حدودی به توفیق نسبی رسیده است.
او با اشاره به توافق اخیر چهارجانبه بین روسیه، قزاقستان، ایران و ترکمنستان برای توسعه ترابری در شاخه شرقی و میانی کریدور شمال- جنوب، به مهر گفت: مسیر شرقی و غربی کریدور شمال – جنوب به نسبت دریای خزر سنجیده می‌شود و توافق چهارجانبه بین کشورها در واقع یک نقشه راه است، زیرا اقدامات مربوط به هر کشور یا کشورها مشخص خواهد شد و فعالیت ترابری ترانزیت بین کشورهای ذکر شده، موجب افزایش درآمد برای کشورهای مسیر و تسهیل صادرات و واردات خواهد شد.
ناصریان ادامه داد: البته در سال‌های اولیه که موافقتنامه کریدور شمال- جنوب منعقد شد، زیرساخت‌های مناسبی وجود نداشت اما طرح راه‌آهن مطلوبی در شرق دریای خزر توسط کشور قزاقستان و ترکمنستان احداث شد که امتداد این خط ریلی در ایران از اینچه‌برون تا گرگان است و در منطقه گرگان به شبکه راه‌آهن ایران متصل شد. طول این خط ریلی در کشور ما از اینچه برون تا گرگان حدود ۸۰کیلومتر است که امتداد آن حدود ۶۵۰ کیلومتر در کشورهای قزاقستان و ترکمنستان ساخته شده و حدود 10سال قبل افتتاح شده است.
این کارشناس ارشد ساخت و توسعه زیربناهای حمل‌ونقل کشور افزود: در کشورهای قزاقستان و ترکمنستان سرمایه‌گذاری قابل‌توجهی در زمینه زیربناهای ریلی انجام شده تا شاخه شرقی کریدور شمال – جنوب فعال شود اما تاکنون فعالیت ترانزیتی این خط ریلی همان‌طور که گفته شد نسبت به امکانات بالقوه‌ای که دارد، اندک است. به همین علت هر چهار کشور قصد افزایش ترابری در این مسیر را دارند.
او ادامه داد براساس این توافقنامه بنا شد، نمایندگان راه‌آهن‌های کشورها جلسات مستمری در زمینه شاخه شرقی کریدور شمال- جنوب و شاخه میانی برگزار کنند. منظور از شاخه میانی مسیر ترابری از روسیه یا قزاقستان به بنادر شمالی ایران از طریق حمل دریایی در دریای خزر است. مطابق توافقنامه چهارجانبه در جلسات بین نمایندگان راه‌آهن هر چهار کشور وضعیت فعلی ترابری، زیربناها، پایانه‌های ترابری، امکانات لجستیکی و سخت‌افزاری و از سوی دیگر تعرفه‌های حمل، مجوزها و مقررات همکاری راه‌آهن‌ها در طول شاخه شرقی و شاخه میانی را بررسی می‌کنند تا چالش و موانع موجود در خطوط ریلی کریدور شمال- جنوب رفع شود و موجب رشد چشمگیر ترانزیت در این کریدور شود.
ناصریان خاطرنشان کرد روسیه و قزاقستان کشورهای پهناوری هستند و در مناطق شرقی کشور روسیه معادن زغال سنگ و کارخانه‌های پتروشیمی و صنایع فولاد وجود دارد که این صنایع برای دسترسی به بازار بین‌المللی یا باید از مسیر جنوب و عبور از ایران استفاده کنند یا از مسیرهای دیگر به سمت شرق تا رسیدن به اقیانوس آرام بهره ببرد که گزینه دوم مسیر طولانی، دشوار و پرهزینه به شمار می‌رود بنابراین مسیر ایران برای ترانزیت روسیه جذابیت دارد تا عمده بارهای خود را از این مسیر عبور دهد.
او ادامه داد: البته گاهی محصولات باری از شرق روسیه به شرق هند به صورت دریایی جا به جا می‌شود و بخش دیگر از مسیر دریای سیاه به کانال سوئز به سمت اقیانوس هند حرکت می‌کند همچنین کشور هند هم یک مشتری عمده بازار زغال سنگ روسیه است و از سوی دیگر روسیه و قزاقستان دو کشور تولید‌کننده عمده غلات در صحنه بین‌المللی به شمار می‌روند که برای انتقال بارهای مختلف معدنی، صنعتی و غلات به سمت جنوب از شاخه شرقی و میانی کریدور شمال به جنوب استفاده می‌کنند و امیدواریم با انجام مراحل مشخص شده در نقشه راه و همکاری و هماهنگی بیشتر بین هر چهار کشور، ترابری روزافزونی در این مسیر صورت گیرد.
این کارشناس ارشد ساخت و توسعه زیربناهای حمل‌ونقل کشور گفت: با رشد ترانزیت از شاخه شرقی و شاخه میانی کریدور شمال به جنوب بی‌شک ایران نیز از این بازار سهم کسب خواهد کرد و طی سال‌های اخیر میزان بارهای ترانزیتی رشد مطلوبی داشته و چشم‌انداز رشد بیشتر در این زمینه نیز وجود دارد. هم‌اکنون در کشور شاهد ساخت راه‌آهن چابهار – زاهدان با پیشرفت ۷۰‌درصدی هستیم که امتداد این خط ریلی از زاهدان به سمت بیرجند است و می‌توان با تکمیل این خط ریلی رونق ترانزیت در شاخه شرقی کریدور شمال به جنوب را به همراه داشت. درنهایت می‌توان گفت که با توجه به تغییرات سریع در معادلات بین‌المللی و اهمیت روزافزون ترانزیت و حمل‌و‌نقل در اقتصاد جهانی، ایران می‌تواند با استفاده از این فرصت، جایگاه خود را به عنوان یک ‌هاب ترانزیتی منطقه‌ای و بین‌المللی تقویت کرده و به توسعه پایدار اقتصادی خود دست یابد.