فرصت استراتژیک برای توسعه ترانزیت

گروه حمل‌ونقل- موضوع ترانزیت بین‌المللی در سال‌های گذشته به یکی از موضوعات کلیدی در سیاست‌های اقتصادی ایران تبدیل شده است. با توجه به موقعیت ژئوپلیتیکی ایران به عنوان پل ارتباطی میان شمال و جنوب و شرق و غرب، استفاده از این ظرفیت می‌تواند تحول بزرگی در صنعت حمل‌ونقل و اقتصاد ملی کشور ایجاد کند. اخیرا خبرهایی مبنی بر راه‌اندازی آزمایشی مسیر ترانزیتی کالا از روسیه به پاکستان از طریق ایران منتشر شده است. این طرح اگرچه در نگاه نخست یک پروژه ساده ترانزیتی به نظر می‌رسد اما در صورت اجرای موفقیت‌آمیز، پیامدهای گسترده‌ای در ابعاد اقتصادی، تجاری و ژئوپلیتیکی خواهد داشت.
احداث خط ریلی روسیه- پاکستان از مسیر ایران کلید خواهد خورد
اویس احمد‌خان لغاری وزیر انرژی پاکستان طی سخنانی از راه‌اندازی آزمایشی ترانزیت کالا از روسیه به پاکستان از طریق ایران و جمهوری آذربایجان تا ماه مارس (فروردین ۱۴۰۴) سال آینده خبر داد.
وی از تصمیم اسلام‌آباد و مسکو برای احداث یک خط ریلی مستقیم عبوری از ایران میان دو کشور به منظور مبادله کالا خبر داد.
اویس احمد‌خان لغاری در مصاحبه‌ای اعلام کرد: اولین آزمایش انتقال کالا از روسیه به پاکستان از طریق ایران و جمهوری آذربایجان تا ماه مارس (فروردین ۱۴۰۴) سال آینده انجام خواهد شد.
این در حالی است که محمد خالد جمالی سفیر پاکستان در مسکو نیز به تازگی در یک نشست بین‌المللی به میزبانی روسیه اعلام کرده بود که پاکستان آماده پیوستن به کریدور بین‌المللی حمل‌ونقل شمال جنوب (INSTC) است؛ این کریدور ۷۲۰۰‌کیلومتری روسیه و آسیای مرکزی را از طریق ایران به هند متصل می‌کند.
وزیر انرژی پاکستان این همکاری‌ها را گامی مهم در گسترش روابط دوجانبه توصیف کرد و افزود: این طرح باعث تسهیل تجارت، تعامل مردم و رونق کسب و کارها میان دو کشور و منطقه خواهد شد.
لغاری در این مصاحبه همچنین از مذاکرات برای راه‌اندازی خدمات هوایی مستقیم بین روسیه و پاکستان خبر داد و تاکید کرد که دو طرف علاقه‌مند به ایجاد این ارتباط هستند.
طرح‌های حمل‌ونقل و لجستیک میان روسیه و پاکستان در ماه اکتبر ۲۰۲۴ طی سفر هیاتی از شورای فدراسیون روسیه به اسلام‌آباد مورد بحث قرار گرفت که طی آن طرفین بر راه‌اندازی کریدور‌های ارتباطی بیشتر در منطقه تاکید کردند. کریدور شمال- جنوب که از مسیر ایران عبور می‌کند بخشی از تلاش‌های مشترک روسیه و پاکستان برای تقویت روابط تجاری است.
اهمیت پروژه ریلی روسیه و پاکستان برای ایران
ایران با قرار گرفتن در مرکز شبکه ترانزیتی اوراسیا، به ‌عنوان یک مسیر کلیدی در کریدور بین‌المللی شمال- جنوب (INSTC) و کریدورهای شرقی-غربی شناخته می‌شود. این موقعیت استراتژیک به ایران امکان می‌دهد تا نقش تسهیل‌کننده‌ای در حمل‌ونقل کالا میان کشورهای منطقه ایفا کند. پروژه ترانزیت از روسیه به پاکستان از مسیر ایران می‌تواند به شکل مستقیم و غیرمستقیم بر توسعه اقتصادی ایران تاثیرگذار باشد.
این مسیر ترانزیتی می‌تواند به منبع درآمد قابل ‌توجهی برای ایران تبدیل شود. با دریافت هزینه‌های مربوط به حمل‌ونقل و عوارض گمرکی، درآمد ارزی کشور افزایش می‌یابد. راه‌اندازی این مسیر همچنین مشاغل جدیدی در بخش‌های مرتبط با حمل‌ونقل، گمرک، انبارداری و تعمیر و نگهداری زیرساخت‌ها ایجاد خواهد کرد. برای بهره‌برداری از این فرصت، ایران باید در توسعه زیرساخت‌های حمل‌ونقل از جمله راه‌آهن، جاده‌ها و پایانه‌های گمرکی سرمایه‌گذاری کند که این امر به نوبه خود به رشد اقتصادی کشور کمک می‌کند.
اجرای موفقیت‌آمیز این پروژه می‌تواند موقعیت ایران را به‌ عنوان یک‌ هاب ترانزیتی منطقه‌ای تقویت کند. این پروژه می‌تواند زمینه‌ساز توسعه روابط اقتصادی و سیاسی ایران با کشورهای روسیه و پاکستان باشد و جایگاه ایران را در مناسبات بین‌المللی ارتقا دهد.
چالش‌ها و ضرورت تکمیل زیرساخت‌ها
با وجود تمام مزایایی که این پروژه می‌تواند به همراه داشته باشد، موفقیت آن وابسته به آماده‌سازی زیرساخت‌های داخلی ایران است. در حال حاضر، چالش‌هایی در زمینه‌های زیر وجود دارد که نیازمند توجه فوری هستند.
بسیاری از جاده‌ها و خطوط راه‌آهن ایران به‌ دلیل فرسودگی یا ظرفیت محدود، توانایی پاسخگویی به نیازهای روزافزون حمل‌ونقل را ندارند. فرآیندهای پیچیده گمرکی و بوروکراسی اداری می‌تواند موجب تاخیر در حمل‌ونقل کالا شود و جذابیت ایران را به ‌عنوان یک مسیر ترانزیتی کاهش دهد. از سویی ایران برای ارتقای زیرساخت‌های خود به سرمایه‌گذاری کلان نیاز دارد اما به ‌دلیل تحریم‌ها و محدودیت‌های مالی، جذب سرمایه‌گذاری خارجی با چالش‌هایی مواجه است. تامین امنیت جاده‌ها و راه‌آهن‌ها، به‌ویژه در مناطق مرزی، از اهمیت بالایی برخوردار بوده و نیازمند توجه ویژه است.
پیشنهاداتی برای بهبود شرایط و استفاده از فرصت‌ها
دولت ایران باید برنامه‌ای جامع برای بازسازی و ارتقای جاده‌ها، خطوط ریلی و پایانه‌های گمرکی تدوین کند. جذب سرمایه‌گذاری خارجی از کشورهایی مانند روسیه و چین می‌تواند به این امر کمک کند. بهره‌گیری از سیستم‌های حمل‌ونقل هوشمند و دیجیتالی‌سازی فرآیندهای گمرکی می‌تواند کارایی و سرعت حمل‌ونقل را افزایش دهد.
ایران همچنین باید در قالب توافقات منطقه‌ای، همکاری‌های خود را با کشورهای همسایه گسترش دهد و از این فرصت برای ایجاد یک شبکه ترانزیتی پایدار بهره‌برداری کند. ترکیب حمل‌ونقل جاده‌ای، ریلی و دریایی می‌تواند هزینه‌ها را کاهش داده و سرعت حمل‌ونقل را افزایش دهد.
به طور کلی راه‌اندازی مسیر ترانزیتی کالا از روسیه به پاکستان از طریق ایران، فرصتی بی‌نظیر برای ارتقای جایگاه ایران در نقشه حمل‌ونقل بین‌المللی است. این پروژه، علاوه بر مزایای اقتصادی، می‌تواند به تقویت نقش منطقه‌ای ایران در عرصه ژئوپلیتیک کمک کند. با این حال، تحقق این هدف نیازمند برنامه‌ریزی دقیق، همکاری‌های بین‌المللی و ارتقای زیرساخت‌های داخلی است. اگر ایران بتواند چالش‌های موجود را مدیریت کند، این مسیر ترانزیتی می‌تواند به یک منبع درآمد پایدار و عامل توسعه اقتصادی بلندمدت تبدیل شود.