فاجعه مرگ دیالیزی‌ها

دکتر عصاره، رییس انجمن نفرولوژی ایران: ۴۹‌بزرگسال و ۴‌کودک قربانی محلول مسموم شرکت داروسازی ثامن شدند

مهدیه بهارمست- در حالی که انتظار می‌رفت همزمان با دستور دکتر محمد مخبر، سرپرست ریاست‌جمهوری و رسانه‌ای شدن ماجرای هولناک محلول‌های مسموم دیالیز صفاقی، شاهد کاهش مرگ و میر این بیماران و رنج‌های مضاعف آنها باشیم متاسفانه آخرین خبرها از مرگ 53‌بیمار حکایت دارد. این درحالی است که گفته می‌شود از 17خرداد که در سکوت این محلول‌ها از داروخانه جمع‌آوری شد تاکنون ۴۹‌بیمار بزرگسال و چهار کودک قربانی محلول‌های تولیدی شرکت ثامن شدند. هم اکنون نیز چندین بیمار بدحال با عوارض شدید در بخش‌های مراقبت ویژه بیمارستان‌های کشور با مرگ و زندگی دسته و پنجه نرم می‌کنند. افزایش آمار قربانیان بیماران دیالیز صفاقی درحالی همچنان ادامه دارد که سکوت وزارت بهداشت و کم‌توجهی جدی انجمن حمایت از بیماران کلیوی- تنها متولی غیردولتی بیماران کلیوی- نیز تامل‌برانگیز است. البته از همان ابتدا وزارت بهداشت علاقه‌ای به رسانه‌ای شدن این ماجرا نداشت و حالا هم به جای پاسخگویی و هشدار باز هم پنهانکاری را در دستور کار خود دارند. شواهد نشان می‌دهد محموله آلوده محلول دیالیز صفاقی از دی‌ سال گذشته توزیع شده است اما به دنبال دریافت گزارش‌های مقدماتی درخصوص آلودگی محلول دیالیز صفاقی تولیدِ شرکت‌ داروسازی ثامن و بروز برخی عوارض دارویی در پی مصرف آن، در تاریخ ۱۷ خرداد، رسیدگی فوری به این موضوع و بررسی جوانب آن، بلافاصله در دستور کار قرار گرفت. از همین‌رو سازمان غذا و دارو، وزارت بهداشت، دانشگاه‌های علوم پزشکی، پزشکی قانونی و سایر نهادهای ذی‌ربط ملزم به همکاری در این زمینه شدند تا ابعاد ماجرا به طور دقیق روشن شود. برهمین مبنا، در همان روزها روابط‌عمومی سازمان غذا و دارو از ورود محمد مخبر، سرپرست ریاست‌جمهوری به این مساله خبر داد و اعلام کرد که با دستور این مسوول برای پیگیری فوری گزارش‌ها درخصوص مشکلات این محصول دارویی، رییس سازمان غذا و دارو شخصا در کارخانه حضور یافته و با بررسی موضوع از نزدیک، دستورات لازم را صادر کرد. در حال حاضر هم کمیسیون بهداشت به این قضیه ورود کرده است اما اعضای آن هم بر این عقیده‌اند که قدرت کافی را برای برخورد با شرکت ثامن را ندارند و مستندات را به قوه قضاییه ارجاع دادند.
مواد اولیه خریداری شده آلوده بود؟!
مجید طبسی، مدیرعامل شرکت داروسازی ثامن اما با اشاره به اینکه مواد اولیه از شرکت‌های داخلی خریداری شده و تقصیری متوجه ثامن نیست پیشتر به «جهان‌صنعت» اعلام کرده بود: «‌در یکی از سری‌های ساخت ماده اولیه‌ای که از بیرون شرکت تامین شد یک ناخالصی وجود داشت که شناسایی، ردیابی و پاکسازی شد و مواد نامنطبق خارج شدند و خط تولید آماده تولید است. در هر صورت این مساله در حوزه وظایف سازمان غدا و دارو است و ما مجاز به مصاحبه بیشتر نیستیم زیرا شروع موضوع به ثامن باز نمی‌گردد و ایراد از خارج ثامن بوده است.»
میزان آلودگی آلومینیوم 5 تا
20 برابر حد مجاز
دکتر شهرزاد عصاره، رییس انجمن نفرولوژی ایران به عنوان نخستین مسوولی که این موضوع را افشا کرد پیشتر به «جهان‌صنعت» گفته بود: «‌آلودگی محلول دیالیز صفاقی تولید شرکت داروسازی ثامن به آلومینیوم بیش از ۵ تا ۱۰‌برابر حد مجاز بوده و تاکنون حداقل جان ۱۰نفر را در کشور گرفته است.»
طبق اظهارات عصاره، طی چند ماه اخیر تعدادی از پزشکان نفرولوژیست علائم التهابی در پرده صفاق بیمارانی که دیالیز صفاقی می‌شدند، مشاهده کرده بودند. ابتدا تصور بر این بود که این التهاب ناشی از میکروب باشد اما کشت میکروبی نشان داد که آلودگی میکروبی نیست.
به گفته رییس انجمن نفرولوژی، در حال حاضر پزشکان مستاصل شده‌اند زیرا درمان بیماران به دلیل مسمومیت با آلومینیوم بسیار سخت و گاه نشدنی است. مسمومیت با آلومینیوم امری عادی تلقی نمی‌شود و درمان خنثی‌کننده‌ای ندارد و فقط باید با دیالیزهای خونی مکرر و در مواردی که سطح آلومینیوم از ابتدا خیلی بالا نباشد با کمک داروی دسفرال از خون برداشت شود که آن نیز خود می‌تواند عوارضی داشته باشد بنابر‌این دفع آلومینیوم از خون مشکل است و فقط اندازه‌گیری و آزمایش محلول پیش از توزیع می‌توانست از چنین بحرانی جلوگیری کند.
محلول مسموم دیالیز صفاقی، 53‌قربانی برجای گذاشت
این در حالی است که دکتر عصاره اوایل هفته گذشته نیز پس از ارسال نامه دکتر علی نوبخت، رییس کمیسیون بهداشت و درمان سابق مجلس به دکتر شهریاری،ریاست کمیسیون بهداشت به مجلس رفت و تمام وقایع چند ماه اخیر را توضیح داد.
رییس انجمن نفرولوژی در جریان این نشست بیان کرد:تعداد فوتی‌ها (۴۹‌بزرگسال و چهار‌کودک)، مشکلات انتقال بیماران صفاقی به دیالیز خونی و عدم امکان آن در مورد اطفال و شیرخواران و بیماران فاقد اکسس عروقی، آمار و مشکلات انتقال به سیستم فرزینیوس، تمام شدن عنقریب محلول‌های فرزینیوس (کفایت موجودی برای ۲۳۰ بیمار فقط تا اواخر مرداد)، مشکلات انجام آزمایش سطح آلومینیوم سرم در بسیاری مراکز به جز اصفهان، شیراز و مشهد، عدم اطمینان از محلول‌های تایید‌شده ثامن، عدم ارسال گزارش کتبی محلول‌های آلوده و تایید شده به انجمن نفرولوژی و پزشکان و همه صحبت‌ها و درددل‌های اساتید این حوزه تخصصی را بیان کرد.
در این نشست دکتر شهریاری، رییس کمیسیون بهداشت مجلس شروع صحبت در جلسه را به انجمن نفرولوژی ایران واگذار کرد. سپس دکتر علیرضایی نماینده وزارت بهداشت، رییس سازمان غذا و دارو و همچنین مدیرعامل شرکت ثامن و سایر شرکت‌کنندگان نیز اظهارات و نظراتشان را بیان کردند. در پایان جلسه مجددا درخواست‌های نفرولوژیست‌ها و انجمن نفرولوژی ایران برای تسریع و فراگیری در انجام آزمایشات سطح آلومینیوم، تامین محلول سالم کافی فرزینیوس و رویت تاییدیه‌ها و آنالیز محلول‌های ثامن تایید شده توسط سازمان غذا و دارو که در برخی مراکز استفاده می‌شوند، مجددا جمع‌بندی و به‌طور جدی از کمیسیون بهداشت درخواست شد. همه مطالب فوق در سه صفحه، همراه با نامه قبلی که به وزارت بهداشت با رونوشت به مجلس نوشته شده بود، تحویل دکتر شهریاری، رییس کمیسیون بهداشتی مجلس شد. پس از جلسه هم نمایندگان شرکت ثامن قول همه‌گونه همکاری برای پشتیبانی مالی و ارسال انجام آزمایشات را دادند‌.
سکوت برای فقدان نگرانی جامعه!
دکتر حسینعلی شهریاری، رییس کمیسیون بهداشت و درمان مجلس نیز در پاسخ به اینکه چرا افزایش مرگ و میر بیماران به دلیل مصرف محلول مسموم دیالیز صفاقی از جامعه و رسانه‌ها پنهان مانده است به «جهان‌صنعت» گفت: قطعا نه تنها شرکت ثامن مقصر وضع موجود است بلکه وزارت بهداشت هم به دلیل فقدان نظارت کافی مقصر است. البته کمیسیون بهداشت پیگیر این قضیه از مراجع قضایی شده است و به‌زودی هم این پرونده برای رسیدگی در اختیار مراجع مربوطه قرارخواهد گرفت اما دیگر نمی‌خواهیم این موضوع رسانه‌ای شود که نگرانی جدیدی برای مردم ایجاد نشود زیرا جامعه به اندازه کافی مشکل دارند.
وی افزود: دو هفته قبل در گفت‌وگو با رییس سازمان غذا و دارو تاکید شد پرونده این شرکت تکمیل و به قوه قضاییه ارجاع شود. در حال حاضر هم منتظر ارائه اظهارات دادگاه محترم هستیم.
آلودگی مرگبار محلول‌های دیالیز صفاقی، یک فاجعه ملی
پروفسور بهروز برومند، بنیانگذار دیالیز در کشور و پدر نفرولوژی نوین ایران نیز درخصوص مقصران این اتفاق به «جهان‌صنعت» گفت: آلودگی مرگبار محلول‌های دیالیز صفاقی، یک فاجعه ملی است که مقصران زیادی دارد. در درجه اول وزارت بهداشت که اجازه تولید داروهای خاص بدون ضوابط و مقررات لازم را به شرکت ثامن داده، مقصر است. در درجه دوم نیز سازمان غذا و دارو که نظارت کافی و لازم را به داروهای تولیدی این شرکت نداشته مقصر است.
در درجه بعدی نیز شرکت ثامن مقصر این رویدادهاست زیرا دست به توزیع و تولید محلولی زدند که نه تنها اطلاعات کافی درخصوص آن نداشتند بلکه نسبت به سلامت این محلول هم اطمینان نداشتند. زمانی هم که مسمومیت این محلول رسانه‌ای شد باز هم به موقع از سراسر کشور جمع‌آوری نشد و هنوزم بایستی سازمانی بر جمع‌آوری این محلول‌ها نظارت داشته باشد.
حتی آمار دقیقی از محلول‌های موجود در داروخانه‌ها نیز در دست نیست بنابراین وزارت بهداشت باید مامورانی را جهت جمع‌آوری و بررسی محلول‌های مسموم در تمام انبارهای داروخانه‌های سراسر کشور ارجاع دهد، تا سوءاستفاده‌ای از این قضیه صورت نگیرد. همچنین وزارت بهداشت باید بیش از همیشه بر تولیدات دیگر داروهای این شرکت نیز نظارت کند تا دیگر چنین موضوعی رخ ندهد. همچنین باید یک نماینده دائمی از وزارتخانه در این شرکت‌های تولیدی دارو حضور داشته باشند تا بر عملکردشان به‌طور مداوم نظارت کنند که شاهد چنین فجایعی نباشیم.
وی افزود: از 23 خرداد که این موضوع رسانه‌ای شد تاکنون براساس آمارهای رسمی 53‌تن قربانی محلول‌های مسموم دیالیز صفاقی شرکت ثامن شده‌اند اما به نظرم این آمارها دقیق نیست زیرا ممکن است بیماری در برخی شهرها یا مناطق محروم فوت شده باشد اما آن مراکز درمانی متوجه امر نبوده‌اند و این موارد را ثبت نکرده‌اند بنابراین اگر بگوییم 153‌تن قربانی محلول‌های مسموم شدند، دور از انتظار نیست چراکه بسیاری از بیماران دیالیزی صفاقی دارای بیماری‌های زمینه‌ای هستند و تشخیص علت مرگ آنها در برخی شهرها سخت است بنابراین باید شرکت ثامن هرچه سریع‌تر آمار و گزارش دقیقی ارائه دهند، تمامی آمارها براساس گزارش پزشکان است.
پدر نفرولوژی نوین ایران با تاکید بر اینکه دستگاه قضایی باید به این موضوع ورود کند، بیان کرد: شرکت دارویی ثامن باید تمام هزینه‌های که به بیماران دیالیز صفاقی وارد شده پرداخت کند. همچنین باید دیه این 53‌تن را هم به بازماندگان آنها پرداخت کند چراکه به نظرم این موضوع مصداق قتل عمد است. مسوولان شرکت ثامن حتما باید بابت قصوری که انجام دادند، دادگاهی شوند.
او ادامه داد: با این حال از متخصصانی همچون دکتر نوبخت و خانم دکتر عصاره رییس انجمن نفرولوژی تشکر می‌کنم که پیگیر این قضیه از سمت مجلس نیز هستند. در این میان متاسفانه انجمن حمایت از بیماران که باید بیش از هر نهاد دیگری حساسیت نشان می‌داد اما سکوت اختیار کرده است.
گروکشی شرکت دارویی ثامن
یک مقام مسوول آگاه نیز درخصوص اینکه چرا برخوردهای جدی با شرکت ثامن انجام نمی‌شود، به «جهان‌صنعت» گفت: براساس آنچه متوجه شدیم، به خاطر اینکه شرکت دارویی ثامن داروهای انحصاری و خاص را تولید می‌کند، وزارت بهداشت کاملا به این شرکت وابسته است. به همین دلیل با رسانه‌ای شدن این خبر شاید فشارها به تعطیلی این شرکت ختم شود، این در حالی است که به طور جدی به داروهای تولیدی این شرکت وابسته هستیم.
وی افزود: متاسفانه در چنین شرایطی برخی روسای این شرکت هم از چنین وضعیتی سوءاستفاده می‌کنند بنابراین نظام دارویی کشور به این شرکت نیازمند است. به نظر می‌آید که سیستم اجرایی کشور نسبت به شرکت ثامن نقطه ضعف دارد. در این میان هم گروکشی‌هایی صورت گرفته اما پروانه‌های مسوول فنی و یک تن دیگر باطل شده است.
پرونده این قضیه هم به مراجع قضایی ارسال شده زیرا نه‌تنها تعداد فوتی‌ها طی دو ماه اخیر بیشتر شده است بلکه بیماران زیادی هم دچار عوارض شدید این محلول‌ها شدند.
توزیع محلول آلوده از دی تا اردیبهشت امسال
دکتر ایرج نجفی، استاد تمام‌ بازنشسته دانشگاه علوم‌پزشکی تهران و محقق اصلی دیالیز صفاقی در کشور نیز درباره ماجرای سرم‌های آلوده نیز پیشتر توضیحات دقیق‌تری ارائه کرده بود: «حدود دو ماه و نیم پیش، از دانشگاه اصفهان که حدود ۷۰‌بیمار دیالیز صفاقی دارد، برای نخستین‌بار با ما تماس گرفتند و اعلام کردند که دیالیز آنها ناکافی شده است. به ما گفتند که ما مثل همیشه برای این بیماران دیالیز انجام می‌دهیم اما این بیماران علائمی را نشان می‌دهند که به‌نظر می‌رسد کیفیت دیالیز کم شده ‌است. علائمی مانند لرزش دست و پا، بی‌حالی، ضعف، تهوع و استفراغ در میان این بیماران دیده شده بود.»
همین نشانه‌ها و تماس‌ها منجر شد تا دانشگاه علوم پزشکی اصفهان از نجفی، استعلام بگیرد که آیا موارد مشابهی در تهران مشاهده شده است. آن زمان اما در میان بیماران تهران، نمونه مشابه و غیرطبیعی مشاهده نشده‌ بود. این نفرولوژیست همان موقع با همکارانش در یکی، دو شهرستان دیگر صحبت کرد و از آنها استعلام گرفت اما آنها هم گزارش مشابهی نداشتند: «من آن زمان حرف‌های همکاران‌مان را در اصفهان چندان جدی نگرفتم و فکر کردم خطایی از جانب آنها رخ داده ‌است. بعد از مدتی یکی از همکاران در شیراز به ما اطلاع داد که یک بیمار فوتی داشتند و بعضی از بیماران‌شان نشانه‌هایی مانند گیجی، منگی، ضعف، بی‌حالی، درد عضلانی، بی‌اشتهایی به‌ویژه علائم عصبی به‌صورت لرزش‌های غیرارادی یا حتی تشنج داشتند تا جایی که برخی بیماران دچار تشنج شده و به ICU منتقل شده‌اند و درنهایت جان‌شان را از دست داده‌اند.»در کشور حدود ۲۰۰‌نفرولوژیست وجود دارد که حدود ۲۰ تا ۲۵‌درصدشان در زمینه دیالیز صفاقی فعالیت می‌کنند، تعداد زیادی از آنها از اتفاق رخ‌ داده اطلاعی نداشتند و حتی رییس انجمن نفرولوژی هم در ابتدا بی‌اطلاع بود. نجفی می‌گوید: «به‌ دلیل بی‌اطلاعی بخشی از پزشکان و پرستاران کشور از اتفاق رخ‌ داده، تعدادی از بیماران جان‌شان را از دست دادند بنابراین لازم است که به دور از بهره‌برداری‌های سیاسی و نگران‌کردن بیماران، اطلاعات منطقی به آگاهی عموم برسد.» گفتنی است در حالی مسوولان سازمان غذا و دارو و دیگر مسوولان مربوطه همچنان از مصاحبه با «جهان‌صنعت» خودداری کردند که انگشت اتهام پزشکان متخصص به سمت این سازمان نشانه رفته است زیرا این سازمان مسوولیت نظارت کافی پیش از توزیع هر دارویی را در کشور دارد اما با توجه به گفته‌های متخصصان کم‌کاری و ضعف سازمان در این مورد به خصوص کاملا عیان است. چه بسا انتشار همین اطلاعات ناکافی و جزئی هم با پافشاری رسانه‌ها به ویژه «جهان‌صنعت» در دو ماه پیگیری صورت گرفته شده است، این در حالی است که اگر طبق گفته‌های مدیرعامل شرکت داروسازی ثامن چنین تخطی‌های در میان تولیدکننده‌ها امر عادی تلقی شده باشد، با احترام باید توجه بیشتری به خطوط تولید داروهای کشور کرد زیرا همین اشتباهاتی که برای مدیران کوچک است، بازی با جان بیماران است بنابراین امیدواریم حالا که قربانیان این محلول سمی افزایش چشمگیری داشته است، با ورود قوه قضاییه به این قضیه مقصران به‌ سزای عمل خود برسند.