24 - 05 - 2023
غفلت از ظرفیتهای گردشگری نمایش عروسکی
نادر نینوایی- امروز نمایشهای عروسکی در دنیا به وسیلهای برای انتقال فرهنگ و جذب گردشگر تبدیل شدهاند.
«بونراکو» -تئاتر عروسکی سنتی ژاپن- که با سرود داستانی همراه است امروز تبدیل به یکی از جاذبههای گردشگری ژاپن شده است.
نمایش عروسکی ویتنام که بر سطح آب اجرا میشود هم هرساله گردشگران زیادی را به هانوی، پایتخت این کشور میکشاند و باعث شکلگیری اشتغال برای جمع کثیری از مردم این کشور شده است.
ایران اما با وجود آنکه نمایشهای عروسکی متنوع و با ریشههای تاریخی غنی دارد تاکنون در زمینه توسعه این نمایشها و جذب گردشگر از این راه موفق عمل نکرده است.
شخصیتهای اثرگذار عروسکی ایران نظیر «پهلوان کچل» پتانسیل بالایی برای برندسازی دارند اما ضعف تبلیغات و بازاریابی باعث شده که این ظرفیت مغفول بماند. بیتوجهی به حوزه نمایشهای عروسکی و غفلت از ظرفیتهای آن برای جذب گردشگر به حدی است که یکی از فعالان صنف نمایش عروسکی در گفتوگو با «جهانصنعت» و در توصیف شرایط موجود، نمایش عروسکی را به طور کامل دور از توجه وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایعدستی و رهاشده ارزیابی کرده است.
پیشینه نمایش عروسکی در ایران
ایرانیان در طول تاریخ رابطه تنگاتنگی با نمایشهای عروسکی داشتهاند. مردم کشورمان در گذشته همواره در مراسم و جشنها به اشکال مختلف از عروسک استفاده میکردهاند.
در دورههای گذشته در بسیاری از نقاط ایران مراسم و آیینهایی مختلفی با عروسک اجرا میشده است که از آن جمله میتوان به «تکتمگردانی» در عید نوروز در میان آذربایجانیها و «مراسم تمنای باران با چمچمه» و نیز «کتراکیشه» در گیلان اشاره داشت.
نمایش عروسکی در ایران قدمت زیادی دارد و براساس برخی روایتها سبقه آن به قرن پنجم میرسد.
بهرام بیضایی در کتاب نمایش در ایران به موضوع نمایش عروسکی میپردازد و بر این نظر است که تا قرن چهار اطلاع مستقیمی از انجام نمایش عروسکی در ایران در دست نیست و از قرن پنجم به بعد است که در شعرهای شاعران اشاره به این نمایشها و تعدادی از واژههای آنان دیده میشود. اگر همین تاریخ را هم به عنوان معیار در نظر بگیریم متوجه میشویم که برگزاری نمایش عروسکی در ایران قدمتی حداقل هزار ساله دارد و میتوان مدعی شد که کشورمان در این زمینه صاحب سبقه است.
غفلت از عروسک و نمایشهای عروسکی
ایرانیان در طول تاریخ عروسکهای سنتی و نمایشهای عروسکی بسیاری را برگزار کردهاند که ریشه در باورها، عقاید و فرهنگ کشور دارد.
با وجود این پیشینه تاریخی قدرتمند تا به امروز از عروسک و نمایشهای عروسکی و ظرفیتی که این نمایشها میتوانند برای توسعه گردشگری داشته باشند غفلت شده است.
سیاوش ستاری موسس خانهموزه خیمهشببازی ایران در خصوص وضعیت عروسکهای سنتی و نمایشهای عروسکی در ایران به «جهانصنعت» گفت: در مورد عروسک ما ملت غریبی هستیم. عروسکهای بازیچه کودک در بین تمام اقوام ایرانی وجود دارند، اینها ابزاری برای انتقال فرهنگ از نسلی به نسل دیگر بودند. اگرچه این عروسکها به ظاهر بازیچه بودند اما از طریق آنها پدربزرگها و مادربزرگها به نوههایشان آموزش فرهنگ بومی را میدادند.
وی با ذکر مثالی ادامه داد: به عنوان مثال در بلوچستان عروسکی به نام «دوتوک» وجود دارد، این عروسک به سبب اعتقادات آن منطقه نقاشی صورت ندارد، اما از طریق آن مادربزرگها آیین زندگی و زناشویی را به نوههای خود آموزش میدادند. یک چنین کارکردی در جهان بینظیر است اما متاسفانه در کشور از آن غافل ماندهایم و حوزه عروسکهای اقوام در ایران رها شده است.
ستاری ضمن اشاره به عروسکهای آیینی رایج در ایران به «جهانصنعت» گفت: به جز عروسکهای بازیچه کودکان که در همه اقوام چند نمونه از آنها داریم، یکسری عروسکهای آیینی داریم. یعنی آیینهایی داریم که به وسیله عروسک اجرا میشوند و «عروس گوله»، «مراسم تمنای باران» و«آیین اسب چوبی» در سبزوار از آن جمله هستند. در این آیینها و مراسم که به وسیله عروسک اجرا میشوند، از تکنیکهای مختلف عروسکگردانی استفاده میشود که این تکنیکها امروز به عنوان تکنیکهای روز در جهان کاربرد دارند اما متاسفانه در کشورمان تمامی این موارد را رها کردهایم.
موسس خانهموزه خیمهشببازی ایران افزود: از مواردی که گفته شد اگر عبور کنیم پیشنمایشها را داریم که «آهو بره» در خراسان از آن جمله است. در مراسم «آهو بره» مردی نشسته و دوتار مینوازد و به انگشتانش نخهایی وصل است و بزی روی صفحه دوار با این ساز میرقصد. از جمله دیگر پیشنمایشها میتوان به «خرسوار» و «دیگ به سر» اشاره داشت که پیشنمایشهایی به شدت جذاب هستند و برای مردم همیشه شادیآفرین بودهاند. گذشته از این، دو شکل کامل نمایش عروسکی سنتی داریم که شامل «جیجیویجی» در شیراز و «خیمهشببازی» است.
ستاری در پاسخ به این پرسش که فکر میکند خیمهشببازی چه تاثیری بر جذب گردشگر و انتقال فرهنگ ایران به دروازههای بینالمللی دارد، به «جهانصنعت» گفت: «این مقولهای بسیار جذاب است. اگر به کشور ژاپن به عنوان یک الگوی موفق در زمینه نمایش عروسکی نگاه کنید متوجه میشوید که آنها هم مثل ایران چند شکل نمایش عروسکی سنتی دارند که شامل «ژاپن کاپوکی» و «ژاپن تئاتر نو» است. دولت ژاپن مدارسی را ایجاد کرده است که روی آنها سرمایهگذاری میکند و کودکانی که به آنجا میروند اجازه دارند از روز نخستی که به مدرسه میروند با خرج دولت تحصیل کنند و تا روزی که استاد آن هنر سنتی شده آنجا بمانند.»
وی افزود: «در نتیجه این رویکرد گردشگر به ژاپن میرود تا «بونراکو»(تئاتر عروسکی حرفهای ژاپن) را تماشا کند. یعنی گردشگر بینالمللی اول بلیت بونراکو را میخرد و سپس بلیت هواپیما خریداری میکند چرا که میخواهد تماشای این نمایش را از دست ندهد. ایران اما با وجود این همه گستردگیای که در فرهنگ عروسک دارد، متاسفانه (مسوولان امر) به این وادی هیچ توجهی نداشتهاند و مقوله نمایش عروسکی در ایران کاملا رها شده است. در نهایت باید بگویم که متاسفانه نمایش عروسکی به طور کامل دور از توجه وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایعدستی است.»
با توجه به اهمیتی که نمایش عروسکی به عنوان یک میراث فرهنگی ناملموس دارد و نیز با نظر به تاثیر شایانتوجه این مقوله بر توسعه گردشگری، لازم است که معاونتهای گردشگری و صنایعدستی برای توسعه و استفاده بهینه از این حوزه برنامهریزی مشخص و جامعی داشته باشند. مطمئنا استفاده از ظرفیتهای نمایش عروسکی میتواند تاثیر شایانی بر توسعه گردشگری ایران و شناساندن کشورمان به مردم سایر نقاط جهان داشته باشد.
لطفاً براي ارسال دیدگاه، ابتدا وارد حساب كاربري خود بشويد