عدم استقبال ایران از حضور آمریکا

گروه سیاسی- با نزدیک شدن به زمان برگزاری مذاکرات صلح سوریه در قزاقستان، اخباری از ایجاد تغییر و تحولات در آرایش سیاسی حاضران در این مذاکره به گوش می‌رسد. این روزها تلاش‌هایی برای حضور نمایندگان آمریکایی در این مذاکرات به چشم می‌خورد و به نظر می‌رسد نمایندگان دونالد ترامپ، رییس‌جمهور جدید آمریکا‌ قصد دارند در این مذاکرات شرکت کنند و این مساله‌ای است که به شدت می‌تواند بر روند مذاکرات و نتایج آن تاثیر گذارد. این مساله با نزدیک شدن به زمان برگزاری مذاکرات در قزاقستان، به تدریج جنبه‌ای جدی‌تر به خود گرفته است و روسیه و ترکیه‌ از حضور ایالات متحده در این مذاکرات سخن به میان آورده‌اند. ابتدا ترکیه و کمی پس از آن، روسیه موضوع حضور ایالات متحده در این مذاکرات را مطرح و تاکید کردند که حضور هر کشور دیگری در مذاکرات، باید با هماهنگی و موافقت هر سه کشور ایران، روسیه و ترکیه باشد‌ اما کمی بعد در هفته گذشته، لاوروف، وزیر امور خارجه پوتین به صراحت و رسما بیان کرد که از ایالات متحده برای شرکت در این مذاکرات دعوت شده است البته نه دولت اوباما بلکه نمایندگان دولت جدید آمریکا یعنی دولت دونالد ترامپ. در روزهای گذشته خبرگزاری‌های روسیه اعلام کردند قرار است ایالات متحده در این مذاکرات‌ به عنوان ناظر شرکت داشته باشد و احتمالا هیات روسی در مذاکرات آستانه توسط نماینده ویژه ریاست‌جمهوری در امور سوریه رهبری خواهد شد.
ایالات متحده به عنوان عضو ناظر به این نشست دعوت شده است. انتشار این خبر با واکنش قاطع مقامات مختلف کشورمان روبه‌رو شد. در همین راستا رییس مرکز تحقیقات استراتژیک ایران در دیدار با عماد خمیس، نخست‌وزیر سوریه گفت: ایران به طور جدی مخالف حضور آمریکایی‌ها در مذاکرات آستانه است معتقدیم فقط آنهایی که در دفاع از تمامیت ارضی سوریه کمک کردند، شایستگی دارند در مذاکرات صلح هم حضور یابند. علی‌اکبر ولایتی در مورد واکنش ایران در صورت حضور آمریکا در نشست آستانه اظهار کرد: دیدگاه ایران مخالفت با حضور آنهایی است که کماکان علیه دولت سوریه اقدام می‌کنند. آمریکایی‌ها نمی‌توانند هم در صحنه بین‌المللی و تجهیز تروریست‌ها و اعزام آنها به خاک سوریه دخالت کنند و هم در مذاکرات صلح شرکت کنند. رییس مرکز تحقیقات استراتژیک مجمع گفت: آنهایی که نتوانستند در میدان نظامی به خواسته‌های خود برسند نمی‌توانند در میدان صلح به خواسته‌های خود جامه عمل بپوشانند همچنین نماینده مقام معظم رهبری و دبیر شورای عالی امنیت ملی هم گفت: به دلیل مخالفت ایران با مشارکت آمریکا در اجلاس آستانه، هیچ‌گونه دعوت مشترکی برای حضور آمریکا از سوی سه کشور مبتکر برگزاری اجلاس به عمل نیامده است. علی شمخانی با اشاره به سوابق بدعهدی و ناکارآمدی آمریکا برای برقراری آتش‌بس و هدایت طرفین درگیری در سوریه به سمت گفت‌وگو گفت: هیچ دلیلی برای مشارکت آمریکا در مدیریت، راهبری و هدایت ابتکارات سیاسی جاری در بحران سوریه وجود نداشته و ایفای نقش این کشور در اجلاس آستانه نیز کاملا منتفی است و ایران در اجلاس آستانه نیز حضوری پررنگ و فعال خواهد داشت.
علاوه بر اینها وزیر امور خارجه کشورمان هم در آن سوی مرزها و در حاشیه اجلاس داووس ضمن اعلام حضور قطعی ایران در مذاکرات آستانه در مورد موضع ایران در این اجلاس گفت: همواره گفته‌ایم موافق حضور آمریکا نیستیم. همین طور اعلام کردیم که ما دعوت‌کننده برای اجلاس هم نیستیم بلکه قزاقستان دعوت‌کننده است.
موضع خودمان را اعلام کرده‌ایم. وزیر خارجه ایران افزود: علتش هم این است که چارچوب‌هایی که در گذشته وجود داشت نتوانست به راه‌حل برسد، فعلا همکاری سه‌جانبه‌ای که بین ایران، روسیه و ترکیه در دو سه ماه گذشته وجود داشته، توانسته نتایج ملموسی را ایجاد کند که یکی از آنها موفقیت در آتش‌بس است و ان‌شاءالله موفقیت در گفت‌وگوهای بین دولت سوریه و دشمنان مسلح دولت سوریه خواهد بود. بر همین اساس فکر می‌کنیم باید این چارچوب حفظ شود و در قالب این چارچوب کاری‌اش پیش برود و به همین دلیل هم موافق نیستیم که ورود جدیدی داشته باشیم و معتقدیم کار را مشکل‌تر خواهد کرد. این اجلاس با حضور فدریکا موگرینی مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا و دی‌میتسورا فرستاده ویژه سازمان ملل به سوریه و وزرای خارجه برخی از کشورهای منطقه و اروپایی حضور دارند.
کاملا روشن است که ترکیه و روسیه، از ورود آمریکا به مذاکرات صلح سوریه استقبال می‌کنند. اما ایران این حضور را به هیچ وجه به نفع مذاکرات و به نفع دولت و ملت سوریه نمی‌داند.
دلایل روسیه و ترکیه برای حضور آمریکا اما کاملا مشخص است. ولادیمیر پوتین، مذاکرات آستانه را به عنوان نخستین قدم در راه آزمون آینده روابط میان روسیه و آمریکای ترامپ در نظر دارد و با توجه به هماهنگی‌های لفظی که این دو در سخنان خود پیرامون مسایل بین‌المللی دارند، مذاکرات صلح سوریه می‌تواند شروعی مناسب برای یک روابط هماهنگ و ‌هارمونی در سیاست خارجی روسیه و آمریکا باشد و پس از این روسیه با محدود کردن هزینه‌های خود در سوریه و کاهش تعداد نظامیان حاضر در این کشور تنها نقش میانجی را در مذاکرات سوریه بازی کرده و تلاش می‌کند توازن لازم میان ایران و ترکیه را برای رسیدن به نتیجه مطلوب خود که ثبات وضعیت فعلی به نفع منافع بلند مدت روسیه است ایجاد کند. از سوی دیگر، ترکیه که در پی شکست‌های اخیر در سوریه و محدود شدن قدرت مانور خود تن به شرکت در مذاکرات صلح و همراهی با روسیه و ایران داده است، به شدت از حضور آمریکا در این مذاکرات استقبال می‌کند و به تازگی ایالات متحده در پی نزدیکی ترکیه به روسیه، حمایت‌های خود را از عملیات‌های ترکیه در خاک سوریه افزایش داده است تا همچنان ترکیه را نزدیک به خود نگاه داشته و دلجویی درخوری از سیاستمداران ترک داشته باشد. در همین زمینه، یک مقام آمریکایی گفت: ائتلاف تحت رهبری آمریکا، چهار حمله هوایی در نزدیکی شهر «الباب» سوریه در حمایت از عملیات ترکیه در این منطقه انجام داد.
تقویت ترکیه و نیروهای نظامی این کشور روی زمین در سوریه می‌تواند توازن قدرت نظامی ترک‌ها در برابر ایران را تقویت کند. هم‌اکنون روی زمین ایران، موثرترین و مقتدرترین بازیگر حاضر در صحنه سوریه است که بخش مهمی از عملیات آزادسازی حلب را نیز هدایت می‌کند.
ضعف ترکیه و نیروهای وابسته به این کشور در سوریه در برابر ایران به معنی تاثیرگذاری بیشتر ایران در روند مذاکرات است که اکنون حضور آمریکا، می‌تواند هم در صحنه عملیاتی و هم در سناریو سیاسی وزنه را به سمت ترکیه سنگین سازد. در این میان به خوبی مشهود است که حضور آمریکا و نمایندگان دونالد ترامپ می‌تواند منجر به تضعیف مواضع ایران و دولت سوریه در این مذاکرات شود که عملا با توجه به قدرت چانه‌زنی بالای آمریکایی‌ها با روس‌ها بر خروجی مذاکرات تاثیر جدی خواهد داشت و به نظر می‌رسد که دولت روسیه و ترکیه دست آمریکا را در این مذاکرات برای چیدمان دلخواه باز گذاشته تا بتواند صحنه مذاکرات در سوریه را به برگی برنده برای آینده روابط خود با دونالد ترامپ تبدیل سازد. در این شرایط و با توجه به نزدیکی مواضع ترکیه و آمریکا‌ دونالد ترامپ مساله بشار اسد را بعد از داعش در اولویت قرار خواهد داد و از سوی دیگر با توجه به احتمال همراهی روس‌ها با آمریکا، قدرت مانور ایران در این مذاکرات بسیار محدود خواهد بود.
به همین دلیل است که محمد جواد ظریف، با حضور آمریکا در این مذاکرات مخالفت کرده است. در این شرایط، حضور ایران در آستانه با در نظر آوردن بالانس و توازن سیاسی احتمالی، می‌تواند منجر به امتیازگیری ترکیه و به ضرر ایران و بشار اسد و خط مقاومت باشد.اگر این مساله قبل از مذاکرات حل و رفع نشود و همچنان اصرار روسیه و ترکیه بر حضور آمریکا در این مذاکرات باشد، در این شرایط، ایران دو راه متفاوت پیش روی خود خواهد داشت؛ نخست استفاده از تاکتیک اطناب در مذاکرات و طولانی کردن روند سیاسی مذاکرات با پافشاری بر خواسته‌های خود و دولت بشار اسد در سوریه. در این شرایط ایران می‌تواند همزمان با طولانی شدن روند مذاکرات در آستانه، قدم بعدی روسیه و آمریکا- که تمرکز بر مبارزه با داعش است- را به تعویق انداخته و ضمن بالا بردن هزینه‌ها برای ترکیه به این طریق، بخش مهمی از خواسته‌های خود را در مذاکرات به دست آورد. البته کاملا مشخص است که در این شرایط ایران نخواهد توانست به خواسته‌های حداکثری خود در رابطه با سوریه دست پیدا کند‌ اما این تاکتیک می‌تواند با خرید زمان به نفع ایران و به ضرر روسیه، ترکیه و آمریکا منجر به آن شود که ترازوی سیاسی تا حدی به نفع ایران متعادل شود.
اما ایران می‌تواند از قدرت برتر خود روی زمین در سوریه استفاده کند و همه می‌دانند که حضور ایران در سوریه برای مبارزه با داعش، بسیار اساسی و ضروری است‌ ضمن اینکه طرفین مذاکره از توان ایران برای بر هم زدن تعادل نیروها در سوریه نیز به خوبی آگاه هستند و به خوبی می‌دانند که اگر ایران با نتایج مذاکرات همراهی نکند، می‌تواند آینده روند سیاسی صلح در سوریه به شدت به چالش بکشد.
با این اوصاف، ایران می‌تواند برای متعادل کردن آرایش سیاسی در مذاکرات روی قدرت خود در سوریه سرمایه‌گذاری کرده و نیروهای مقاومت را به عنوان یک فاکتور اساسی در این مذاکرات مد نظر قرار دهد و جایگاه خود را در تحولات منطقه و به خصوص در روند صلح سوریه مجددا به کشورهای مدعی قدرت در این زمینه اثبات کند.