ظهور برند جدید گردشگری ایران

نادر نینوایی- پس از مدت‌ها کش و قوس و برطرف کردن ملاحظات ارزیابان، سرانجام پرونده «هگمتانه و مرکز تاریخی همدان» در یونسکو به عنوان بیست‌وهشتمین اثر جهانی ایران ثبت شد.
چهل‌وششمین اجلاس میراث جهانی یونسکو که در دهلی نو درحال برگزاری است ، به ثبت پرونده «هگمتانه و مرکز تاریخی همدان» در فهرست میراث جهانی یونسکو پس از انجام اصلاحاتی به پیشنهاد ایکوموس و برخی اعضای این کمیته، رای مثبت داد.
ثبت جهانی هگمتانه به عنوان یکی از قدیمی‌ترین پایتخت‌های جهان می‌تواند تاثیر بسزایی در شناخته شدن برند گردشگری ایران داشته باشد و شرایط را برای جذب بیشتر گردشگران بین‌المللی و داخلی به همدان فراهم کند. تحقق این امر و استفاده از ظرفیت‌های ثبت جهانی هگمتانه اما مستلزم رعایت شدن الزامات و ایجاد زیرساخت‌های مناسب گردشگری و معرفی هرچه بیشتر این اثر ثبت جهانی به زبان‌های مختلف بین‌المللی است.
پتانسیل ایجاد شده با ثبت جهانی هگمتانه
احسان میراب‌زاده، پژوهشگر و نویسنده حوزه گردشگری در توضیح ظرفیت‌هایی که با ثبت جهانی هگمتانه ایجاد می‌شود به «جهان‌صنعت» گفت: به نظرم این ثبت جهانی می‌تواند به میزان قابل‌توجهی به برندینگ گردشگری ایران در جهان کمک کند؛ یعنی ایران می‌تواند به عنوان یک کانون گردشگری در مرکز توجه قرار گیرد و این یکی از فواید ثبت جهانی هگمتانه است .
وی افزود: مساله دیگری که ثبت جهانی اثری همچون هگمتانه برای کشور به ارمغان می‌آورد این است که طبق معاهده بین‌المللی ثبت جهانی که در سال 1972 به تصویب یونسکو رسیده است، این اثر در حاکمیت ملی کشور باقی می‌ماند اما فراتر از نژاد و ملیت به تمام بشر تعلق خواهد داشت و تمام کشورهای عضو یونسکو در حفاظت از این اثر تاریخی مسوولیت خواهند داشت. به بیان دیگر با ثبت جهانی هگمتانه تمام کشورهای عضو یونسکو مسوولیت و تعهد جدی برای حفظ این اثر خواهند داشت و ایران در کانون توجه جهانی قرار خواهد گرفت.
کافی نبودن صرف ثبت جهانی
میراب‌زاده ضمن اشاره به این نکته که صرف ثبت جهانی هگمتانه نمی‌تواند باعث رونق گردشگری شود، گفت: اتفاقات بسیاری باید پیرامون هگمتانه بیفتد و جذب گردشگر و استفاده از این ظرفیت نیازمند سرمایه‌گذاری برای ایجاد تاسیسات گردشگری جدید است. همچنین حفاظت از این اثر تاریخی از این پس مشمول تبعیت از پروتکل‌های سختگیرانه می‌شود و باید در زمینه ساخت‌و‌ساز، تردد و در حوزه پروژه‌های راه‌و‌شهرسازی، الزامات اعلام شده رعایت شود تا حریم و حریم منظر این اثر خدشه‌دار نشود.
وی افزود: طبیعتا این ثبت جهانی وظایفی را برای استانداری همدان ایجاد می‌کند. از سوی دیگر بخش خصوص هم باید وارد عمل شده و تجهیزات گردشگری جدید در همدان ایجاد شود. برای هویت‌سازی و برندینگ این بنا نیز باید فعالیت‌های جامعی توسط وزارت میراث فرهنگی به انجام رسد و در این راستا فعالیت‌های ترویجی مدنظر مسوولان امر قرار گیرد. افزون بر این، موارد توجه دانشگاه‌ها و تمرکز مقالات و پایان‌نامه‌ها به مقوله هگمتانه هم می‌تواند در این مسیر بسیار راهگشا باشد. به نظرم مجموع این اقدامات می‌تواند زمینه را برای استفاده از ظرفیت ثبت جهانی هگمتانه و توسعه گردشگری همدان ایجاد کند.
وضعیت نامساعد گردشگری همدان
این پژوهشگر ضمن وارد کردن نقدهایی به وضعیت کنونی گردشگری همدان اظهار کرد: تصور من این است که تاکنون توسعه گردشگری در همدان متناسب با ظرفیت‌های استان همدان صورت نگرفته است. استان همدان بالای‌ هزار اثر ثبت‌ملی‌شده دارد و دو مورد از کاروانسراهای ایرانی که در قالب یک پرونده ثبت جهانی شده‌اند، در استان همدان قرار دارند. بنابراین همدان از لحاظ تاریخی جایگاه مهمی دارد. همچنین هگمتانه در دوران مادها نخستین پایتخت ایران بوده است. در نظر داشته باشید که چهار شهر باستانی زنده در جهان وجود دارد که هنوز مردم در محدوده آنها زندگی می‌کنند؛ یکی از این شهرها رم در ایتالیاست و دو شهر دیگر در ایران قرار داشته که هگمتانه و شوش هستند و لازم است که به آنها توجه مضاعفی داشته باشیم.
چالش‌های ثبت جهانی هگمتانه
پیشتر پرونده هگمتانه در یونسکو با عنوان «منظر فرهنگی و تاریخی از هگمتانه تا همدان» مطرح شده بود، که منظر تاریخی هگمتانه در شهر همدان و مسیر «آرامگاه بوعلی تا آرامگاه باباطاهر» و وسعتی در حدود ۱۰۰هکتار را در برمی‌گرفت و افزون بر تپه هگمتانه، شاملِ بازار، بافت و ۱۴۰اثر تاریخی بود. اکنون در پرونده‌ای که ثبت شده، مساحت محوطه باستانی هگمتانه ۷۵هکتار درنظر گرفته شده است.
قائم‌مقام وزیر میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی درباره تغییراتی که در این پرونده شده است، توضیح داد: در بررسی اولیه نهاد ارزیابی کمیته میراث جهانی (ایکوموس) پرونده پیشنهادی ایران با عنوان «هگمتانه و مرکز تاریخی همدان» که شامل دو بخش محوطه باستانی و بخش مرکز تاریخی شهر همدان بود، اصطلاحا «دیفر» اعلام شده بود، از این‌رو با تدبیر معاونت میراث فرهنگی و اخذ مشورت‌های کارشناسی از متخصصان ذی‌ربط، اصلاح راهبرد روایت تدوین پرونده پیشنهادی در دستور کار قرار گرفت و پس از رایزنی‌های فراوان با ثبت جهانی محوطه باستانی هگمتانه موافقت شد و این اثر به عنوان بیست‌وهشتمین میراث جهانی ایران به ثبت یونسکو رسید. میراب‌زاده در پاسخ به این پرسش که چرا از ابتدا در تدوین پرونده‌های ارسالی برای یونسکو همه جوانب امر بررسی نمی‌شود تا به چنین مشکلاتی برخورد نکنیم، گفت: زمانی که یک پرونده‌ای از سوی کارشناسان ما آماده شده و برای ثبت جهانی ارائه می‌شود، پرونده براساس پروتکل‌های بازدید ارزیابان یونسکو نوشته می‌شود. طبیعتا وقتی ارزیابان برای بازدید می‌آیند ایراداتی را می‌گیرند و در مورد هگمتانه نیز چندین بار رفت و برگشت صورت گرفت و شاهد انجام تغییرات در خیابان‌ها و نوع تردد مردم با توجه به درخواست ارزیابان یونسکو در جریان ثبت پرونده هگمتانه بودیم. بنابراین به نظرم این سبک مسائل، اتفاقا مشکل نیست بلکه چالش‌هایی است که برای ثبت جهانی شدن یک اثر باید مرتفع شود. درخصوص «میدان نقش‌جهان اصفهان» هم دستور توقف ساخت برجی که به حریم منظر میدان آسیب وارد می‌کرد، داده شد. به هر حال این پروتکل‌ها و موارد باید رعایت شده تا اثر ثبت جهانی شود.
وی ضمن اشاره به چالش‌هایی که پیش از این در زمینه ثبت‌جهانی ماسوله وجود داشت و واکنش‌برانگیز هم شد، گفت: درخصوص ماسوله نیز کارشناسان ما با توجه به استانداردها پرونده را تدوین کرده و منطقه را آماده کردند اما ارزیابان یونسکو باز هم ایراداتی وارد کردند ولی نمی‌توانیم این مساله را مشکل تلقی کنیم. تمام این چالش‌ها قسمتی از فرآیند بررسی و ثبت جهانی شدن یک اثر است. به هر حال بررسی‌های ارزیابان یونسکو بسیار دقیق بوده و با سختگیری انجام می‌شود و چه‌بسا که این اتفاق بد هم نباشد و باعث شود که مقامات محلی و مقامات استانی توجه بیشتری به موارد و ویژگی‌های فرعی پیرامون اثر داشته باشند. این پژوهشگر خاطرنشان کرد: شاید وجود خیابانی که در نزدیکی هگمتانه قرار گرفته و در آن تردد خودرو صورت می‌گیرد از نگاه مسوولان محلی امر مهمی نباشد اما وقتی ارزیاب یونسکو آمده و به آن ایرادی وارد می‌کند، مسوولان متوجه این ملاحظات شده و می‌فهمند که باید کارکرد آن تغییر کرده یا مسیر سنگفرش شود یا حتی لازم است برای عبورومرور از خودروهای ویژه بهره ببرد. بنابراین به نظرم مطرح شدن این ایرادات در نهایت موجب ارتقای جایگاه اثری می‌شود که قرار است ثبت جهانی شود و نباید از این بابت نگران شد.