ظرفیت‌های مغفول اکوتوریسم

نادر نینوایی- ایران یکی از کشورهای با ظرفیت بسیار بالا در حوزه طبیعت‌گردی است و یکی از پنج کشور بهره‌مند از تنوع‌زیستی کامل در جهان به‌شمار می‌رود.
چهار فصل بودن و اقلیم متنوع کشور سبب شده زیستگاه‌های متفاوت و متنوعی برای گونه‌های مختلف گیاهی و جانوری در جای جای سرزمین ایران وجود داشته باشد.
از سوی دیگر وجود دو دریاچه بزرگ یعنی دریاچه‌های خزر و ارومیه و نیز قرار گیری کویرهای بزرگ و جنگل‌های هیرکانی در کشور بر ظرفیت‌های طبیعت‌گردی ایران افزوده است.
افزون بر تمام این موارد وجود چشمه‌های معدنی، آبشارها و غارهای بسیار، طبیعت ایران را از هر لحاظ خاص و جذاب کرده است. با وجود تمام این جاذبه‌های متعدد در حوزه طبیعت‌گردی اما ایران تاکنون نتوانسته است آنطورکه باید و شاید از ظرفیت‌های موجود استفاده کرده و اقدام به جذب گسترده علاقه‌مندان به طبیعت‌گردی در جهان کند.
ضعف آموزش و اطلاع‌رسانی در حوزه طبیعت‌گردی
یکی از نقصان‌های آشکار بخش طبیعت‌گردی در ایران، ضعف‌های موجود در زمینه آموزش و اطلاع‌رسانی است. ارایه نشدن آموزش‌های مرتبط با الزامات گردشگری به عموم مردم موجب شده که سفرهای داخلی در بخش طبیعت‌گردی با مخاطرات بسیاری همراه باشد. روشن کردن آتش در جنگل‌ها که عمدتا به دلیل ناآگاهی صورت می‌گیرد، تهدید آتش‌سوزی در محیط طبیعی را افزایش داده است. از سوی دیگر ورود تورها به طبیعت بدون توجه به پرهیز از ریختن زباله مخاطرات جدی برای محیط‌زیست کشور ایجاد می‌کند.
افزون بر این موارد باید توجه داشت که در سال‌های گذشته سمت و سوی تورهای طبیعت‌گردی در ایران بیشتر به سمت برگزاری شب‌نشینی کنار چادر و دور آتش، پیش رفته و متاسفانه برخی این حوزه از گردشگری را صرفا به معنای فرار از محدودیت‌های اجتماعی برای برگزاری توری شاد و همراه با موسیقی تلقی کرده‌اند. این در حالی است که طبیعت‌گردی حوزه‌ای تخصصی بوده و در صورت پرداختن صحیح به آن، می‌تواند زمینه افزایش دانش عمومی و نجات محیط‌زیست را فراهم کند.
ضعف معرفی و تبلیغات در حوزه طبیعت‌گردی
در ایران ۱۴‌اقلیم متفاوت وجود دارد و کشورمان ۸هزار گونه متفاوت از گیاه را در خود جای داده است و از این نظر در جهان یکی از چند کشور شاخص به حساب می‌آید. وجود بیش از ۵۰۰‌گونه پرنده در کشور و پرواز پرنده‌های بومی، مهاجر و کمیاب بر فراز آسمان‌های ایران و نیز زیست بیش از هزار گونه خزنده و دوزیست در ایران، نشان از ظرفیت‌های غیر‌قابل انکار کشور در حوزه طبیعت‌گردی است. با وجود تمام این ظرفیت‌ها اما ضعف در معرفی آنها در عرصه جهانی موجب شده که کشور در زمینه جذب گردشگر از این محل توفیق لازم را پیدا نکند.
درنتیجه این شرایط، بسیاری از شهروندان کشورهای غربی حتی اگر ایران را بشناسند آن را کشوری خشک و بی‌آب و علف و بدون پوشش گیاهی و جانوری شاخص تصور می‌کنند. طبیعتا ساخت کلیپ‌های ویدئویی در مورد ظرفیت‌ها و جاذبه‌های طبیعت‌گردی ایران و انتشار گسترده آنها در شبکه‌های اجتماعی و رسانه‌های بین‌المللی، می‌تواند در مسیر حل این مشکل چاره‌ساز باشد. به نظر می‌رسد چنانچه برنامه‌ای جامع و مدون برای تبلیغ و معرفی جاذبه‌های طبیعی کشور وجود داشته باشد، می‌توان به رونق این حوزه از گردشگری در آینده‌ای نزدیک خوش‌بین بود.
لزوم برطرف کردن ضعف‌های زیرساختی
بر کسی پوشیده نیست که وضعیت حمل‌ونقل عمومی و بین‌شهری در سطح کشور چندان مطلوب نیست. ناوگان هوایی ایران امروز نیاز جدی به نوسازی دارد و تعداد پروازها به مقاصد داخلی نیز باید افزایش یابد. در حوزه حمل‌ونقل ریلی هم تعداد قطارها حتی پاسخگوی نیاز مسافران داخلی نیست و در این شرایط نمی‌توان انتظار داشت که با وجود این ضعف‌های زیرساختی شرایط برای جابه‌جایی گردشگران خارجی در کشور مهیا باشد. جدای از چالش‌های مربوط به حوزه حمل‌ونقل نباید از مشکلاتی که در عرصه اقامت نیز وجود دارد غافل بود. استانداردسازی مراکز اقامتی و افزایش تعداد مراکز اقامتی از جمله خواست‌هایی بوده که فعالان صنعت گردشگری در این سال‌ها به شکل جدی پیگیر آنها بوده‌اند و اخیرا هم وزیر میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی وعده‌ها و اقداماتی برای افزایش تعداد هتل‌های کشور مطرح کرده و به انجام رسانده است.
چالش‌های مربوط به حوزه قوانین و مقررات
اگر نگاهی به وضعیت کشورهایی که در حوزه طبیعت‌گردی موفق عمل کرده‌اند بیندازیم، متوجه می‌شویم که این کشورها قوانین دقیق و محکمی را جهت ارزیابی طرح‌های توسعه اکوتوریسم وضع کرده و به اجرا گذاشته‌اند. در ایران اما بهره‌برداری بی‌رویه از منابع طبیعی شیوه دفع پسماند و فاضلاب در محیط طبیعی و چالش‌های مربوط به شکار و ماهیگیری غیر قانونی، همواره تهدیدهای جدی برای طبیعت کشور به حساب آمده‌اند و لزوم وجود قوانین محکم برای رفع این چالش‌ها به شدت احساس می‌شود. طبیعی است که اگر به محیط طبیعی توجه لازم را نداشته باشیم و اقدامات مقتضی برای حفاظت از آن در دستور کار نباشد، با مخدوش شدن محیط طبیعی فرصت استفاده از ظرفیت‌های طبیعت‌گردی و اکوتوریسم نیز خواسته یا ناخواسته از بین می‌رود.
به همین سبب لازم است که چگونگی ارزش نهادن بر عناصر و منابع طبیعی و نیز رعایت کدهای اخلاقی مرتبط با طبیعت‌گردی و گردشگری در قوانین و مقررات به شکل جدی لحاظ شده و طرف توجه قرار گیرد.
درنهایت باید اذعان داشت که اخیرا معاون محیط‌زیست طبیعی بر توسعه طبیعت‌گردی در مناطق تحت مدیریت محیط‌زیست تاکید کرده و گفته است: «تلاش می‌کنیم با فعال‌سازی ظرفیت‌های طبیعت‌گردی به‌صورت عملی در مناطق تحت مدیریت محیط‌زیست، ضمن حفظ طبیعت، جوامع محلی را در حفاظت از محیط‌زیست مشارکت دهیم و منافع آنها را با اهداف حفاظتی همسو کنیم.»
امید است با تاکید بر نگاه‌های اینچنینی و نیز با رفع چالش‌ها و معضلات مرتبط با طبیعت‌گردی، زمینه برای رفع مشکلات این بخش و توسعه اکوتوریسم در ایران فراهم شود.