صنعتی گرفتار در مه

هستی عبادی- عرضه ارز پتروشیمی‌ها از دیروز در مرکز مبادله تجاری آغاز شد؛ طرحی که هم پتروشیمی‌ها از آن استقبال کرده‌اند و هم تجار. البته برای تنظیم بازار ارز هم فرصت مناسبی است که ترمز نوسان‌های دو ماه اخیر را بکشد. هرچند نمی‌توان با اطمینان گفت که این تصمیم بانک مرکزی باعث کاهش قیمت ارز می‌شود اما در خوشبینانه‌ترین حالت رانت ارز نیما حذف خواهد شد و فرصتی برای صنایع پتروشیمی فراهم می‌شود که بتوانند درآمد خود را برای سرمایه‌گذاری در طرح‌های بزرگتر اختصاص دهند.
صنعت پتروشیمی در سه سال گذشته علاوه‌بر ناترازی گاز، با دو مشکل بزرگ روبه‌رو بوده است؛ قیمت‌گذاری نرخ خوراک و فروش ارز در سامانه نیما. حالا با حذف بازار نیما و برپایی بازار مبادله تجاری، یکی از مشکلات پتروشیمی‌ها حل شده است اما تکلیف نرخ خوراک که دولت تعیین می‌کند، هنوز معلوم نیست. هرچند صنعت پتروشیمی از آنچه دولت برای نرخ گاز تعیین کرده به‌جز تصمیم خلق‌الساعه اردیبهشت1402 از روش قیمت‌گذاری به نظر راضی هستند اما مخالفان زیادی هم وجود دارند که معتقدند آنچه تحت عنوان نرخ خوراک برای پتروشیمی‌ها تعیین شده، نرخ مناسب و عادلانه‌ای نیست و پتروشیمی‌ها گاز رایگان را تبدیل به تولید اولیه‌ای کرده و کالای نیمه خام صادر می‌کنند.
برای حل این مشکل البته راهکارهای بسیاری اندیشیده شده اما در شرایط کنونی که پتروشیمی‌ها با مشکل کمبود گاز به‌خصوص در فصل زمستان روبه‌رو هستند، این مشکل هنوز در اولویت تصمیم‌گیری دولت قرار نگرفته است. از سوی دیگر براساس برنامه هفتم توسعه ظرفیت تولید پتروشیمی‌ها باید به 130‌میلیون تن برسد، عددی که نه‌تنها مستلزم تامین مالی مناسبی است، بلکه باید تکلیف هم نرخ خوراک، هم میزان خوراک و از همه مهم‌تر تکمیل زنجیره تامین مشخص باشد تا پتروشیمی کماکان بتواند مهم‌ترین صنعت ارزآور کشور بماند.
چالش‌هایی که بزرگ‌تر می‌شوند
عرفان افاضلی، دبیرکل فدراسیون صنعت نفت در گفت‌وگو با «جهان‌صنعت» با بیان اینکه اقدام مثبتی از سوی دولت برای بخش تولید صورت گرفته است، می‌گوید: یکی از بهترین اقداماتی که در سال جاری و در دولت چهاردهم انجام شده، حرکت به‌سمت اقتصاد بازارمحور است و قطعا این حرکت در نهایت به نفع کشور تمام خواهد شد. این تصمیم که ارز نیما قطع و بازار ارز ترجیحی برپا شده است، خصوصا برای صنایع کشور و صادرکنندگان و صنایعی مثل پتروشیمی که صادرات بسیار زیادی دارند و مجبور و متعهد بودند که 100درصد ارزشان را در سامانه نیما به فروش برسانند خبر خوبی است زیرا فروش قیمت ارز حاصل از صادرات پتروشیمی‌ها با قیمت ارز بازار جدیدالتاسیس می‌تواند کمک کند تا ضمن قطع دست افرادی که از منافع این فاصله و گپ ارزی استفاده می‌کردند و رانت می‌بردند، به توسعه صنعت پتروشیمی و تکمیل زنجیره ارزششان که جزو راهبردهای صنعت پتروشیمی است کمک کند. وی افزود: هرچند که این سیاست تازه دولت به نفع پتروشیمی‌هاست اما هنوز هم این صنعت با چالش ناترازی گاز روبه‌روست و در روزهای اخیر، قطعی گاز یا کمبود خوراک گاز که ناشی از کسری در تحویل گاز و ناترازی در تولید و مصرف گاز است تبدیل به یک بحران بسیار بزرگ شده است.
افاضلی با بیان اینکه نه‌تنها صنعت پتروشیمی، بلکه کل صنایع کشور از این موضوع رنج می‌برند، یادآور شد: با توجه به اینکه 75‌درصد خوراک صنعت پتروشیمی گاز است کمبود گاز باعث شده از مهرماه به بعد تولیدات شرکت‌های پتروشیمی بسیار کم شود به‌طوری‌که در حال حاضر 20درصد ظرفیت عملیاتی صنعت پتروشیمی استفاده نمی‌شود.
دبیرکل فدراسیون صنعت نفت با اشاره به اینکه برای این 20درصد، به‌میزان 18‌میلیارد دلار سرمایه‌گذاری صورت گرفته، گفت: قطع گاز پتروشیمی‌ها باعث عدم‌النفع برای این صنعت در سال گذشته شد به‌طوری‌که کمبود خوراک گازی حدود یک‌میلیارد دلار عدم‌النفع در پی داشت. برای امسال هم به نظر می‌رسد حداقل این مقدار است.
او با بیان اینکه با توجه به ادامه‌دار بودن فصل سرما این عدد بزرگ‌تر خواهد بود، عنوان کرد: این مشکل، نه‌تنها گریبانگیر صنعت پتروشیمی، بلکه گریبانگیر کل صنعت کشور است و چشم‌اندازی که برای سال‌های آینده وجود دارد با توجه به اینکه روند رشد مصرف گاز طبیعی در فصل زمستان امیدبخش نیست.
افاضلی اضافه کرد: کماکان طرح‌های بهینه‌سازی مصرف به صورت گسترده اجرا نمی‌شود، قاعدتا روند رو به رشد مصرف را خواهیم داشت. وزارت نفت برای حفظ تولید در میدان پارس‌جنوبی باید سرمایه‌گذاری بسیار زیادی انجام بدهد که هم تولید را در یک سطح نگه دارد و هم تولید را از میدان پارس‌جنوبی افزایش بدهد. وی گفت: از آنجا که دریچه فرصت خوراک در این صنعت تنگ و تنگ‌تر می‌شود، شرکت‌های پتروشیمی علاقه‌مندی خود را برای توسعه میادین گازی اعلام کرده‌اند که لازم است وزارت نفت با آنها همکاری لازم را به عمل آورد.
این فعال صنعت نفت افزود: همانطور که دبیرکل صنعت پتروشیمی اعلام کرده، به نظر می‌رسد با سرمایه‌گذاری پتروشیمی‌ها و تفاهمنامه‌ای که بین شرکت ملی نفت ایران و هلدینگ‌های پتروشیمی امضا شده با تولید دست‌کم 220‌میلیون مترمکعب ناترازی گاز رفع خواهد شد. افاضلی در عین حال گفت: از آنجا که تفاهمنامه‌ها در پیچ و خم اداری قرار می‌گیرند، باید شرکت ملی نفت ایران در بررسی طرح‌های توسعه میادین و طرح‌های دریافتی از هلدینگ‌های پتروشیمی سرعت عمل بیشتری به خرج بدهد که این روند کوتاه‌تر و توسعه میادین گازی توسط هلدینگ‌های پتروشیمی انجام شود.
وی تصریح کرد: پتروشیمی به‌عنوان صنعت مادر نقش بسیار زیادی در ارزآوری در شرایط تحریم دارد و پیش‌بینی که برای سال جاری شده، این است که ارزآوری 16‌میلیارد دلاری برای کشور داشته باشند. ضمن اینکه در برنامه هفتم پیش‌بینی شده که ظرفیت تولید صنعت پتروشیمی به 131‌میلیون تن برسد که برای تحقق این هدف لازم است خوراک پایداری برای صنایع پتروشیمی فراهم شود تا بتوانند به این این هدف برسند و سهمشان را در بازارهای جهانی و صادرات به کشورهای مختلف از دست ندهند.
اگر پتروشیمی‌ها زیانده باشند جای تعجب دارد
حسن مرادی، کارشناس انرژی هم در گفت‌وگو با «جهان‌صنعت» درباره تک‌نرخی شدن ارز برای پتروشیمی‌ها تاکید کرد: این اقدام بسیار حائز اهمیت است؛ البته در شرایط کنونی برآورد مثبت و منفی بودن این تصمیم بسیار مشکل است و باید یک سلسله محاسبات دقیقی انجام شود تا ببینیم اگر قرار باشد نرخ خوراک‌ را که دولت تعیین می‌کند هم براساس نرخ آزاد محاسبه شود، آن زمان پتروشیمی‌ها آزاد می‌شوند که محصولشان را با دلار آزاد بفروشند و حتی‌الامکان با رعایت نکاتی دلار را در سیستم داخلی عرضه کنند.
وی افزود: این موضوع می‌تواند مثبت باشد اما در عین حال اگر چند اقتصاددان به صورت دقیق محاسبه کنند احتمال وجود دارد که بنا بر عادات و رویه‌های اشتباهی که در گذشته داشتیم، سیستم‌های ما را در چارچوب قواعد استاندارد بالا نیاورد.
این کارشناس انرژی در ادامه با تاکید بر اینکه باید در این رابطه حتما از اقتصاددان‌ها نظرخواهی شود، افزود: اقتصاددانان باید بگویند که آیا این روش می‌تواند در درازمدت به نفع کشور باشد یا نه چراکه ممکن است در کوتاه‌مدت برای دولت سود داشته باشد ولی در بلندمدت به زیان اقتصاد ملی تمام شود.
مرادی درباره سوددهی پتروشیمی‌ها با حذف ارز نیمایی پیش‌بینی کرد: از آنجایی که پتروشیمی مثل یک گاو شیرده برای دولت عمل می‌کنند، هرچقدر به تناسب ظرفیت‌شان خوراک به آن تزریق شود و سیستم خوب و اصولی و براساس قاعده کار کند، طبیعتا سودده هستند. من معتقدم با توجه به نوع تولیداتی که پتروشیمی‌ها دارند و ارزش‌افزوده‌ای که ایجاد می‌کنند باید سودده باشند. در شیوه جدید، اگر پتروشیمی زیانده داشته باشیم باید تعجب کنیم.