28 - 07 - 2020
صدای تخریب خانههای قدیمی تهران به گوش هیچکس نمیرسد
نادر نینوایی – هر شهری با تصویر خاصی در ذهن، یاد و خاطر مردم و گردشگران ماندگار میشود. هر گردشگری یزد را با بادگیرهایش و اصفهان را با معماری بینظیر پل شناختهشدهاش همچون سی و سه پل و پل خواجو به خاطر میآورد.
در خصوص تهران اما بیش از هر چیز این خانههای قدیمی این شهر است که در ذهن عاشقان تاریخ و هویت این شهر نقش بسته است؛ خانههایی که بیشتر آنها در همین صدساله اخیر ساخته شدهاند و به عنوان بخشی از هویت تاریخی پایتخت کشورمان در ذهن گردشگران ثبت شدهاند.
دیوارهای آجری پرنقش و نگار این خانهها و حیاطهای مزین به حوض و عمارتهایی که گردتاگرد این خانهها را فراگرفتهاند، تلفیقی از حسی نوستالژیک و هویتی تاریخی هستند. جالب آنکه هنوز خیلی از این خانههای قدیمی پایتخت سرپا بوده و گذر زمان آنها را تخریب نکرده است. اگرچه این خانههای تاریخی در گذر زمان پایدار ماندهاند اما گران شدن قیمت زمین در تهران و قرار گرفتن این خانهها در نقاط پر رفتوآمد شهر سبب شده که سودجویان به فکر تخریب آنها و ساختن برج و باروهای بلند بیفتند. آمار نشان میدهد که در دو دهه اخیر بیش از ۸۰۰ خانه تاریخی پایتخت تخریب شدهاند و به این ترتیب از دو هزار و ۳۰۰ خانه تاریخی تهران حالا فقط هزار و ۵۰۰ خانه باقی مانده است.
در طول سالهای اخیر وزارت میراث فرهنگی جنگوجدلهای بسیاری با مالکان خصوصی و دولتی خانههای قدیمی تهران داشته که البته در بسیاری از آنها نیز برنده نشده و تیشه ویرانی بر پایههای هویت تاریخی تهران خورده است.
در دنیای رسانهای که اقتصاد و سیاست به اولویت اول رسانهها و مردم تبدیل شده، صدای تخریب خانههای تاریخی تهران و کلنگی که بر ریشه این بخش هویتی و تاریخی شهر میخورد کمتر به گوشه کسی رسیده است.
در این گزارش سعی میکنیم ضمن بررسی علل و توجیهات برای تخریب این خانهها، نظرات کارشناسان میراث فرهنگی را در خصوص نتایج سوءتخریب این بخش از فرهنگ و تمدن شهر تهران ارائه دهیم.
ناهماهنگی سازمانها عامل تخریب خانههای تاریخی
یکی از مهمترین عللی که باعث شده خانههای تاریخی که در تملک سازمانهای دولتی و حاکمیتی هستند تخریب شوند عدمهماهنگی سازمانها و کند عمل کردن وزارت میراث در ثبت این آثار تاریخی است.
چهار سال قبل بود که خبر رسید خانه پنج هزار متری «ملکه توران» که یکی از بازماندههای معماری مدرن است تخریب شده است. زمانی که یگان حفاظت میراث فرهنگی رسید و جلوی عملیات تخریب را گرفت دیگر کار از کار گذشته بود و بخش مهمی از خانه تخریب شده بود. مسوولان سازمان میراث به طور ضربالاجل این خانه را در فهرست آثار ملی ثبت کردند اما این اقدام هم در نهایت «ملک توران» را نجات نداد و کمی بعد این خانه تبدیل به تلی از خاک شد.
شکایت سازمان میراث آن زمان (وزارت میراث فعلی) از کمیته امداد هم نتیجه مشخصی نداشت و کمیته امداد در اطلاعیهای برای دفاع از عملکردش نوشت: «خانه معروف به «قمرالملوک امیر سلیمانی» در طول سالهای گذشته به عنوان لکه فرهنگی در فهرست آثار ملی یا دارای ارزش ثبت نشده و هیچگونه مراجعهای هم تا بعدازظهر روز تخریب ساختمان جهت بررسی وضعیت ملک موردنظر به عمل نیامده و عملیات ساختمانی اجرای پروژه ساختمانی در محل ملک مورد نظر با کسب تمامی مجوزهای قانونی از شهرداری و پرداخت هزینههای مربوطه صورت گرفته و حتی مجوز تخریب ملک نیز دریافت شده است.»
همانطور که از صحبتهای مسوولان کمیته امداد مشخص است عدم هماهنگی نهادهای حاکمیتی و دولتی و نیز اقدام دیرهنگام وزارت میراث، علت تخریب این شاهکار معماری تهران بوده است.
تخریب خانههای قدیمی با توجیه تاریخی نبودن
در بسیاری از موارد هنگامی که تخریبگران خانههای تاریخی پایتخت میخواهند اقدام خود را توجیه کنند اینطور میگویند که آثار ساخته شده در صد سال اخیر تاریخی محسوب نمیشوند و با همین استدلال اقدام خود جهت تخریب بخشی از فرهنگ و تاریخ شهر را توجیه میکنند.
اسکندر مختاری، کارشناس و مرمتگر پیشکسوت میراث فرهنگی و استاد دانشگاه در این خصوص میگوید: اگرچه زمانی تاریخ معطوف بود به آنچه از ابتدای قرن شکل گرفته اما از حدود ٣٠ سال پیش پیشگامان مطالعه معاصر این موضوع را طرح کردند که آثار معاصر و حتی آثار مدرن هم واجد ارزش نگهداری هستند. از این دوره بود که اقداماتی مطالعاتی و قانونی انجام شد و تعدادی از آثار مشمول حفاظت شدند، به خصوص آثاری که مربوط به سال ١٣٠٠ به بعد بودند تحت حمایت قرار گرفتند. هر چند به نظر من آثار مدرن بینالمللی هنوز در گردونه حفاظت قرار نگرفتهاند اما موج جدید راه افتاده این آثار را هم تحت تاثیر قرار خواهد داد. آثار مدرن متاخر که با تکیه بر فرهنگهای محلی و بومی در ایران ساخته شد مثل مدرسه امام صادق، موزه ملی و دانشگاه علامه هم باید مشمول شوند.»
این مرمتگر و پیشکسوت حوزه میراث فرهنگی معتقد است با ادامه روند تخریب خانههای قدیمی هویت تهران به تاریخ خواهد پیوست و میافزاید: «تخریب خانههای تاریخی و بیتوجهی به آنها اتفاق مهمی است که هم جامعه معماران تخصصی و هم افکار عمومی به آن حساساند. ١٠ سال پیش این حساسیتها وجود نداشت. در مناطق شمالی تهران تعداد زیادی از این آثار بوده و هست که روند جدید ساختوساز، تقاضا برای سکونت در شهر، افزایش قیمت زمین و بالا رفتن تراکم باعث شد هیچ ساختمان قدیمیای امنیت نداشته باشد.»
تخریب خانههای تاریخی با توجیه خطرناک بودن
تخریب خانههای قدیمی تهران و ساخت برجها و آپارتمانهای جدید به جای آنها، سود سرشاری را نصیب کسانی میکند که این اقدامات را انجام میدهند. همین سود زیاد سبب میشود که فکر کنند و بهانهها و توجیههای مختلفی برای تخریب خانههای تاریخی تهران ارائه دهند.
یکی از این شیوههای تخریبکنندگان خانههای تاریخی نصب بنری با مضمون «خطر ریزش» در کنار عمارتهای قدیمی است. سوالی که مطرح میشود این است که چرا دقیقا در نقاطی نگرانی در خصوص ریزش بنا اعلام میشود که بافت تاریخی قرار دارد در حالی که عمارتهای قدیمی میتوانند به عنوان هویت فرهنگی یک شهر، نگهداری، حفظ و مرمت شده و حتی یک کاربری مناسب بگیرند.
فراموش نکنیم ساختمانهای تاریخی عموما قابلیت حفظ شدن دارند و به عنوان یک فضای دارای ارزش تاریخی برای جذب گردشگر هستند و میتوان با مرمت آنها ارزشهای تاریخی شهر را حفظ و در عین حال درآمد اقتصادی ایجاد کرد.
امکان درآمدزایی از خانههای تاریخی
در حالی تخریبکنندگان خانههای تاریخی تهران به فکر انتخاب سادهترین راه و جایگزین کردن خانههای تاریخی با آپارتمانهای نوساز هستند که این خانهها در صورت حفظ و مرمت میتوانند بسیار درآمدزا باشند.
در حال حاضر خانههای تاریخی زیادی در تهران وجود دارند که با تبدیل شدن به موزه، قهوهخانه، کافه و رستوران در حال کسب درآمدهای بالایی هستند.
کافه باغموزه مقدم، کافه ایوان، کافه تهرون ویلا و کافه رومنس تنها بخشی از خانههای قدیمی پایتخت هستند که مالکان آنها با انتخاب مسیر صحیح ضمن حفظ و نگهداری این خانهها از آنها کسب درآمد میکنند.
مطمئنا در صورت انتخاب صحیح مدل تجاری و مشورت با فعالان حوزه گردشگری و وزارت میراث، مسیر برای حفظ و نگهداری خانههای قدیمی تهران هموار خواهد بود و البته مالکان میتوانند از آنها درآمدزایی نیز داشته باشند.
تحقق این رویا اما منوط به توجه مالکان به هویت تاریخی تهران از یک سو و نظارت بیشتر وزارت میراث بر خانههای تاریخی پایتخت از سوی دیگر است.
لطفاً براي ارسال دیدگاه، ابتدا وارد حساب كاربري خود بشويد