سریال پربازیگر دمشق

عرفان ناظریه – سوریه که در دهه گذشته به اذعان برخی کارشناسان، شاهد یک جنگ جهانی مینیاتوری بود، این روزها نیز ظاهرا در حال حرکت مجدد به وضعیتی مشابه همان روزگار است. در واقع هرچند که از زمان پایان نسبی درگیری‌ها در مارس‌2020 میلادی در این کشور، باز هم شاهد شکل‌گیری و وجود برخی ناآرامی‌ها در اشکال گوناگونی بودیم اما 7 آذرماه‌1403 و شروع عملیات «بازدارندگی از تجاوز» که توسط گروه تروریستی هیات تحریرالشام و متحدان آن ذیل عنوان ائتلاف «فتح المبین» شکل گرفت، نقطه عطف جدیدی در مناسبات سوریه و خاورمیانه بوده و هست. در واقع کنترل بر سوریه (به شیوه‌های گوناگون) برای بسیاری از کشورهای منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای حائز اهمیت بوده و می‌توان گفت تحولات امروزه آن، فرصت‌ها و تهدیدهای مختلفی را پیش‌روی بازیگران متنوع دخیل در مناسبات آن قرار می‌دهد. به تعبیری دیگر، از کشورهای حوزه خلیج‌فارس، ایران و ترکیه در منطقه تا کشورهایی فرامنطقه‌ای همچون روسیه و ایالات‌متحده، هرکدام به نحوی هم در این موضوع دخیل بوده و هم صاحب سود و زیان در آن هستند.
ترکیه؛ امنیت ملی و توسعه منطقه‌ای
در همین راستا گفتنی است که در میان بازیگران دخیل در تحولات سوریه، نام ترکیه بیش از هر کشور دیگری شنیده می‌شود. به نظر می‌رسد آنکارا که بی‌ثباتی سیاسی- امنیتی همسایه جنوبی خود را عاملی تهدیدآمیز علیه امنیت ملی خود برمی‌شمارد، به دنبال آن است با ایجاد منطقه‌ امنی حائل میان خود و سوریه، از طرفی هم امنیت مرزی و سرزمینی‌‌اش را تضمین کند و از سویی دیگر پایه‌های نظم منطقه‌ای مطلوب خویش را نیز پی‌ریزی کرده و دنبال کند. در واقع وجود گروه‌های اسلامگرای غیرهمسو با ترکیه، حضور کردهای جدایی‌طلب ترک در خاک سوریه و همچنین شمار بالای آوارگان سوری در خاک ترکیه، از جمله تهدیدات مهم امنیت ملی ترکیه به حساب می‌آید و همین موضوع اردوغان را بر آن داشته با حمایت پنهانی از معارضان سوری، اهداف فوق‌الذکر را دنبال کند.
در همین راستا، ‌هادی البحره، رییس ائتلاف ملی نیروهای انقلاب و اپوزیسیون سوریه، مستقر در استانبول ترکیه به خبرگزاری رویترز اعلام کرد که آنکارا از طرح عملیات معارضان خبر داشته است. وی در ادامه صحبت‌های خود افزود: «ارتش ترکیه، (به عنوان) متحد برخی گروه‌های شورشی که پایگاه‌هایی نیز در سراسر مرز جنوبی خود در سوریه دارد، در جریان طرح‌های گروه‌های مسلح شورشی قرار گرفته اما به صراحت اعلام کرده بود که هیچ نقشی به صورت مستقیم در این میان ایفا نخواهد کرد.»
او همچنین یادآور شد که جنگ غزه و سپس جنگ لبنان، عملیات آنها را به تاخیر انداخت زیرا آنها معتقد بودند که جنگیدن در سوریه همزمان با جنگ در لبنان خوب به نظر نمی‌رسد بنابراین آنها به این نتیجه رسیدند که در لحظه برقراری آتش‌بس در لبنان از این فرصت استفاده کرده و حملات خود را آغاز کنند چراکه به اعتقاد البحره، رهبران اپوزیسیون سوریه نگران این بودند که اگر حمله را زودتر آغاز کنند، این احتمال به وجود بیاید که آنها در حال کمک به اسرائیل هستند.
در واقع هرچند که ترکیه تلاش کرد تا در این سال‌ها به وسیله ابزارهای سیاسی و دیپلماتیک، چالش‌های خود با بشار اسد را مرتفع سازد اما ظاهرا شکست این مذاکرات و ارتباطات دیپلماتیک، ترکیه را وا داشت تا به این حمله چراغ سبز نشان دهد؛ موضوعی که خبرگزاری فرانسه به نقل از عمر اوزکیزیلچیک، پژوهشگر شورای آتلانتیک در آنکارا نیز آن را عنوان می‌کند. این پژوهشگر در ادامه صحبت‌های خود می‌افزاید: «می‌توانیم به وضوح بگوییم که حمایت غیرمستقیم ترکیه از حمله تحریرالشام که سابقه طولانی همکاری با آن را نیز دارد وجود داشته اما دخالت مستقیمی در کار نبوده است.»
امارات و آمریکا؛ اشتراکی
با اهداف متفاوت
خبرگزاری رویترز به نقل از منابع خود گزارش کرده است که ایالات‌متحده و امارات‌متحده ‌عربی با یکدیگر در مورد امکان لغو تحریم‌ها علیه بشار اسد، رییس‌جمهور سوریه، در ازای تغییر موضع حکومت وی در قبال ایران گفت‌وگو کرده‌اند. به گفته این خبرگزاری، هرچند که این گفت‌وگوها پیش از شروع عملیات‌های معارضان سوری شکل گرفته بود اما به ادعای رویترز، ابوظبی و واشنگتن، این حملات را نشانه‌ای از نوعی ضعف در اتحاد اسد با ایران برشمارده و به همین جهت سعی می‌کنند که با در دست گرفتن ابتکار عمل از این شرایط بهره‌برداری کنند.
در واقع گفتنی است از آنجایی که ایالات‌متحده در این سال‌ها نشان داده به جز برخی موارد استثنایی با تجزیه کشورهای خاورمیانه مخالف است، سعی می‌کند که حکومت‌هایی حتی مانند سوریه را با ابزارهایی به غیر از تجزیه آنها در مدار مشارکت با خود بکشاند. همچنین امارات نیز به دنبال آن است با ارائه پیشنهادهای اقتصادی به دمشق، هم آن را اصطلاحا به جامعه عربی بازگرداند و هم اینکه با قطع دسترسی ایران به سوریه که به مثابه محور مواصلاتی متحدان منطقه‌ای تهران نقش بازی می‌کند، در این قضیه با ایالات‌متحده آمریکا هماهنگ عمل کند.
فرصت استثنایی کردها
در همین راستا جدای از بازیگران خارجی، کنشگران داخلی سوریه نیز به دنبال آنند تا از این فرصت پیش آمده نهایت استفاده را ببرند. در واقع دیروز بود که خبرگزاری‌های رویترز و المیادین اعلام کردند، گروه‌های کردی مستقر در دیرالزور سوریه، حملاتی را به مواضع ارتش این کشور آغاز کرده‌اند. این حمله که به هفت روستای تحت کنترل ارتش سوریه واقع در کرانه شرقی رود فرات شروع شده، توسط ائتلافی از گروه‌های کردی موسوم به شورای نظامی دیرالزور صورت پذیرفته است. در واقع به نظر می‌رسد که از دست دادن بخش‌هایی از قلمرو کردهای سوری توسط هیات تحریرالشام در حملات اخیر، آنها را به این سو کشانده تا با تصرف بخش‌های دیگری از خاک سوریه، سرزمین‌های از دست رفته خود را احیا کنند. هرچند که برخی کارشناسان نیز معتقدند با توجه به نزدیکی دیرالزور به محل حضور نیروهای آمریکایی در سوریه، این حملات با حمایت واشنگتن و با هدف فشار بر بشار اسد شکل گرفته است.
به هرحال در نهایت گفتنی است که بازیگران دیگری نیز در تحولات سوریه نقش داشته که هرکدام سعی در پیگیری فرصت‌ها و دفع تهدیدهای ناشی از این سرزمین را در ذهن و عمل خود دارند؛ معادله‌ای که باید دید با پیشروی‌های سریع معارضان، پوشش هوایی شدید روسیه و حضور مجدد مستشاران نام‌آشنای ایرانی چگونه رقم خواهد خورد؟