21 - 05 - 2023
زنگ هشدار تکهتکه شدن تجارت جهانی
«جهانصنعت»- اتاق بازرگانی ایران در تازهترین گزارشهای تحلیلی خود، پیشبینیهای جدید اقتصادی را مورد واکاوی قرار داد. از منظر این گزارش، هر چند که تجارت در سال ۲۰۲۲ بهبود یافته اما به دلیل عواملی مانند جنگ در اوکراین، محدودیتهای اعمالی در پی کووید۱۹، تورم بالای مداوم و رشد اقتصادی پایین، مختل شده است. با وجود نگرانیهای فزاینده اما جهانیشدن معکوس نشده، بلکه در حال تغییر است. شواهدی از جدایی چین و ایالات متحده و همچنین روسیه و کشورهای غربی وجود دارد. با وجود این تحولات، تجارت جهانی همچنان از مزایای متعددی برخوردار است.
نهاد اتاقهای بازرگانی بینالمللی در گزارش اخیر خود موسوم به ۲۰۲۳ICC در خصوص آخرین روندهای تجاری و چشمانداز تجارت در سال ۲۰۲۳ به چند نکته مهم و اساسی اشاره کرده است. این گزارش با بررسی اشکال مختلف شکافهای اقتصادی در زمینههایی از جمله تجارت، اقتصاد دیجیتال و بدهی سیستمهای پرداخت به این جمعبندی رسیده که شکافها در حال افزایش است. از منظر این گزارش هرچند که تجارت در سال ۲۰۲۲ بهبود یافته اما به دلیل عواملی مانند جنگ در اوکراین محدودیتهای اعمالی در پی کووید۱۹، تورم بالای مداوم و رشد اقتصادی پایین مختل شده است. بر اساس برآوردهای گزارش پیشبینی میشود که تجارت در سال ۲۰۲۳ کند شود. در واقع با وجود رشد کمتر و تورم بالا انتظار میرود که رشد تجارت در سال ۲۰۲۳ کاهش یابد؛ شرایط سخت مالی فشار را بر دولتهای بدهکار و مشاغل افزایش میدهد، آسیبپذیریها را تشدید میکند و تاثیرات منفی بر جریان سرمایهگذاریها و تجارت خواهد داشت.
در سال ۲۰۲۳، ایالات متحده و چین به اقدامات خود در جهت انفکاک برخی از بخشهای اقتصاد خود از یکدیگر ادامه خواهند داد. با وجود افزایش واردات ایالات متحده از چین در سال ۲۰۲۲، سهم نسبی واردات کالا از چین، فاکتورهایی مانند سرمایهگذاریهای مستقیم خارجی و همکاریهای علمی نشاندهنده تداوم روند جداسازی این دو اقتصاد از یکدیگر است. رقابت بین ایالات متحده و چین تجارت کالا را محدود میکند و میتواند فشار تورمی را در ایالات متحده تقویت کند. در سال ۲۰۲۳ اروپا به کاهش وابستگی خود به روسیه در راستای دستیابی به اهداف انرژی و آب و هوایی خود ادامه خواهد داد. جنگ در اوکراین کشورهای اروپایی را مجبور کرد تا وابستگی خود به زغالسنگ گاز طبیعی و نفت روسیه در سال ۲۰۲۲ را کاهش دهند. با وجود افزایش قیمت سوختهای فسیلی سرمایهگذاریهای جهانی در زمینه انرژیهای پاک همچنان افزایش خواهد یافت و انتظار میرود طی پنج سال آینده، ظرفیت تولید انرژیهای تجدیدپذیر تقریبا به دو برابر افزایش یابد.
انتظار میرود که در سال ۲۰۲۳، تقاضا برای خدمات به ویژه سفر و حمل و نقل افزایش یابد. با توجه به پایان سیاست کرونای صفر در چین و تقویت دلار آمریکا، انتظار میرود که در سال ۲۰۲۳ به طور پیوسته گردشگری با رشد مواجه شود. برای کسبوکارها در سال ۲۰۲۳ برخورداری از زنجیره تامین چابک، حیاتی است. کسبوکارها با تعدیل استراتژی موجود و تنوع بخشیدن به تامینکنندگان خود، به سازگاری با این شرایط نامطمئن خود ادامه خواهند داد. افزایش یارانهها، اعمال کنترلهای صادراتی و محدودیتهای سرمایهگذاری، به تکهتکه شدن تجارت کمک میکند. تعداد اقدامات محدودکننده تجارت از زمان همهگیری کرونا به طور قابل توجهی افزایش یافته است که نشاندهنده افزایش سیاست حمایتگرایی است. کشورها در زمینه اعطای یارانه به صنعت سبز و محدود کردن جریان کالا و سرمایه با یکدیگر به رقابت میپردازند. چندپارگی بخش دیجیتالی هم باعث ایجاد تنشهای ژئوپلیتیکی میشود و هم منعکسکننده آن است. در حال حاضر فناوری در حال ملی شدن و تبدیل شدن به سلاح برای تضمین امنیت ملی یا استقلال استراتژیک است. در عین حال افزایش مقررات در مورد ذخیرهسازی داده، استفاده، انتقال و تعدیل محتوا، میتواند رشد تجارت را محدود کند. بدون همکاری بینالمللی، حاکمیت دیجیتال و تلاشهای کشورها برای اعمال حاکمیت خود بر این عرصه میتواند اینترنت را به عنوان پدیدهای جهانی فراملی و فرادولتی تهدید کند. تکهتکه شدن بدهی میتواند منجر به بحران بدهی شود. تنشهای ژئوپلیتیکی، مانع از انجام مذاکرات در زمینه تجدید ساختار بدهی میشوند. در شرایط سیاستهای سخت پولی مذاکرات طولانی میتواند آسیبپذیری بدهی را افزایش دهد. عدم توافق خطراتی را به همراه دارد که منجر به یک دهه از دست رفته دیگر برای چندین اقتصاد در حال توسعه میشود. پراکندگی پرداختها میتواند بیثباتی را افزایش دهد و نقش دلار آمریکا را از بین ببرد. اگرچه همچنان دلار آمریکا، ارز اصلی باقی میماند اما نقش آن در حال فرسایش است، تداوم ضعف در همکاری، تدوین مقررات و تبادل اطلاعات در حوزه سیستمهای پرداخت میتواند خطر تکهتکه شدن را افزایش دهد و منجر به بیثباتی مالی شود.
هزینه تکهتکه شدن اقتصاد جهانی میتواند از ۲/۱ تا ۱۲ درصد از تولید ناخالص داخلی جهانی باشد. تکهتکه شدن تجارت و فناوری میتواند با کاهش جریانهای تجاری، ایجاد تخصیص نادرست بخشی و ممانعت از انتشار دانش خارجی، بر رشد جهانی تاثیر بگذارد. در این راستا، اقتصادهای نوظهور و در حال توسعه بیشترین زیانهای اقتصادی را متحمل خواهند شد.
رقابت آمریکا با ابتکار کمربند و راه چین
جیک سالیوان مشاور امنیت ملی دولت بایدن در سفر اخیر خود به عربستان با مشاوران امنیت ملی امارات، هند، اسرائیل و عربستان جلسهای برگزار کرده است تا طرح پیشنهادی ایجاد شبکه ریلی هند و خاورمیانه را به تحقق نزدیک کند. این پروژه کشورهای خلیجفارس و کشورهای عربی را با یکدیگر و با هند از طریق شبکه ریلی و از طریق خطوط کشتیرانی و شبکهای از بنادر منطقه پیوند میدهد. ایده این پروژه در جریان مذاکراتی در ۱۸ ماه گذشته در مجمعی که شامل ایالات متحده امارات، هند و اسرائیل است شکل گرفته است. این مجمع در اواخر سال ۲۰۲۱ تاسیس شد و هدف آن بحث در مورد پروژههای زیرساختی و استراتژیک در خاورمیانه و جنوب آسیاست. این پروژه یکی از ابتکارات اصلی کاخ سفید در خاورمیانه با توجه به نفوذ فزاینده چین در منطقه است زیرا خاورمیانه بخش مهمی از چشمانداز چین از کمربند و جاده است. به گفته یک مقام اسرائیلی که در مذاکرات مربوط به این طرح شرکت کرده بود، این طرح با هدف استفاده از تجربه هند در پروژههای زیرساختی بزرگ مطرح شده و دولت بایدن این ایده را گسترش داده تا عربستان را در بر گیرد. اسرائیل در حال حاضر بخشی از این طرح نیست، اما در صورت پیشرفت در تلاش برای عادیسازی روابط خود با کشورهای منطقه ممکن است در آینده به آن بپیوندد. تلاشهای جدید آمریکا برای پیوند زدن عربستان به این طرح و به مجمع موسوم به ۱۲۰۲ در حالی انجام میشود که عربستان به سرعت به چین نزدیک میشود.
این طرح در شرایط کنونی واکنشی مبهم و حداقلی به ابرپروژه ابتکار کمربند و راه چین است که در یک دهه اخیر پیشرفتهای مهمی داشته است. چین در ۲۰۱۵ استراتژی کلان خود در قبال جهان عرب را با محوریت توسعه همکاری در زمینههای انرژی تجارت و سرمایهگذاری تدوین کرد و تا حد زیادی آن را در قالب ابتکار ابریشم عملیاتی کرده است. در شرایط کنونی ابتکار ابریشم تا حدود زیادی اجرایی شده است و اولویت گذشته را برای چین ندارد. کشورهایی مانند امارات و عربستان که در مورد این ایده با آنها گفتوگو شده مهمترین شرکای چین در پیشبرد ابتکار ابریشم در خاورمیانه محسوب میشوند. ایالات متحده با تاخیر فراوان وارد رقابت با چین در خاورمیانه شده است و طرحی ارائه داده است که حداقلی و مبهم است.
ریسکهای عمده اقتصاد روسیه
بانک مرکزی روسیه اخیرا اعلام کرد که رشد اقتصاد این کشور در سال جاری بهبود خواهد یافت و تا ۲ درصد رشد خواهد کرد. این بانک در عین حال هشدار داده است که برخی از ریسک فاکتورها میتواند حفظ نرخ تورم در حد ۴ درصد را در سال ۲۰۲۳ با چالش مواجه کند. مقامات بانک مرکزی روسیه گفتهاند انتظار دارند که افزایش تورم تدریجی رخ دهد اما به تورمی دورقمی نزدیک نشود. به گفته بانک مرکزی، تقاضای مصرفکننده در حال بهبود است، زیرا اقتصاد روسیه سریعتر از آنچه انتظار میرفت، با تحریمها سازگاری پیدا کرده است. مقامات این بانک تاکید کردهاند که «ما به نظارت دقیق بر اجرای سیاست بودجه ادامه خواهیم داد و از برنامههای بودجهای که دولت ترسیم کرده است حمایت میکنیم. اگر کسری ساختاری بودجه بیشتر شود، زمینه سختگیری گستردهتر در سیاستهای پولی را فراهم خواهد آورد. اما ما باید مجموعه عوامل را در نظر بگیریم. ممکن است عوامل کاهشدهنده تورم وجود داشته باشد که تاثیرات تورمی را جبران کند.» طبق گزارش CBR، تورم اندکی کمتر از پیشبینی فوریه است؛ در حالی که پویایی تولید ناخالص داخلی بالاتر است. رییس این بانک اعلام کرده که در سال جاری ما انتظار داریم بهبود شرایط اقتصادی ادامه یابد که البته ممکن است با تشدید فشار تورمی همراه باشد. اگر نشانههایی از شتاب در تورم وجود داشته باشد، تا حد زیادی به عوامل سمت تقاضا بستگی دارد و این امر دستیابی به تورم ۴ درصدی در سال ۲۰۲۴ را تهدید میکند. در این صورت بانک مرکزی ممکن است نیاز به سیاستهای سختگیرانه جدیدی داشته باشد.
حذف کامل دلار و یورو از تجارت انرژی روسیه
اخیرا معاون نخستوزیر روسیه اعلام کرد که روسیه در تجارت انرژی با شرکای خارجی خود، بـه طـور کامل به ارزهای ملی روی میآورد. در حال حاضر اکثر معاملات با ارزهای محلی و عمدتا به یوآن چین و روبل روسیه انجام میشود و روسیه قصد دارد که به زودی یورو و دلار را از تعاملات خارجی خود حذف کند.
عربستان به بخش خصوصی میدان میدهد
وزیر اقتصاد و برنامهریزی عربستان سعودی اعلام کرد که این کشور قصد دارد سهم بخش خصوصی در اقتصاد را از حدود ۴۰ درصد فعلی به ۶۵ درصد افزایش دهد. وی در سخنرانی خود در کنفرانس جهانی موسسه میلیکن در بورلیهیلز کالیفرنیا گفت: «بزرگترین چالش پیشروی عربستان تنوع بخشیدن به اقتصاد خود و گذار از اقتصاد نفتی است.» وی افزود: «عربستان سعودی قصد دارد بخشهایی مانند تولید پیشرفته را توسعه دهد که به ما کمک میکند از اقتصاد نفتی فاصله بگیریم. ما بر سرمایهگذاری در حوزه گردشگری و بخشهای مرتبط متمرکز خواهیم شد تا عقبماندگیها در این حوزهها را جبران کنیم. عربستان دارای اکوسیستم سرمایهگذاری بسیار بزرگی است که به سرعت در حال رشد است.»
یکی از برجستهترین اقدامات عربستان برای توسعه اقتصاد غیرنفتی تلاش این کشور برای جذب سرمایه خارجی است. یکی از این اقدامات شامل اعمال محدودیت برای نهادهای دولتی در انجام تجارت با شرکتهای بینالمللی است که تا ژانویه ۲۰۲۴ دفتر مرکزی منطقهای خود را در این کشور تاسیس نکنند. از پایان سال ۲۰۲۲ نزدیک به ۸۰ شرکت درخواست مجوز برای انتقال مقر خود به ریاض را ارائه کردهاند. آخرین پیشبینیهای مالی دولت عربستان حاکی از این است که این کشور مازاد تجاری ۱۶ میلیارد ریال (۳/۴ میلیارد دلار) در سال ۲۰۲۳ را هدف قرار داده است که تقریبا دو برابـر بـرآورد قبلی خود است و پیشبینی میکند که اقتصاد این کشور از رشد ۱/۳ درصدی برخوردار شود.
احداث بزرگترین مجتمع فولاد خاورمیانه از سوی عربستان و چین
اخیرا آرامکو و صندوق سرمایهگذاری عمومی عربستان (PIF) قراردادی را با شرکت فولادسازی (Baosteel) چین برای ساخت یک مجتمع تولید ورق فولادی در عربستان سعودی امضا کردهاند. مجتمع جدید تولید فولاد، دارای ظرفیت تولید سالانه ۵/۲ میلیون تن آهن اسفنجی و ۵/۱ میلیون تن ورق فولادی است. مدیرعامل آرامکو در مراسم امضای این قرارداد اعلام کرد که انتظار میرود اولین تاسیسات تولید ورق فولادی، اکوسیستم صنعت فولاد عربستان سعودی و محلیسازی زنجیره تامین را بهبود بخشد. این مجتمع فولادی، در شهر صنعتی راس الخیر، یکی از چهار منطقه ویژه اقتصادی جدید که اخیرا توسط ولیعهد محمد بن سلمان رونمایی شد احداث میشود. در قالب این پروژه اکوسیستم انرژی و خدمات صنعتی عربستان قابلیتهای پیشرفته صنعت ورق فولادی Baosteel و تواناییهای مالی قوی و تخصص سرمایهگذاری PIF با هم ترکیب میشوند. این مجتمع تولیدی به یک کوره آهن کاهش یافته مستقیم مبتنی بر گاز طبیعی و یک کوره قوس الکتریکی مجهز خواهد بود که هدف آن کاهش انتشار دیاکسیدکربن از فرآیند فولادسازی تا ۶۰ درصد در مقایسه با فولادسازی مبتنی بر کوره بلند است. طبق گزارشها، Baostee 50درصد از سهام این سرمایهگذاری مشترک را در اختیار خواهد داشت در حالی که آرامکو و PIF هر کدام ۲۵ درصد از سهام را در اختیار خواهند گرفت. پروژه تولید فولاد با هدف تقویت بخش تولید داخلی عربستان سعودی از طریق بومیسازی تولید صفحات فولادی سنگین، انتقال دانش و ایجاد فرصتهای صادراتی انجام میشود. افزون بر این، صادرات به کشورهای شورای همکاری خلیجفارس و منطقه وسیعتر خاورمیانه و شمال آفریقا، از اهداف این پروژه خواهد بود. این سرمایهگذاری با استراتژی PIF برای توسعه قابلیتهای بخشهای آیندهدار اقتصاد عربستان و صنایع مهم استراتژیک که میتوانند موجب تنوع اقتصادی شوند، همسو است. سرمایهگذاری تولید فولاد جدیدترین همکاری آرامکو و PIF پس از واگذاری ۴ درصد از سهام غول انرژی به سرمایهگذاری سنابیل، یک شرکت تماما متعلق به صندوق ثروت است.
آرامکو در ماه مارس موفق به خرید ۱۰ درصد از سهام غول پتروشیمی چین Rongsheng به مبلغ ۶/۳ میلیارد دلار شد. در پیامد این اقدام قرار است حضور پالایشگاهی غول انرژی عربستان در چین به طور قابل توجهی گسترش یابد. دیگر سرمایهگذاری مشترک آرامکو در چین شرکت پتروشیمی Huajin Aramco است که سـاخت یک مجتمع بزرگ پالایشگاهی و پتروشیمی در استان لیائونینگ در شمالشرقی چین در سه ماهه دوم سال ۲۰۲۳ را آغاز خواهد کرد.
امضای قرارداد ۵۵ میلیون دلاری میان قزاقستان و آذربایجان
اخیرا مقامات تجاری قزاقستان و آذربایجان قراردادهای صادراتی به ارزش ۵۵ میلیون دلار به منظور تامین باتری ورق فولاد و محصولات غذایی را با یکدیگر به امضا رساندند. این اقدام در آستانه نوزدهمین نشست کمیسیون بیندولتی آذربایجان و قزاقستان در باکو انجام شد که در آن بیش از ۲۰ شرکت قزاق فعال در زمینه تولید مواد غذایی، متالورژی و فلزات خدمات فناوری اطلاعات، صنایع شیمیایی، ساختمانی و مهندسی و بیش از ۱۰۰ کارآفرین آذربایجانی حضور داشتند و در زمینه گسترش تجارت و کسبوکار با یکدیگر به مذاکرات پرداختند. شایان توجه است که مقامات قزاقستان معتقدند که تاکنون حتی نیمی از پتانسیل تجارت فیمابین قزاقستان و آذربایجان نیز مورد بهرهبرداری قرار نگرفته است. در سال گذشته حجم مبادلات تجاری دوجانبه به ۹/۴۶۱ میلیون دلار رسید که ۳۹ درصد بیشتر از مدت مشابه سال پیش از آن، یعنی ۲/۳۳۲ میلیون دلار بود. صادرات قزاقستان به آذربایجان در دوره گزارش با افزایش ۴/۳۰ درصدی به ۳/۳۷۵ میلیون دلار افزایش یافت که ناشی از افزایش عرضه نفت خام گندم فرآوردههای نفتی ریل بار کشتیهای مسافربری و کشتی بود.
تلاش شرکت سرمایه بینالمللی چین برای توسعه حضور در امارات و عربستان
در پی گسترش و ارتقای روابط سیاسی و اقتصادی چین با کشورهای خاورمیانه، شرکت سرمایه بینالمللی چین قصد دارد دامنه فعالیت خود را در امارات متحده عربی و عربستان سعودی گسترش دهد. در حال حاضر این شرکت دو دفتر راهاندازی کرده است و در حال تلاش برای دریافت مجوزهای لازم برای انجام فعالیتهای خدمات مالی است. خاورمیانه یک بازار نسبتا جدید، بزرگ و بکر برای سرمایهگذاران چینی به شمار میرود. شایان توجه است که پیوندهای بین چین و منطقه در چند ماه گذشته همراه با تحولات سیاسی و اقتصادی بیسابقهای تقویت شده است. کابینه عربستان سعودی در اواخر ماه مارس، طرح پیوستن به سازمان همکاری شانگهای را به تصویب رساند؛ اتحادیهای امنیتی که ایران و روسیه به آن ملحق شدند و به عنوان وزنه تعادل ژئوپلیتیکی در برابر ایالات متحده و قدرتهای غربی به شمار میرود. علاوه بر این در اواخر ماه مارس، چین و امارات متحده عربی یک معامله تاریخی را به انجام رساندند که روی پلتفرم ملی تجارت انرژی چین انجام شد. در این راستا چین اولین قرارداد انرژی منعقدشده با یوآن را به امضا رساند که شامل حدود ۶۵۰۰۰ تن گاز طبیعی مایع امارات است. دور جدید بهبود و گسترش روابط چین با کشورهای حوزه خلیجفارس از دسامبر و همزمان با اولیـن سـفر رییسجمهوری شی جینپینگ پس از حدود هفت سال به عربستان آغاز شد که منجر به انعقاد توافق اولیه ۲۶/۲۹ میلیارد دلاری و گسترش همکاریهای اقتصادی و توسعهای میان دو کشور شد. شرکتهای چینی برای حضور در بازار کشورهای توسعهیافته با مشکلات و چالشهای فزایندهای مواجهاند. آمریکا و اتحادیه اروپا محدودیتهای فزایندهای به ویژه در حوزه سرمایهگذاری برای این شرکتها ایجاد کردهاند. این محدودیتها، بازار کشورهای در حال توسعه را برای شرکتهای چینی جذابتر از گذشته کرده است.
کشورهای گروه ۷ به دنبال ممنوعیت کامل صادرات به روسیه
اخیرا یک مقام دولتی ژاپن اظهار کرد که کشورهای گروه ۷ در حال بررسی اعمال ممنوعیت بر تمامی کالاهای صادراتی به روسیه هستند که در تداوم رژیم تحریمها علیه مسکو به دلیل حمله به اوکراین انجام میشود. ژاپن قرار است میزبان اجلاس سران گروه هفت از ۱۹ تا ۲۱ ماه می در هیروشیما باشد و این کشور طی این اجلاس افزایش حمایت از اوکراین و تشدید تحریمها علیه روسیه را به بحث و گفتوگو میگذارد. کشورهای G7 تاکنون نیز صادرات طیف وسیعی از اقلام از جمله محصولات قابل استفاده برای مقاصد نظامی و کالاهای لوکس به روسیه را متوقف کردهاند و این طرح میتواند تحریم تجاری را به بخش خودروهای دست دوم، لاستیکها اقلام آرایشی و پوشاک نیز گسترش دهد. فومیو کیشیدا نخستوزیر ژاپن از ولودیمیر زلنسکی رییسجمهور اوکراین نیز برای حضور در این گردهمایی دعوت کرده است.
وزرای خارجه گروه ۷ در بیانیهای که پس از نشست سهروزهشان در شهر تفریحی کارویزاوا استان ناگانو منتشر شد، متعهد به تشدید تحریمهای اعمالشده علیه روسیه و همچنین خواستار خروج فوری و بدون قید و شرط نیروهای روسیه شدند. علاوه بر این آنها متعهد به مقابله با دور زدن تحریمها توسط مسکو شدند و در مورد هزینههای سنگین به طرفهای ثالث در صورت عدم توقف کمک به اقدمات تهاجمی روسیه هشدار دادند. آندری کوستین دادستان کل اوکراین در مصاحبه اخیر خود مدعی شد که اوکراین از زمان حمله روسیه در فوریه ۲۰۲۲ تاکنون ۷۷ هزار جنایت جنگی توسط روسیه را ثبت کرده است و از ژاپن خواسته است تا از موقعیت خود به عنوان رییس سال جاری اجلاس G7 برای برداشتن گامهای اساسی» به منظور مسوول کردن روسیه استفاده کند.
لطفاً براي ارسال دیدگاه، ابتدا وارد حساب كاربري خود بشويد